เบนซาทีน เพนิซิลลิน (Benzathine penicillin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 9 มกราคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

เบนซาทีน เพนิซิลลิน (Benzathine penicillin) หรือ ยาเบนซาทีน เบนซิลเพนิซิลลิน (Benzathine benzylpenicillin) จัดเป็นยาต้านเชื้อแบคทีเรีย (ยาปฏิชีวนะ) โดยมีการนำมาใช้รัก ษาในโรคไข้รูมาติก (Rheumatic fever) รวมถึงโรคซิฟิลิส

องค์การอนามัยโลกจัดให้ยาเบนซาทีน เพนิซิลลินเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของชุมชน คณะ กรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยานี้อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ รูปแบบของยาเบนซาทีน เพนิซิลลินจะเป็นยาฉีด และต้องจัดเก็บในที่ที่มีอุณหภูมิต่ำ มักพบเห็นการใช้ยานี้เฉพาะในสถาน พยาบาลเท่านั้น

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

เบนซาทีน

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้:  

  • รักษาโรคซิฟิลิสทั้งในเด็ก(นิยามคำว่าเด็ก)และผู้ใหญ่
  • รักษาโรค Group A Streptococcal Infections (โรคสเตรปโธรท /Strep throat)
  • ใช้รักษาในโรคไข้รูมาติก (Rheumatic fever) 
  • รักษาการติดเชื้อประเภท Treponemal infections (การติดเชื้อจากกลุ่มแบคทีเรียที่มีลักษณะเป็นเกลียว/Spirochete ที่เป็นสาเหตุของการอักเสบของช่องปากและของเหงือก)

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาเบนซาทีน เพนิซิลลินคือ ตัวยาจะไปยับยั้งการสร้างผนังเซลล์(เซลล์-เนื้อเยื่อ-อวัยวะ)ของแบคทีเรีย ทำให้แบคทีเรียหยุดการแบ่งตัวที่รวมถึงการเจริญเติบโต ด้วยกลไกเหล่านี้จึงทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษา

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • เป็นยาฉีดขนาด 1.2 ล้านยูนิต (หน่วยที่ใช้ทางยานี้)

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน มีขนาดการบริหารยาได้หลากหลายขนาดแตกต่างกันไปในแต่ละกรณี โดยขึ้นกับชนิดของโรค ความรุนแรงของโรค และดุลพินิจของแพทย์ ตัวอย่างหนึ่งของขนาดการใช้ยานี้เช่น

ก. รักษาซิฟิลิสระยะแรก (Early syphilis): เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว ขนาด 2.4 ล้านยูนิต

ข. รักษาซิฟิลิสระยะแฝง (Early latent): เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว ขนาด 2.4 ล้านยูนิต หากเป็นซิฟิลิสขึ้นสมอง(Neurosyphilis) ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อ 2.4 ล้านยูนิตต่อสัปดาห์ติดต่อกัน 3 สัปดาห์

ค. รักษาซิฟิลิสในเด็ก: เช่น

  • เด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อขนาด 50,000 ยูนิต/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมครั้งเดียว แต่ห้ามเกิน 2.4 ล้านยูนิต
  • เด็กอายุมากกว่า 2 ปี: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อขนาด 50,000 ยูนิต/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมครั้งเดียว ซึ่งสามารถปรับขนาดยาตามน้ำหนักตัวไปจนถึงขนาดยาของผู้ใหญ่

ง. ในโรคไข้รูมาติก (Rheumatic fever): เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว ขนาด 1.2 ล้านยูนิต
  • เด็กน้ำหนักตัวต่ำกว่า 27 กิโลกรัม: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อ 600,000 ยูนิต         
  • เด็กน้ำหนักตัวมากกว่า 27 กิโลกรัม: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อ 1.2 ล้านยูนิต

 อนึ่ง ในโรคไข้รูมาติก หลังการฉีดยานี้ครั้งแรกแล้ว อาจจำเป็นต้องมีการฉีดยาเพิ่มเติมต่อ ไป ทั้งนี้อยู่ในดุลพินิจของแพทย์เป็นกรณีไป

จ. รักษาการอักเสบที่มีสาเหตุจากติดเชื้อสเตร็ปโตคอคคอล (Group A Streptococcal Infections/โรคสเตรปโธรท): เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว 1.2 ล้านยูนิต
  • เด็กน้ำหนักตัวต่ำกว่า 27 กิโลกรัม: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ 600,000 ยูนิตครั้งเดียว
  • เด็กน้ำหนักตัวมากกว่า 27 กิโลกรัม: ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ 1.2 ล้านยูนิตครั้งเดียว

ฉ. สำหรับ Treponemal infection: เช่น

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว ขนาด 1.2 ล้านยูนิต
  • เด็ก: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อครั้งเดียว 600,000 ยูนิต

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น   ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้  การใช้ยาที่เหมาะสม  ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยา หรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาเบนซาทีน เพนิซิลลินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆและ/หรือกับอาหารเสริมที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลินสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น  

  • ผื่นคัน
  • มีไข้
  • หนาวสั่น
  • มีอาการบวมเกิดขึ้น เช่น ที่คอ
  • หายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • ปวดข้อ
  • ปวดหัว
  • หัวใจเต้นผิดปกติ
  • ไตอักเสบ
  • เส้นประสาทอักเสบ
  • เนื้อเยื่อบริเวณที่ฉีดยาเกิดบาดเจ็บ/อักเสบ
  • คลื่นไส้อาเจียน
  • ท้องเสีย
  • เป็นตะคริวที่ท้อง
  • เป็นแผลในปาก - ลิ้น

มีข้อควรระวังการใช้เบนซาทีน เพนิซิลลินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้, แพ้ยากลุ่มเพนิซิลลิน (Penicillin), หรือ แพ้ยากลุ่ม เซฟาโรสปอริน (Cephalosporin)
  • การใช้ยานี้ในขนาดสูงๆสามารถทำให้เกิดภาวะไตอักเสบได้
  • การใช้ยานี้อาจเกิดความเสี่ยงเป็นพิษต่อเส้นประสาท(เส้นประสาทอักเสบ) หรือทำให้เกิดภาวะหัวใจล้มเหลว
  • หลีกเลี่ยงการสัมผัสตัวยานี้กับผิวหนังโดยตรง เพราะผิวหนังที่ถูกสัมผัสอาจอักเสบได้
  • ขณะที่มีการใช้ยานี้ต้องควบคุมระดับเกลือแร่โพแทสเซียมในร่างกายให้อยู่ในภาวะปกติเสมอ
  • หากมีการใช้ยานี้เป็นเวลานาน อาจเกิดการติดเชื้อแบคทีเรียชนิดที่ดื้อต่อยานี้ได้ (อ่านเพิ่ม เติมในเว็บ com บทความเรื่อง เชื้อดื้อยา)
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบัน ทุกชนิด (รวมยาเบนซาทีน เพนิซิลลินด้วย) ยาแผนโบราณ    อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น    

  • การใช้ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน ร่วมกับยา Probenecid สามารถทำให้ระดับยาเบนซาทีน เพนิซิลลินอยู่ในร่างกายได้ยาวนานขึ้น สามารถส่งผลให้การออกฤทธิ์ยาวนานขึ้นหรือไม่ก็เกิดผลข้างเคียงที่มากขึ้นติดตามมา การใช้ยาร่วมกันต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น
  • การใช้ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน ร่วมกับยา Tetracycline, Doxycycline, สามารถทำให้ระดับยาเบนซาทีน เพนิซิลลินในเลือดลดลงจนอาจส่งผลต่อประสิทธิภาพของการรักษา ดังนั้นควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกัน
  • การใช้ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน ร่วมกับยา Warfarin อาจก่อให้เกิดภาวะเลือดออกง่ายโดย เฉพาะในผู้สูงอายุหรือในผู้ป่วย โรคไต โรคตับ หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะตรวจสอบและควบคุมปัจจัยต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือดเพื่อทำให้เลือดแข็งตัวได้อย่างปกติ

ควรเก็บรักษาเบนซาทีน เพนิซิลลินอย่างไร

ควรเก็บยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน:  

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 2 - 8 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาให้พ้นแสงแดด ความชื้น
  • เก็บยาในภาชนะปิดมิดชิด
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

เบนซาทีน เพนิซิลลินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเบนซาทีน เพนิซิลลิน  มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต  เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Retarpen 1.2 M Unit (รีทาร์เพ็น 1.2 เอ็ม ยูนิต) Sandoz

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Benzathine_benzylpenicillin    [2022,Jan8]
  2. https://www.nps.org.au/medicine-finder/bicillin-l-a-suspension-for-injection   [2022,Jan8]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/search?q=Benzathine%20benzylpenicillin  [2022,Jan8]
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/benzathine%20benzylpenicillin?mtype=generic   [2022,Jan8]
  5. https://www.drugs.com/drug-interactions/penicillin-g-benzathine-procaine-penicillin.html#W   [2022,Jan8]
  6. https://reference.medscape.com/drug/bicillin-la-permapen-penicillin-g-benzathine-999573  [2022,Jan8]
  7. https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/penicillin+G+benzathine   [2022,Jan8]
  8. https://www.medsafe.govt.nz/profs/datasheet/b/BicillinLAinj.pdf   [2022,Jan8]