article detail

แคลเซียมคาร์บอเนต (Calcium Carbonate)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 13 สิงหาคม 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนตอย่างไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษายาแคลเซียมคาร์บอเนตอย่างไร?
• ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีชื่ออื่นอีกไหม?ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคกระดูกพรุน โรคกระดูกบาง (Osteoporosis and Osteopenia)
• ยาลดกรด (Antacids)
• อาหารไม่ย่อย ธาตุพิการ (Indigestion)
• ยาช่วยย่อย (Digestive drug)
• แผลเปบติค (Peptic ulcer) / แผลในกระเพาะอาหาร (Gastric ulcer)
• ต่อมพาราไทรอยด์ทำงานเกิน (Hyperparathyroidism)

บทนำ: คือยาอะไร?

แคลเซียมคาร์บอเนต (Calcium Carbonate) คือ ยาที่ทางเภสัชกรรม/นักวิทยาศาสตร์ได้นำมาผลิตเป็นหลายสูตรตำรับยา  เช่น  ยากลุ่มบำรุงและเสริมสร้างกระดูก,  ยาลดกรด, ยาช่วยย่อย, ยาแก้ท้องอืด, ยาแก้ท้องเสีย,  แต่ที่พบมากที่สุดในตลาดยาบ้านเรา จะเป็นรูปแบบของยาบำรุงและเสริมสร้างกระดูก 

ธรรมชาติของแคลเซียมคาร์บอเนต ไม่ละลายน้ำ บางสูตรตำรับจึงแนะนำให้เคี้ยวยาก่อนกลืน หรือผลิตเป็นผงบรรจุแคปซูลจึงสะดวกกับผู้ที่ไม่ชอบเคี้ยวยาหรือผลิตอยู่ในรูปของยาเม็ดฟู่ที่ต้องละลายน้ำแล้วค่อยดื่ม

หลังรับประทานยาแคลเซียมคาร์บอเนต ยาส่วนหนึ่งจะถูกดูดซึมเข้าร่างกายและขับออกทางปัสสาวะ  ยาบางส่วนที่ไม่ถูกดูดซึมจะขับออกมากับอุจจาระ อย่างไรก็ตามยังต้องเฝ้าระวังการใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนต ด้วยมีผลข้างเคียงและข้อห้ามใช้หลายประการ การใช้ยานี้จึงควรต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์เท่านั้น

อนึ่ง: ทั่วไป แคลเซียมคาร์บอเนต คือ สารประกอบที่มนุษย์นำมาใช้ประโยชน์หลายด้าน อาทิ อุตสาหกรรมเหล็ก  อุตสาหกรรมผลิตน้ำมัน  ขบวนการผลิตผ้าอ้อมสำเร็จรูป  ในบางประเทศใช้แคลเซียมคาร์บอเนตปรับความเป็นกลางของแม่น้ำอันมีสาเหตุจากฝนกรด

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

สรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ของยาแคลเซียมคาร์บอเนต:  เช่น

• ใช้เป็นยาลดกรด, บรรเทาอาการกรดไหลย้อน,  และอาหารไม่ย่อย
• ใช้เป็นยาบำรุงกระดูก (ป้องกันโรคกระดูกพรุน),  เสริมสร้างระดับแคลเซียมในกระแสเลือด

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาแคลเซียมคาร์บอเนต คือ หลังรับประทาน  ตัวยาจะไปทำปฏิกิริยากับกรดในกระเพาะอาหาร จนมีฤทธิ์เป็นกลาง และเกิดเป็นสารประกอบแคลเซียมคลอไรด์ (Calcium chloride)  ซึ่งละลายน้ำได้ดี จึงถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือด  เกลือแคลเซียมคาร์บอเนตเอง ยังก่อให้เกิดการกระตุ้นให้กระเพาะอาหารหลั่งกรดออกมาได้เช่นเดียวกัน  ผู้บริโภคจึงมักได้รับคำแนะนำว่าควรรับประทานยาพร้อมอาหาร หรือ หลังอาหาร

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

รูปแบบการจัดจำหน่ายของยาแคลเซียมคาร์บอเนต  เช่น

ก. ยาบำรุงกระดูก: เช่น

• ชนิดยาเดี่ยว: เช่น
  • รูปแบบยาเม็ด ขนาดความแรง 600,  625,  83,5  1000,  1250,  1500 มิลลิกรัม/เม็ด
  • รูปแบบยาแคปซูล ขนาดความแรง 350,  625,  835  มิลลิกรัม/แคปซูล                                            
• ชนิดยาผสมซึ่งมักมีวิตามิน-ดี ร่วมด้วย: เช่น
  • รูปแบบยาเม็ด ขนาดความแรง 625,1050, 1500  มิลลิกรัม/เม็ด                                                     

ข. ยาลดกรด: เช่น

• ชนิดยาเดี่ยว: เช่น                               
  • รูปแบบยาเม็ด ชนิดเคี้ยวขนาดความแรง 1000 มิลลิกรัม/เม็ด                                                     
• ชนิดยาผสม: เช่น                                                                                               
  • รูปแบบยาเม็ด ขนาดความแรง 80,  5,  200,  500 มิลลิกรัม/เม็ด                                        
  • รูปแบบยาน้ำ ขนาดความแรง 325 มิลลิกรัม/10 มิลลิลิตร

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีขนาดรับประทาน  เช่น

ก. รักษากรณีกระดูกพรุน: เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 2500 –7500มิลลิกรัม/วันหลังอาหาร, โดยแบ่งรับประทาน 2– 4 ครั้ง/วัน

ข. รักษาภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ: เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 900 – 2500 มิลลิกรัม/วัน หลังอาหาร, โดยแบ่งรับประทาน 2–4 ครั้ง/วัน

ค. รักษาภาวะอาการปวด จุกแน่นลิ้นปี่ ด้วยสาเหตุอาหารไม่ย่อย (Dyspepsia): เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 300 – 7980มิลลิกรัม/วัน หลังอาหาร,โดยแบ่งรับประทาน 2 – 4ครั้ง/วัน, ขนาดรับประทานสูงสุดของอาการอาหารไม่ย่อยอยู่ในช่วง 5500 –7980 มิลลิกรัม/วัน ไม่ควรใช้ยาติดต่อกันนานเกิน 2 สัปดาห์ เว้นแต่จะมีคำสั่งจากแพทย์

ง. รักษาแผลในกระเพาะอาหาร-ลำไส้: เช่น

• ผู้ใหญ่: รับประทาน 1250 –3750มิลลิกรัม/วัน, หลังอาหาร, โดยแบ่งรับประทาน 2– 4 ครั้ง/วัน, ทั้งนี้ การใช้ยาสำหรับรักษาแผลในกระเพาะอาหารและลำไส้ หากใช้ยาติดต่อกันนานเกินไป อาจกระตุ้นกระเพาะอาหารให้หลั่งกรดออกมามากหรือที่เรียกว่า Acid rebound, จึงต้องใช้ยานี้ตามคำแนะนำของแพทย์เท่านั้น

อนึ่ง:  

• จะเห็นว่าขนาดการใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนต มีขอบข่ายที่กว้าง, เหมาะกับผู้ป่วยแต่ละคนซึ่งมีอาการและความรุนแรงของโรคที่แตกต่างกัน, ดังนั้นการใช้ยาต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น
• เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): การใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนตในเด็ก ต้องอยู่ในการแนะนำของแพทย์เท่านั้น

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น   ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้  การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาแคลเซียมคาร์บอเนต  ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ พยาบาล และเภสัชกร  เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น  หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาแคลเซียมคาร์บอเนต อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร
• เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาแคลเซียมคาร์บอเนต  สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้  ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

สามารถพบผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) หลังการรับประทานแคลเซียมคาร์บอเนต: เช่น

• ท้องผูก
• ผื่นคัน
• แน่นอึดอัดท้อง 
• หายใจไม่สะดวก/หายใจลำบาก
• อาจพบอาการบวมที่ ริมฝีปาก  ใบหน้า  และลิ้น  
• รู้สึกสับสน
• อารมณ์หงุดหงิด
• ปัสสาวะมาก
• เบื่ออาหาร
•  คลื่นไส้อาเจียน
• อ่อนเพลีย

มีข้อควรระวังการใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนตอย่างไร?

ข้อควรระวังการใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนต: เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ที่มีภาวะเกลือฟอสเฟต/ฟอสฟอรัส(Phosphate)ในกระแสเลือดต่ำ, อาการ เช่น สับสน กล้ามเนื้ออ่อนแรง
• ห้ามใช้ยานี้ กับผู้ป่วยโรคไต หรือมีการทำงานของไตผิดปกติ
• ระวังการใช้ยานี้ กับผู้ป่วยในกลุ่มต่อไปนี้ เช่น
  • ผู้ป่วยที่มีภาวะร่างกายสูญเสียน้ำ/ภาวะขาดน้ำ
  • ผู้ป่วยที่มีภาวะต่อมพาราไทรอยด์ทำงานเกิน
  • ผู้ป่วยที่มีภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร
  • ผู้ป่วยที่มีภาวะ ลำไส้อุดตัน                            
• ระวังการใช้ยานี้กับ ผู้ที่เป็นนิ่วในไต หรือผู้ที่มีภาวะท้องผูกเป็นประจำ
• ระวังการใช้ยานี้ ในผู้ป่วยที่มีภาวะแคลเซียมในเลือดสูง (อาการ เช่น สับสน  คลื่นไส้อาเจียน)
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง:   ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา"  ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาแคลเซียมคาร์บอเนตด้วย) ยาแผนโบราญ สมุนไพรต่างๆ  อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ    ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง  ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด)  รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น: เช่น                                            

• หากต้องใช้ยาแคลเซียมคาร์บอเนตร่วมกับวิตามินที่มีธาตุเหล็กเป็นองค์ประกอบ ควรเว้นระยะเวลาการรับประทานยาห่างกัน 2 ชั่วโมงเป็นอย่างต่ำ  ด้วยแคลเซียมคาร์บอเนตจะลดประสิทธิภาพในการรักษาของยาวิตามินดังกล่าว
• การใช้แคลเซียมคาร์บอเนตร่วมกับยาปฏิชีวนะบางตัว จะทำให้ประสิทธิภาพในการต่อต้านแบคทีเรียของยาปฏิชีวนะนั้นลดต่ำลง  หากมีความจำเป็นต้องรับประทานร่วมกันควรหลีกเลี่ยงและเว้นระยะเวลาให้ห่างกัน 2 – 3 ชั่วโมง  ยาปฏิชีวนะดังกล่าว  เช่นยา  Doxycycline  และ Tetracycline
• การใช้แคลเซียมคาร์บอเนตร่วมกับยาป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด อาจส่งผลให้กลไกการทำงานของยาป้องกันโรคหัวใจด้อยประสิทธิภาพลงไป หากมีความจำเป็นต้องรับประทานร่วมกัน  แพทย์จะพิจารณาปรับขนาดการรับประทานของยาทั้ง 2 กลุ่มนี้  ยาป้องกัน โรคหัวใจดังกล่าว เช่นยา  Aspirin
• การใช้แคลเซียมคาร์บอเนตร่วมกับยาลดความดัน   จะทำให้ประสิทธิภาพในการลดความดันโลหิตด้อยลงไป  แพทย์จะพิจารณาปรับขนาดรับประทานของยาทั้ง 2 กลุ่มเมื่อจำเป็นที่ต้องใช้ร่วมกับยาลดความดัน เช่น ยา Atenolol,  Felodipine,  Timolol  เป็นต้น

ควรเก็บรักษายาแคลเซียมคาร์บอเนตอย่างไร?

สามารถเก็บยาแคลเซียมคาร์บอเนต: เช่น

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง
• เก็บยาบรรจุในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
• และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาแคลเซียมคาร์บอเนตมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาแคลเซียมคาร์บอเนต  มีชื่อยาการค้า  และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://www.mims.com/thailand/drug/search?q=calcium%20carbonate&page  [2022,Aug13]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Calcium_carbonate   [2022,Aug13]
3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/calcium%20carbonate?mtype=generic  [2022,Aug13]
4. https://www.drugs.com/dosage/calcium-carbonate.html#Usual_Adult_Dose_for_Osteoporosis  [2022,Aug13]
5. https://www.drugs.com/sfx/calcium-carbonate-side-effects.html  [2022,Aug13]
6. https://www.drugs.com/drug-interactions/ascorbic-acid-carbonyl-iron-with-calcium-carbonate-3397-0-464-0.html  [2022,Aug13]