แคลเซียมซิเตรท (Calcium citrate)

บทนำ

ยาแคลเซียมซิเตรท (Calcium citrate หรือ Ca citrate) มีลักษณะเป็นผงผลึกสีขาว ไม่มีกลิ่น ไม่ละลายในน้ำเย็น นักวิทยาศาสตร์พบว่ากระบวนการในธรรมชาติของการเกิดแคลเซียมซิเตรทต้องใช้สารตั้งต้น 2 ตัว มีแคลเซียมไฮดรอกไซด์ (Calcium hydroxide) และกรดซิตริก(Citric acid) มนุษย์จึงนำกลไกดังกล่าวมาผลิตเป็นวัตถุดิบเพื่อใช้ในงานอุตสาหกรรมต่างๆ เช่น ในการถนอมอาหาร

ปกติยาแคลเซียมซิเตรทจะสามารถปลดปล่อยเกลือแคลเซียมได้ประมาณ 24.1% ทางคลินิกมีการนำแคลเซียมซิเตรทมาบำบัดให้กับผู้ป่วยที่มีภาวะขาดธาตุแคลเซียมได้เช่นเดียวกัน ข้อดีของยาแคลเซียมซิเตรทประการหนึ่งคือ ไม่จำเป็นต้องพึ่งกรดในกระเพาะอาหารเหมือนกับยาแคลเซียมคาร์บอเนต ก็สามารถดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้เช่นเดียวกัน ยาเสริมแคล เซียมบางสูตรตำรับได้ใช้ยาแคลเซียมซิเตรทแทนแคลเซียมคาร์บอเนต ทั้งนี้เพื่อรองรับกลุ่มผู้ ป่วยที่มีภาวะกรดในกระเพาะอาหารน้อย และเป็นเหตุให้การรับประทานยาที่มีส่วนประกอบของแคลเซียมคาร์บอเนตเกิดการดูดซึมได้ไม่มากเท่าใดนัก อย่างไรก็ตามการรับประทานยาในกลุ่มแคลเซียมซิเตรทร่วมกับมื้ออาหารก็จะช่วยให้การดูดซึมจากทางเดินอาหารเป็นไปอย่างมีประ

รูปแบบยาแผนปัจจุบันจะพบเห็นยาแคลเซียมซิเตรทอยู่ในรูปแบบยารับประทานชนิดเป็นยาเดี่ยวและชนิดผสมร่วมกับยาอื่นเช่น วิตามิน-ดี ทั้งนี้เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการเสริม สร้างและซ่อมแซมกระดูก การเลือกใช้ยาแคลเซียมซิเตรทควรต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ ด้วยเกลือแคลเซียมที่มากหรือน้อยเกินไป อาจก่อให้เกิดพิษต่อร่างกายหรือไม่สามารถบำบัดอาการขาดเกลือแคลเซียมของร่างกายได้

แคลเซียมซิเตรทมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาแคลเซียมซิเตรทมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เช่น

• ป้องกันและบำบัดรักษาอาการขาดเกลือ/เกลือแร่แคลเซียมของร่างกาย
• รักษาโรคกระดูกพรุน

แคลเซียมซิเตรทมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาแคลเซียมซิเตรทคือ ตัวยาจะปลดปล่อยเกลือแร่แคลเซียมเข้า สู่กระแสเลือดเพื่อสร้างสมดุลที่เหมาะสมและถูกนำไปซ่อมแซมกระดูกที่สึกหรอ อีกทั้งป้องกันการสูญเสียแคลเซียมจากกระดูก นอกจากนี้เกลือแร่แคลเซียมยังช่วยทำให้ระบบประสาทและกล้ามเนื้อโดยเฉพาะที่กล้ามเนื้อหัวใจทำงานได้อย่างปกติ

แคลเซียมซิเตรทมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาแคลเซียมซิเตรทมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเช่น

• ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 200 มิลลิกรัม/เม็ด
• ยาเม็ดที่ประกอบด้วยธาตุ/เกลือแร่ชนิดอื่นเช่น Calcium citrate 1,000 มิลลิกรัม + Magnesium oxide 500 มิลลิกรัม + Vitamin D 800 ยูนิต

แคลเซียมซิเตรทมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาแคลเซียมซิเตรทมีขนาดรับประทานเช่น

ก.สำหรับป้องกันภาวะการขาดแคลเซียมของร่างกาย:

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 1 กรัม/วันโดยแบ่งรับประทานวันละ 2 - 3 ครั้ง
• เด็กทารก: รับประทาน 50 - 150 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานทุก 4 - 6 ชั่วโมง
• เด็ก: รับประทาน 45 - 65 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานทุก 6 ชั่วโมง

ข.สำหรับป้องกันภาวะกระดูกพรุน:

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 1 - 1.5 กรัม/วันโดยแบ่งรับประทานวันละ 2 - 3 ครั้ง
• เด็ก: เนื่องจากโรคกระดูกพรุนเป็นโรคของผู้ใหญ่ จึงไม่มีข้อมูลศึกษาการใช้ยานี้ในเด็กด้วยวัตถุประสงค์นี้

• อนึ่ง: เพื่อช่วยเพิ่มการดูดซึมของยานี้ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร

• ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแคลเซียมซิเตรท ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาแคลเซียมซิเตรทอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแคลเซียมซิเตรทสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

แคลเซียมซิเตรทมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาแคลเซียมซิเตรทสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร ท้องผูก ปากแห้ง กระหายน้ำ ปัสสาวะบ่อย

หากมีอาการแพ้ยานี้จะพบอาการผื่นคัน หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ใบหน้า-ริมฝีปาก-ลิ้น-คอมีอาการบวม

สำหรับผู้ที่ได้รับยานี้เกินขนาดอาจพบอาการคลื่นไส้และอาเจียน เบื่ออาหาร ท้องผูก รู้ สึกสับสน มึนงง เพ้อ จนถึงขั้นเกิดภาวะโคม่า

หากพบอาการดังกล่าวทั้งอาการจากแพ้ยาหรือจากได้ยาเกินขนาดต้องรีบนำผู้ป่วยส่งโรง พยาบาลทันที

มีข้อควรระวังการใช้แคลเซียมซิเตรทอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาแคลเซียมซิเตรทเช่น

• ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
• ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่ภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง ผู้ที่มีภาวะลำไส้อุดตัน ผู้ที่มีนิ่วในไต ผู้ป่วยด้วยภาวะ Sarcoidosis (โรคพบน้อย ยังไม่พบในเมืองไทย โดยเกิดมีการอักเสบพร้อมกันหลายอวัยวะโดยเฉพาะปอด เป็นโรคที่ยังไม่ทราบสาเหตุ แต่อาจมีพันธุกรรมที่ผิดปกติเข้ามาเกี่ยวข้องได้) ผู้ที่มีภาวะต่อมพาราไทรอยด์ทำงานผิดปกติ ผู้ที่มีภาวะเกลือฟอสเฟต (Phosphate) ในเลือดสูง หรือมีเกลือแคลเซียมในปัสสาวะและในเลือดสูง ผู้ที่อยู่ในภาวะร่างกายสูญเสียน้ำ (ภาวะขาดน้ำ)
• ห้ามปรับเปลี่ยนขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
• การใช้ยานี้ในสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ผู้สูงอายุ และเด็ก ควรต้องมีคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาแคลเซียมซิเตรทด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

แคลเซียมซิเตรทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแคลเซียมซิเตรทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

• การใช้แคลเซียมซิเตรทร่วมกับยาต้านไวรัสเอดส์เช่น Dolutegravir จะทำให้การดูดซึมของ Dolutegravir ลดน้อยลงจนส่งผลถึงประสิทธิภาพของการรักษา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วม กันควรรับประทานยา Dolutegravir ก่อนแคลเซียมซิเตรทประมาณ 2 ชั่วโมง หรือหลังจากรับ ประทานแคลเซียมซิเตรทไปแล้วประมาณ 6 ชั่วโมง
• การใช้แคลเซียมซิเตรทร่วมกับยาขับปัสสาวะประเภท Hydrochlorothiazide จะทำให้ระ ดับแคลเซียมในกระแสเลือดเพิ่มสูงมากจนอาจทำให้เกิดอาการวิงเวียน ง่วงนอน อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ชักเกร็ง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้แคลเซียมซิเตรทร่วมกับยาปฏิชีวนะบางประเภทเช่น Tetracycline หรือ Doxycy cline จะทำให้ลดประสิทธิภาพในการรักษาของยาปฏิชีวนะดังกล่าว กรณีจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน ให้เว้นระยะเวลารับประทานของยาทั้ง 2 กลุ่มห่างกันประมาณ 2 - 3 ชั่วโมง
• การใช้แคลเซียมซิเตรทร่วมกับยา Aluminium hydroxide อาจส่งผลให้เพิ่มการดูดซึมของ Aluminium hydroxide เข้าสู่กระแสเลือด หากเกิดกับผู้ป่วยโรคไตระยะสุดท้ายจะส่งผลต่อการทำงานของสมอง/เกิดอาการทางสมองที่เรียกว่า Encephalopathy (อาการเช่น สับสน ความจำเสื่อม) หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันควรเว้นระยะเวลาของการรับประทานให้ห่างกันประมาณ 2 - 3 ชั่วโมงเป็นอย่างต่ำ

ควรเก็บรักษาแคลเซียมซิเตรทอย่างไร?

ควรเก็บยาแคลเซียมซิเตรทภายในอุณหภูมิห้องที่เย็น ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

แคลเซียมซิเตรทมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแคลเซียมซิเตรทที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น

บรรณานุกรม

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Calcium_citrate [2015,July4]
2. http://www.drugs.com/mtm/calcium-citrate.html [2015,July4]
3. http://www.webmd.com/drugs/2/drug-8624/calcium-citrate-oral/details[2015,July4]
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Calcium#Cardiovascular_impact[2015,July4]
5. https://online.epocrates.com/u/10a5624/calcium+citrate[2015,July4]
6. http://reference.medscape.com/drug/citracal-calcium-citrate-999216[2015,July4]
7. http://www.emedicinehealth.com/drug-calcium_citrate/article_em.htm[2015,July4]
8. http://www.webmd.com/drugs/2/drug-5793/calcium-citrate--oral/details/list-contraindications [2015,July4]
9. http://www.drugs.com/drug-interactions/calcium-citrate-index.html?filter=3&generic_only[2015,July4]
10. http://www.healthcentral.com/osteoporosis/medications/calcium-citrate-oral-8624/dosage?ic=2602 [2015,July4]
11. http://www.puritan.com/calcium-supplements-001/calcium-citrate-200-mg-007513[2015,July4]