article detail

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอ (NaSSA: Noradrenergic and specific serotonergic antidepressant)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 3 เมษายน 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร??
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเออย่างไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเออย่างไร?
• ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder หรือ MDD)
• ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และโรคซึมเศร้า (Stress, Depression and Depressive disorder)
• โรควิตกกังวล (Anxiety Disorder)
• โรคจิต (Psychosis)
• ยาต้านเศร้า(Antidepressants)ยานอนหลับ (Sleeping pill)
• กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome)
• ยารักษาทางจิตเวช ยาจิตเวช (Psychotropics drugs)

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาต้านเศร้า หรือ ยารักษาโรคซึมเศร้าประเภทเอ็นเอเอสเอสเอ (NaSSA: Noradrener gic and specific serotonergic antidepressant)  คือ กลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ที่เซลล์ประสาทกับ      ตัวรับ(Receptor) ที่เรียกว่า Alpha2-adrenergic receptor และ Serotonin receptors ด้วยการออกฤทธิ์ที่จำเพาะเจาะจงต่อเซลล์ประสาทในสมอง และยังทำให้สมดุลของสารเคมีในสมอง กลับมาสู่ในระดับที่เป็นปกติหรือใกล้เคียงกับปกติ จึงช่วยปรับภาวะอารมณ์เศร้าให้กลับดีขึ้นได้

แนวทางการเลือกใช้ยาต้านเศร้าตัวใดนั้น จิตแพทย์จะเป็นผู้พิจารณาถึงความเหมาะสม โดยมีเหตุผลต่างๆมาประกอบกันอาทิเช่น

• ระดับความรุนแรงของโรคซึมเศร้า
• ระยะเวลาของการป่วยด้วยโรคซึมเศร้า
• การตอบสนองของผู้ป่วยต่อยาที่ถูกนำมาใช้รักษา
• วัย เพศ สภาพร่างกายของผู้ป่วยขณะนั้น
• พฤติกรรมในชีวิตประจำวันของผู้ป่วย
• อื่นๆ

ทั้งนี้ อาจจัดแบ่งยาต้านเศร้าประเภทเอ็นเอเอสเอสเอออกเป็นรายการได้ดังนี้

• Aptazapine: เป็นตัวยาที่ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ/ หน่วยรับความรู้สึกในสมองที่ชื่อ Alpha2-adrenergic receptors แต่ยานี้ยังไม่มีการวางจำหน่ายในตลาดยา
• Esmirtazapine: เป็นตัวยาที่ออกฤทธิ์ที่สมองที่ตัวรับ Alpha2-adrenergic receptors และตัวรับ Serotonin receptors พัฒนาโดยบริษัทออกานอน (Organon) ถูกพัฒนาเพื่อรักษาอาการนอนไม่หลับ โดยมีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยารับประทาน
• Mianserin: มีการออกฤทธิ์ที่สมองที่ตัวรับ Alpha2-adrenergic receptor และตัวรับ Serotonin receptors นอกจากใช้เป็นยาต้านเศร้าแล้ว ยังใช้เป็นยาคลายความกังวล/ยาคลายเครียด ช่วยให้นอนหลับ มีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยารับประทานยาชื่อการค้าที่รู้จักกันคือ Tolvon
• Mirtazapine: มีการออกฤทธิ์ที่สมองที่ตัวรับ Alpha2-adrenergic receptor และตัวรับ Serotonin receptors มีฤทธิ์ต้านเศร้า คลายความกังวล ช่วยให้นอนหลับ ลดอาการอาเจียน ทำให้อยากอาหาร มีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยาชนิดรับประทาน ยาชื่อการค้าที่รู้จักกันดีคือ Remeron
• Setiptiline: มีการออกฤทธิ์ที่สมองที่ตัวรับ Alpha2-adrenergic receptor และตัวรับ Serotonin receptors ถูกพัฒนาเป็นยาชนิดรับประทาน และนำมาใช้เป็นยาต้านเศร้าในแถบประเทศญี่ปุ่น

อนึ่ง มียาบางตัวในกลุ่มยาเอ็นเอเอสเอสเอนี้ที่คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุให้อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ  เช่นยา Mianserin และจัดอยู่ในหมวดยาอันตราย

ข้อสำคัญการเลือกใช้ยากลุ่มนี้รายการใดเพื่อรักษาผู้ป่วยได้เหมาะสมปลอดภัยจึงเป็นหน้าที่ของแพทย์แต่เพียงผู้เดียว

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น     

• รักษาอาการของโรคซึมเศร้า
• รักษาอาการของโรควิตกกังวล
• ใช้เป็นยานอนหลับ

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

 กลไกการออกฤทธิ์ของยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอคือ ตัวยาจะแข่งขันเข้าจับกับตัวรับในสมองที่มีชื่อว่า Alpha2-adrenergic receptor และ Serotonin receptor จนก่อให้เกิดการปรับสมดุลของสารสื่อประสาทที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ให้กลับมาใกล้เคียงปกติหรือเป็นปกติ

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาต้านเศร้า เอ็นเอเอสเอสเอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ตัวอย่าง เช่นยา

• Mianserin : ยาเม็ดรับประทาน ขนาด 10 และ 30 มิลลิกรัม/เม็ด
• Mirtazapine: ยาเม็ดรับประทาน ขนาด 15, 30, 45 มิลลิกรัม/เม็ด

ยาต้านเศร้าประเภทเอ็นเอเอสเอสเอมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ขนาดรับประทานของยาแต่ละรายการของยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอย่อมมีความแตกต่างกันออกไป แพทย์ผู้รักษาจะเป็นผู้พิจารณาขนาดรับประทานได้อย่างเหมาะสม ในที่นี้ขอยกตัวอย่าง ขนาดการใช้ยาในยา 2 ตัว เช่นยา

• Mirtazapine: ผู้ใหญ่: เช่น รับประทาน 15 - 45 มิลลิกรัม/วัน
• Mianserin: ผู้ใหญ่: เช่น รับประทาน 30 - 90 มิลลิกรัม/วัน

* อนึ่ง:

• ห้ามใช้ยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอกับเด็กที่อายุต่ำกว่า18 ปีลงมา และต้องเฝ้าระวังการใช้ยากลุ่มนี้กับผู้ที่มีอายุช่วง 18 - 24 ปี ด้วยยากลุ่มนี้สามารถทำให้ผู้ป่วยช่วงวัยนี้เกิดอารมณ์แปรปรวน และก่อให้เกิดความคิดอยากฆ่าตัวตาย
• ยาทั้ง 2 ตัวดังกล่าวสามารถรับประทานก่อนหรือหลังอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย  
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเออาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2เท่า

ยาต้านเศร้าประเภทเอ็นเอเอสเอสเอมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้าง เคียง)  เช่น

• ปากคอแห้ง
• ท้องผูก
• อุณหภูมิของร่างกายสูงขึ้น
• ข้ออักเสบ
• กดไขกระดูก (ตรวจเลือด ซีบีซี พบ เม็ดเลือดแดงต่ำ, เม็ดเลือดขาวต่ำ, เกล็ดเลือดต่ำ)
• เกิดภาวะดีซ่าน
• กระตุ้นให้อยากอาหาร ทำให้น้ำหนักตัวเพิ่ม
• มีอาการบวมของร่างกาย
• ง่วงนอน
• วิงเวียน
• ปวดหัว
• ตรวจเลือดจะพบค่าเอนไซม์การทำงานของตับมีปริมาณเพิ่มขึ้น
• ความดันโลหิตต่ำ
• มีผื่นคันตามผิวหนัง
• ฝันร้าย
• ประสาทหลอน
• ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน
• เกิดอาการชัก
• ตรวจเลือดพบเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ
• ปวดข้อ
• ปวดกล้ามเนื้อ
• เกิดภาวะทางเลือด เช่น เม็ดเลือดขาวชนิดต่างๆต่ำ (เช่น Agranulocytosis, Leucopenia, และ Granulocytopenia)

*อนึ่ง: สำหรับผู้ที่ได้รับยากลุ่มนี้เกินขนาด จะมีอาการ ง่วงนอน ความจำเสื่อม หัวใจเต้นเร็ว   การรักษา แพทย์จะทำให้ร่างกายของผู้ป่วยได้รับออกซิเจนอย่างเพียงพอ  เช่น ให้ออกซิเจน และควบคุมการทำงานของหัวใจให้เป็นปกติ รวมถึงจะไม่ทำให้ผู้ป่วยอาเจียน (เพราะอาจสำลักเศษอาหารเข้าปอด) และแพทย์อาจล้างท้องให้ในกรณีที่เพิ่งรับประทานยาเกินขนาดมาใหม่ๆ

มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเออย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอ  เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
• ห้ามใช้ยากับสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามใช้ร่วมกับยากลุ่ม เอมเอโอไอ (MAOIs) ควรเว้นระยะเวลาหยุดการใช้ยา MAOIs อย่างน้อยประมาณ14 วันก่อนใช้ยานี้
• ห้ามใช้ยากลุ่มนี้กับเด็กที่อายุต่ำกว่า 18 ปีลงมา และต้องเฝ้าระวังการใช้ยากลุ่มนี้กับผู้ที่มีอายุช่วง 18 - 24 ปี ด้วยยากลุ่มนี้สามารถทำให้ผู้ป่วยช่วงวัยนี้เกิดอารมณ์แปรปรวนและก่อให้เกิดความคิดอยากฆ่าตัวตาย
• ห้ามใช้กับผู้ป่วยโรคพอร์ฟิเรีย (Porphyria:โรคทางพันธุกรรมที่พบได้น้อยที่มีความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง)
• ห้ามหยุดรับประทานยากลุ่มนี้เองด้วยอาจก่อให้เกิดภาวะถอนยา/ลงแดง ตามมา
• ระวังการใช้ยากลุ่มนี้กับผู้ป่วยโรคลมชัก หรือเคยมีประวัติชัก ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วย โรคหัวใจและหลอดเลือด (เช่น กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ภาวะหัวใจล้มเหลว) ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตต่ำ ผู้ป่วยด้วยโรคเบาหวาน ผู้ป่วยไบโพลาร์/อารมณ์สองขั้ว (Bipolar disorder) ผู้ป่วยโรคต้อหิน  ผู้ป่วยต่อมลูกหมากโต
• หยุดใช้ยากลุ่มนี้ทันทีถ้าพบอาการดีซ่านเกิดขึ้นกับผู้ป่วย
• หลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานกับเครื่องจักรในระหว่างที่ใช้ยากลุ่มนี้ เพราะยากลุ่มนี้จะทำให้ง่วงนอน ประสาทหลอน จึงอาจเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย
• ระวังการใช้ยากลุ่มนี้กับสตรีตั้งครรภ์และผู้สูงอายุ
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร            ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาต้านเศร้า ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบจะทำให้เกิดอาการง่วงนอนอย่างมาก จึงถือเป็นข้อห้ามรับประทานยากลุ่มนี้พร้อมเครื่องดื่มประเภทสุราโดยเด็ดขาด
• การใช้ Mirtazapine ร่วมกับยา Dextromethorphan, Fentanyl, Nortriptyline อาจเกิด ความเสี่ยงต่อ กลุ่มอาการเซโรโทนิน (Serotonin syndrome: มักมีอาการ สับสน ประสาทหลอน  ชัก  ความดันโลหิตเปลี่ยน มีไข้  หัวใจเต้นเร็ว) กรณีอาการรุนแรงอาจเกิดภาวะโคม่าและตายในที่สุด จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกัน
• การใช้ยา Mianserin ร่วมกับยา Phenobarbitone, Carbamazepine และ Phenytoin อาจทำให้ระดับความเข้มข้นของ Mianserin ในกระแสเลือดลดต่ำลง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษายาต้านเศร้าประเภทเอ็นเอเอสเอสเออย่างไร?

ควรเก็บยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอ:

• เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ยาต้านเศร้าเอ็นเอเอสเอสเอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยากลุ่มเอ็นเอเอสเอสเอ  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต  เช่น

ป้องกันกลุ่มอาการเซโรโทนินอย่างไร?

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Noradrenergic_and_specific_serotonergic_antidepressant  [2022,April2]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Antidepressant  [2022,April2]
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Aptazapine  [2022,April2]
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Esmirtazapine  [2022,April2]
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Mianserin  [2022,April2]
6. https://www.mims.com/thailand/drug/info/mianserin?mtype=generic  [2022,April2]
7. https://go.drugbank.com/drugs/DB06148  [2022,April2]
8. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_detail/index/?ndrug=2&rctype=1C&rcno=4200072&lpvncd=&lcntpcd=&lcnno=&licensee_no=  [2022,April2]