ยูโรไคเนส (Urokinase)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 29 พฤษภาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

 ยูโรไคเนส (Urokinase) คือ ยาละลายลิ่มเลือดที่เป็นโปรตีนสังเคราะห์ได้จากอวัยวะไตของมนุษย์ สามารถแยกได้จากปัสสาวะ  ทางคลินิกจึงนำมาใช้บำบัดอาการลิ่มเลือดอุดตันในปอด รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้จะเป็นยาฉีดเท่านั้น เมื่อตัวยาเข้าสู่กระแสเลือดก็จะถูกเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีโดยตับอย่างรวดเร็วและถูกกำจัดออกจากร่างกายภายในประมาณ 20 นาที

 ก่อนการใช้ยายูโรไคเนสแพทย์จะประเมินอาการผู้ป่วยพร้อมกับตรวจสภาพร่างกายว่าเหมาะสมที่จะได้รับยานี้หรือไม่ มีเงื่อนไขและสภาพของร่างกายบางอย่างที่ทำให้แพทย์ไม่สามารถใช้ยายูโรไคเนสได้หรือต้องใช้ด้วยความระมัดระวังเป็นอย่างมาก อาทิเช่น

  • ผู้ป่วยมีภาวะตกเลือดภายใน เช่น เลือดออกในกระเพาะอาหารหรือในลำไส้ (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ com บทความเรื่อง เลือดออกในทางเดินอาหาร)
  • มีเนื้องอกสมอง/มะเร็งสมอง
  • มีภาวะหลอดเลือดในสมองขยายตัวมากกว่าปกติหรือโป่งพอง (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ com บทความเรื่อง โรคหลอดเลือดสมองโป่งพอง)
  • มีภาวะความดันโลหิตสูง
  • ผู้ป่วยเพิ่งได้รับการทำ CPR (Cardiopulmonaryresuscitation) หรือการกู้ชีพโดยกระตุ้นหัวใจให้กลับมาเต้นใหม่หลังหัวใจหยุดทำงาน
  • ผู้ป่วยอยู่ในภาวะหลอดเลือดในสมองตีบ (Stroke) หรือเพิ่งได้รับการผ่าตัดสมอง หรือผ่า ตัดไขสันหลังภายใน 2 เดือนที่ผ่านมา หรือได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะภายใน 10 วันที่ผ่านมา

ทั้งนี้ ยังมีข้อมูลทางสุขภาพอื่นที่ผู้ป่วยควรต้องแจ้งให้ทางแพทย์ทราบเพื่อทำให้การใช้ยายูโรไคเนสเป็นไปได้อย่างปลอดภัยเช่น เคยมีประวัติเป็นโรคหลอดเลือดในสมองตีบ มีภาวะโรคตับ โรคไต ระยะรุนแรง มีภาวะเบาหวานขึ้นตา มีการติดเชื้อที่เยื่อหุ้มหัวใจ (เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ) หรือมีภาวะลิ่มเลือดเกิดที่หัวใจ

นอกจากนี้ได้มีการศึกษาการใช้ยายูโรไคเนสกับสตรีตั้งครรภ์พบว่ามีความปลอดภัยต่อทารกในครรภ์ แต่ยังไม่มีการศึกษาการใช้ยานี้กับสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร

ยายูโรไคเนสเป็นยาที่ใช้ในสถานการณ์ฉุกเฉินโดยต้องอาศัยความรวดเร็วและความแม่นยำในการรักษา มีใช้แต่ในสถานพยาบาลเช่น ห้องฉุกเฉิน/ห้องไอซียูเท่านั้น

ยูโรไคเนสมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยูโรไคเนส

ยายูโรไคเนสมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • ใช้ละลายลิ่มเลือดที่เกิดการจับตัวในปอด
  • บำบัดภาวะหลอดเลือดอุดตัน
  • รักษาอาการหลอดเลือดแดงส่วนปลาย (ส่วนแขน ขา มือ เท้า) อุดตัน

ยูโรไคเนสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยายูโรไคเนสเป็นเอนไซม์ที่สกัดแยกมาจากปัสสาวะของมนุษย์ ทำหน้าที่/มีกลไกการออกฤทธิ์ที่ทำให้มีการเปลี่ยนสารที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือด Plasminogen ไปเป็นสาร                               Plasmin ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่คอยทำลายลิ่มเลือดจึงช่วยลดการอุดตันจากลิ่มเลือดจนเป็นที่มาของสรรพคุณ

ยูโรไคเนสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยายูโรไคเนสมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาฉีดชนิดผงที่ต้องผสมเป็นสารละลาย โดยมีขนาดความแรง 60,000; 100,000 และ 250,000 ยูนิตสากล/ขวด

ยูโรไคเนสมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

 การบริหารยา/ใช้ยายูโรไคเนสจะต้องหยดเข้าทางหลอดเลือดดำเท่านั้น ห้ามใช้ยาโดยวิธีฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนังเด็ดขาด ซึ่งในที่นี้ขอยกตัวอย่างขนาดการใช้ยาดังนี้ เช่น

ก. รักษาการอุดตันของหลอดเลือดดำ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: เริ่มต้นให้ยาทางหลอดเลือดดำขนาด 4,400 ยูนิตสากล/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมโดยใช้เวลาให้ยานาน 10 - 20 นาที จากนั้นคงระดับการรักษาโดยหยดยาขนาด 100,000 ยูนิตสากล/ชั่วโมงเป็นเวลา 2 - 3 วัน

ข. รักษาอาการลิ่มเลือดอุดตันในปอด/สิ่งหลุดอุดหลอดเลือดปอด: เช่น

  • ผู้ใหญ่: เริ่มต้นให้ยาทางหลอดเลือดดำขนาด 4,400 ยูนิตสากล/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมโดยใช้เวลาให้ยานาน 10 - 20 นาที จากนั้นคงระดับการรักษาโดยหยดยาขนาด 4,400 ยูนิตสากล/ชั่วโมงเป็นเวลา 12 ชั่วโมง

         อนึ่ง: ในเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): การศึกษาด้านความปลอดภัยในการใช้ยานี้ในเด็กยังไม่ทราบแน่ชัด การใช้ยานี้ในเด็กจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยายูโรไคเนส ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร  เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยายูโรไคเนสอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับอาหารเสริมและ/หรือกับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

ยูโรไคเนสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยายูโรไคเนสสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา  (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • มีเลือดออกที่บริเวณเหงือก
  • ไอเป็นเลือด
  • อึดอัด/หายใจลำบาก
  • มี เลือดกำเดา
  • วิงเวียน
  • ปวดหัว
  • ประจำเดือนมามาก
  • หากผู้ป่วยมีบาดแผลขณะได้รับยานี้ เลือดมักจะไม่หยุดไหลอยู่เป็นเวลานาน
  • อุจจาระเป็นเลือด
  • ปัสสาวะเป็นเลือด

มีข้อควรระวังการใช้ยูโรไคเนสอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยายูโรไคเนส เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่อยู่ในภาวะตกเลือด หลอดเลือดแดงทำงานผิดปกติ เช่น หลอดเลือดโป่งพอง  ผู้ที่มีเนื้องอกสมอง/ มะเร็งสมอง ผู้ที่มีภาวะ/โรคความดันโลหิตสูงซึ่งยังไม่สามารถควบคุมอาการได้ ผู้ป่วยด้วยตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน ผู้ที่ติดเชื้อในบริเวณเยื่อหุ้มหัวใจ (เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ) ผู้ที่ได้รับการผ่าตัดหลอดเลือดในสมองไม่เกิน 2 เดือนที่ผ่านมา  ผู้ที่เพิ่งได้รับการผ่าตัดต่างๆมาเร็วๆนี้
  • ระวังการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีบาดแผลและมีเลือดออกในกระเพาะอาหารหรือลำไส้ (เลือดออก ทางเดินอาหาร)
  • ระวังการใช้ยายูโรไคเนสเพื่อละลายลิ่มเลือดในบริเวณหัวใจ ด้วยอาจเกิดความเสี่ยงก้อนเลือดหลุดไปอุดตันที่หลอดเลือดในสมอง
  • บุคลากรทางการแพทย์ต้องเรียนรู้วิธีการใช้ยานี้ได้อย่างถูกต้องรวมถึงวิเคราะห์อาการหลอดเลือดอุดตันได้อย่างถูกต้องแม่นยำ
  • ไม่ใช้ยานี้ที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
  • เฝ้าระวังสัญญาณชีพและอาการของผู้ป่วยอย่างใกล้ชิดขณะที่ใช้ยานี้ ผู้ป่วยบางรายอาจเกิดอาการแพ้ยาได้บ้างเล็กน้อยเช่น เกิดผื่นคันระหว่างที่ได้รับยานี้แต่ไม่มากเท่าใดนัก
  • ระหว่างการหยดยายูโรไคเนสเข้าหลอดเลือดดำอาจมีอาการไข้ หนาวสั่น ซึ่งแพทย์จะให้การรักษาพยาบาลตามอาการ
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง:ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยายูโรไคเนสด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวม ทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยูโรไคเนสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยายูโรไคเนสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยายูโรไคเนส ร่วมกับยาต้านการแข็งตัวของเลือดชนิดรับประทานรวมถึงยา Heparin ด้วยเสี่ยงต่อการเกิดภาวะตกเลือดได้อย่างมาก
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยายูโรไคเนส ร่วมกับยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDs ชนิดรับประทานและชนิดทาเฉพาะที่ภายนอกด้วยอาจเพิ่มความเสี่ยงของภาวะเลือดออกง่าย
  • การใช้ยายูโรไคเนส ร่วมกับยากลุ่ม ACE inhibitor อาจทำให้เกิดอาการบวมใต้ผิวหนังติด ตามมา หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษายูโรไคเนสอย่างไร

ควรเก็บยายูโรไคเนส:

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่มิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยูโรไคเนสมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยายูโรไคเนส  มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Kinlytic (คินไลติก) Microbix Biosystems Inc
ABBOKINASE (แอบโบไคเนส) Abbott Laboratories Ireland Ltd

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Urokinase   [2022,May28]
  2. https://www.drugs.com/mtm/urokinase.html  [2022,May28]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/urokinase?mtype=generic   [2022,May28]
  4. https://imedi.co.uk/urokinase-medac-100-000-i-u-powder-for-solution-for-injection-or-infusion  [2022,May28]
  5. https://www.drugs.com/drug-interactions/urokinase-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,May28]
  6. https://www.drugs.com/cons/abbokinase.html  [2022,May28]