เพนิซิลลิน วี (Penicillin V)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 9 มกราคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

 เพนิซิลลิน วี (Penicillin V หรือ Penicillin v potassium) หรือ ฟีนอกซีเมทิลเพนิซิลลิน (Phenoxymethyl penicillin) ที่แพทย์ไทยมักเรียกย่อว่า ‘Pen V’ คือ ยาปฏิชีวนะชนิดรับประทาน ไม่จำเป็นต้องพัฒนาเป็นรูปแบบยาฉีดด้วยมีโครงสร้างทางเคมีที่ทนต่อกรดในกระเพาะอาหาร  

ยาเพนิซิลลิน วี ไม่สามารถกำจัดเชื้อแบคทีเรียที่มีเอนไซม์ต่อต้านหรือทำลายโครงสร้างทางเคมีของยานี้ได้ (Beta-lactamase-producing bacteria) แต่สามารถออกฤทธิ์ได้ดีกับแบคทีเรียแกรมบวก และต่อต้านแบคทีเรียแกรมลบได้ไม่ดีเท่า กับตัวยาเบนซิลเพนิซิลลิน (Benzylpenicillin)  

ทั่วไป ยาเพนิซิลลิน วี จะใช้รักษาอาการติดเชื้อที่มีระดับความรุนแรงจากระดับต่ำไปจนถึงระดับกลาง เช่น การติดเชื้อของทอนซิล (ต่อมทอนซิลอักเสบ), การติดเชื้อที่ผิวหนัง, บำบัดการติดเชื้อของโรคแอนแทรกซ์, ฯลฯ แต่ใช้ไม่ค่อยได้ผลเท่าไรนักกับการติดเชื้อที่อยู่ในระดับรุนแรง

มีการศึกษาเรื่องการกระจายตัวของยาเพนิซิลลิน วี พบว่า ตัวยาสามารถถูกดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้ประมาณ 60% ซึ่งเมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะจับกับพลาสมาโปรตีนประมาณ 80% ตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างโมเลกุลของยา และร่างกายต้องใช้เวลา 30 - 60 นาทีเพื่อกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือดและผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

 องค์การอนามัยโลกได้จัดให้เพนิซิลลิน วี เป็นยาจำเป็นของระบบสาธารณสุขขั้นพื้นฐานของชุมชน คณะกรรมการอาหารและยาของไทยก็ได้บรรจุยาเพนิซิลลิน วี ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ แต่สิ่งที่น่าวิตกในเรื่องการใช้ยาใดๆก็ตามประการหนึ่งคือ การแพ้ยา ซึ่งเพนิซิลลิน วี ก็สามารถกระตุ้นให้เกิดการแพ้ยาได้เช่นกัน ดังนั้นผู้บริโภคไม่ควรจะเลือกหรือหาซื้อยาเพนิซิลลิน วี มารับประทานเอง ควรได้รับการคัดกรองและรับยาตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

เพนิซิลลิน วี มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

เพนิซิลลินวี

ยาเพนิซิลลิน วี มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาอาการ ต่อมทอนซิลอักเสบ เจ็บคอ/คออักเสบ
  • รักษาโรคผิวหนังติดเชื้อ
  • รักษาโรคแอนแทรกในระดับที่ไม่ค่อยรุนแรงมาก
  • ใช้ป้องกันโรคไข้รูมาติก
  • รักษาอาการเหงือกอักเสบ

เพนิซิลลิน วี มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาเพนิซิลลิน วี คือ ตัวยาสามารถต่อต้านการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย โดยตัวยาจะเข้าไปยับยั้งการสร้างสารเปบทิโดกลัยแคน (Peptidoglycan) ซึ่งเป็นตัวประกอบสำคัญของผนังเซลล์ในแบคทีเรีย จากการก่อกวนนี้ทำให้การสร้างผนังเซลล์ของแบคทีเรียหยุดชะงักจนไม่สามารถเจริญเติบโตหรือแพร่พันธุ์ได้ และทำให้แบคทีเรียตายลงในที่สุด

เพนิซิลลิน วี มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเพนิซิลลิน วี มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:  

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 250 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาแคปซูล ขนาด 250 มิลลิกรัม/แคปซูล
  • ยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 2 และ 4 แสนยูนิตสากล/แคปซูล
  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 2, 4 และ 8 แสนยูนิตสากล/เม็ด
  • ยาน้ำแขวนตะกอนชนิดรับประทาน ขนาด 2 แสนยูนิตสากล/5 มิลลิลิตร
  • ยาน้ำแขวนตะกอนชนิดรับประทาน ขนาด 125 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร

เพนิซิลลิน วี มีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาเพนิซิลลิน วี มีขนาดรับประทาน เช่น

ก.สำหรับป้องกันโรคไข้รูมาติก (Rheumatic fever): เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 250 มิลลิกรัมเช้า - เย็น
  • เด็กที่อายุต่ำกว่า 5 ปี: รับประทาน 125 มิลลิกรัมเช้า - เย็น
  • เด็กที่อายุมากกว่า 5 ปี: รับประทาน 250 มิลลิกรัมเช้า - เย็น

ข.สำหรับการติดเชื้อสเตรปโตค็อกคัสในระบบทางเดินหายใจส่วนต้น (Streptococcal infections of the upper respiratory tract):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 125 - 250 มิลลิกรัมทุกๆ 6 - 8 ชั่วโมงเป็นเวลา 10 วัน
  • เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดรับประทานของยาเพนิซิลลิน วี ในเด็ก ขึ้นกับความรุนแรงของอาการ อายุ และน้ำหนักตัวของเด็ก ดังนั้นการใช้ยานี้และขนาดยาจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา

 ค.สำหรับคออักเสบจากเชื้อสเตรปโตค็อกคัส (Streptococcal pharyngitis):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 500 มิลลิกรัม วันละ 3 - 4 ครั้งเป็นเวลา 10 วัน
  • เด็ก: รับประทาน 250 มิลลิกรัม วันละ 2 - 3 ครั้งเป็นเวลา 10 วัน

 ง. สำหรับการติดเชื้อนิวโมค็อกคัสในระบบทางเดินหายใจ (Pneumococcal infections of the respiratory tract):

  • ผู้ใหญ่: การติดเชื้อที่ไม่รุนแรงมาก - รุนแรงปานกลาง รับประทาน 250 - 500 มิลลิกรัมทุก 6 ชั่วโมง จนกระทั่งผู้ป่วยไม่มีไข้ เป็นเวลาอย่างน้อยที่สุด 2 วัน
  • เด็ก:ขนาดรับประทานของยาเพนิซิลลิน วี ในเด็กขึ้นกับความรุนแรงของอาการ อายุ และน้ำ หนักตัวของเด็ก ดังนั้นการใช้ยานี้และขนาดยาจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา

จ.สำหรับการติดเชื้อสเตรปฟิลโลค็อกคัสที่ผิวหนัง (Staphylococcal infections of the skin and soft tissue):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 250 - 500 มิลลิกรัมทุก 6 - 8 ชั่วโมง
  • เด็ก: ขนาดรับประทานของยาเพนิซิลลิน วี ในเด็ก ขึ้นกับความรุนแรงของอาการ อายุ และน้ำ หนักตัวของเด็ก ดังนั้นการใช้ยานี้และขนาดยาจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา

อนึ่ง:

  • ควรรับประทานยาเพนิซิลลิน วี ในช่วงท้องว่าง หรือ ก่อนอาหารประมาณ 1 ชั่วโมง หรือหลังอาหารประมาณ 2 ชั่วโมง

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

         เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเพนิซิลลิน วี ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติการแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเพนิซิลลิน วี อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

เพนิซิลลิน วี มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

 ยาเพนิซิลลิน วี สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง)   เช่น

  • คลื่นไส้อาเจียน
  • ท้องเสีย
  • ผื่นผิวหนังอักเสบ
  • ลมพิษ
  • มีไข้
  • อาจก่อให้เกิดอาการแพ้ยา

มีข้อควรระวังการใช้เพนิซิลลิน วี อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเพนิซิลลิน วี  เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยานี้ และแพ้ยากลุ่ม เพนิซิลลิน ที่รวมถึงเพนิซิลลิน วี ด้วย หรือผู้ที่แพ้ยาในตระกูล เบต้า-แลคแตม (Beta lactam) เช่นยา เซฟาโลสปอริน (Cephalosporin) ก่อนการใช้ยานี้จึงควรทราบประวัติการใช้ยาของผู้ป่วยโดยละเอียด เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วยเอง
  • หากพบอาการเหล่านี้หลังใช้ยานี้ ให้หยุดการใช้ยาทันทีแล้วรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที เช่น  
  • ลมพิษ
  • ผื่นคันขึ้นเต็มตัว
  • หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • แอแนฟิแล็กซิส (แพ้ยารุนแรงถึงขั้นเกิดภาวะช็อก)
  • ปวดท้องมาก
  • ท้องเสียอย่างมาก
  • คลื่นไส้อาเจียนอย่างรุนแรง
  • ระวังการใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เพราะถึงแม้ว่าเพนิซิลลิน วี  จะจัดว่าปลอดภัยในผู้ป่วยกลุ่มนี้ แต่ก็ต้องระวังในเรื่องผลข้างเคียงที่อาจส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันของผู้ป่วย เช่น มีอาการท้องเสีย หรือ ผื่นคันขึ้นหลังการใช้                      
  • ยาเพนิซิลลิน วี อาจรบกวนผลการตรวจน้ำตาลในปัสสาวะของผู้ป่วยเบาหวาน ทำให้ผลการ วิเคราะห์คลาดเคลื่อน ดังนั้นระหว่างการใช้ยาเพนิซิลลิน วี ควรนำข้อมูลการใช้ยานี้มาประกอบในการพิจารณาการวิเคราะห์แปลผลการตรวจปัสสาวะจากห้องปฏิบัติการทุกครั้ง
  • ระวังการเกิดโรคเชื้อราช่องปากและที่อวัยวะเพศ ขณะที่ได้รับยากลุ่มเพนิซิลลินที่รวมเพนิซิลลิน วี ด้วย หรืออาจกระตุ้นให้มีการดื้อของเชื้อโรค (เชื้อดื้อยา) ติดตามมา
  • หากต้องใช้ยานี้เป็นเวลานาน ให้ระวังเรื่องการทำงานของไต รวมถึงระบบเลือดว่ายังปกติอยู่หรือไม่
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติโรคหืด
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

         ***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเพนิซิลลิน วี ด้วย) ยาแผนโบราณ  อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

เพนิซิลลิน วี มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

 ยาเพนิซิลลิน วี มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยากลุ่มเพนิซิลลินที่รวมถึงเพนิซิลลิน วี ร่วมกับ ยาต้านแบคทีเรีย/ ยาปฏิชีวนะชนิดอื่นเช่นยา Tetracycline อาจทำให้ประสิทธิภาพในการต้านเชื้อแบคทีเรียของเพนิซิลลินน้อยลง จึงควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยากลุ่มเพนิซิลลินที่รวมเพนิซิลลินวีด้วย ร่วมกับ ยา Methotrexate สามารถทำให้ระดับยา Methotrexate ในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้นจนอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงที่รุนแรงตามมา หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป
  • การใช้ยากลุ่มเพนิซิลลินที่รวมเพนิซิลลิน วีด้วย ร่วมกับ ยาเม็ดคุมกำเนิดที่มีส่วนประกอบของ Ethinyl Estradiol อาจทำให้ประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดด้อยลงไป ดังนั้นขณะใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มนี้ร่วมกันควรใช้วิธีอื่นในการป้องกันการตั้งครรภ์ด้วย เช่น การใช้ถุงยางอนามัยชาย
  • การใช้ยากลุ่มเพนิซิลลินที่รวมเพนิซิลลิน วี ร่วมกับ ยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่นยา Warfarin อาจก่อให้เกิดภาวะตกเลือดได้ง่าย โดยเฉพาะใน ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคไต โรคตับ การใช้ยาร่วมกันจะต้องคอยเฝ้าระวังและควบคุมกลไกการแข็งตัวของเลือดให้อยู่ในระดับปกติอยู่เสมอ

ควรเก็บรักษาเพนิซิลลิน วี อย่างไร?

ควรเก็บยาเพนิซิลลิน วี เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius) หรืออนุโลมให้เก็บที่อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • ห้ามเก็บยาในห้องน้ำ
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

เพนิซิลลินวีมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเพนิซิลลินวี  มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต  เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Medic-V (เมดิก-วี) Medicpharma
Pen V Atlantic (เพน วี แอทแลนติก) Atlantic
Pen V General Drugs House (เพน วี เจเนอรอล ดรักซ์ เฮาส์) General Drugs House
Pen V Utopian (เพน วี ยูโทเปียน) Utopian
Pen V-Oral Four (เพน วี-ออรอล โฟร์) Utopian
Pen V-Oral Two (เพน วี-ออรอล ทู) Utopian
Penicillin V Osoth (เพนิซิลลิน วี โอสถ) Osoth Interlab
Penvedon (เพนวีดอน) Acdhon
Penvedon Dry Syrup (เพนวีดอน ดราย ไซรัป) Acdhon
Penvelin (เพนวีลิน) The Forty-Two
Penicillin V Asian Union (เพนิซิลลิน วี เอเชียน ยูเนียน) Asian Union
Penveno (เพนวีโน) Milano
Phenoxymethyl Penicillin Asian Pharm (ฟีน็อกซีเมทิล เพนิซิลลิน เอเชียน ฟาร์ม) Asian Pharm

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Penicillin#Medical_uses   [2022,Jan8]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Phenoxymethylpenicillin  [2022,Jan8]
  3. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Pen%20V%20Atlantic/   [2022,Jan8]
  4. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/penicillin%20v?type=full   [2022,Jan8]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/phenoxymethylpenicillin/patientmedicine/phenoxymethylpenicillin%20-%20oral   [2022,Jan8]
  6. https://www.mims.co.uk/drugs/infections-and-infestations/bacterial-infections/phenoxymethylpenicillin-penicillin-v-   [2022,Jan8]