เจ็บเมื่อร่วมเพศ เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ Dyspareunia

เจ็บเมื่อร่วมเพศ หรือ เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ (Dyspareunia)

โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
6 กุมภาพันธ์ 2565
Tweet

สารบัญ

บทนำ:คือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?
เจ็บเมื่อร่วมเพศมีสาเหตุจากอะไร?
เจ็บเมื่อร่วมเพศมีอาการอย่างไร?
เมื่อไหร่ควรพบแพทย์
แพทย์วินิจฉัยและหาสาเหตุเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?
รักษาเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?
เจ็บเมื่อร่วมเพศก่อผลข้างเคียงอย่างไร?
เจ็บเมื่อร่วมเพศมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?
ดูแลตนเองอย่างไร?
ป้องกันเกิดเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?
บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?

เจ็บเมื่อร่วมเพศ(Dyspareunia) คือ อาการเจ็บ/ปวดที่เกิดเมื่อมีการร่วมเพศ ส่วนใหญ่เกือบทั้งหมดพบในเพศหญิง อาจเกิดในช่วงเล้าโลม, ขณะร่วมเพศ, หรือ ภายหลังร่วมเพศ ก็ได้ จนอาจเป็นเหตุให้ไม่สามารถร่วมเพศได้ หรือกลัว/ปฏิเสธการร่วมเพศ โดยอาจมีสาเหตุจากโรคทางกายของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในอุ้งเชิงกราน หรือจากปัญหาด้านจิตใจ/อารมณ์/จิตเวชก็ได้ แต่เป็นโรคที่แพทย์สามารถดูแลรักษาควบคุมจนผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิต

เจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ ไม่ใช่โรค(โรค-อาการ-ภาวะ) แต่เป็นอาการผิดปกติที่พบบ่อยในเพศหญิง พบประมาณ 3-28%ของเพศหญิงทุกวัยทั่วโลก พบในเพศชาย 1-5% และในเพศหญิงพบได้สูงขึ้นในวัยใกล้หมดประจำเดือนและวัยหมดประจำเดือน

อนึ่ง:

ชื่ออื่นของ เจ็บเมื่อร่วมเพศ(ดิสพารูเนีย/ Dyspareunia) คือ เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์, เจ็บปวดเมื่อร่วมเพศ, เจ็บเมื่อมีเพศสัมพันธ์

เจ็บเมื่อร่วมเพศมีสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงจากอะไร?

เจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ ทั้งในเพศหญิงและเพศชายมีสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงจาก 2 สาเหตุคือ สาเหตุด้านร่างกาย, และ สาเหตุด้านจิตใจ

สาเหตุด้านร่างกาย: ได้แก่

เพศหญิง: เช่น
ลักษณะผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน เช่น
การผิดรูปของ อวัยวะเพศของเพศหญิงเอง(เช่นของ ช่องคลอด มดลูก), กระเพาะปัสสาวะ
การผิดรูปของอวัยวะเพศชาย
มดลูกหย่อน, กะบังลมหย่อน
ภาวะผิดปกติ/โรคของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อย เช่น
มีพังผืดในท้องน้อย
โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่
อวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อยเคยได้รับบาดเจ็บ เช่น
จากการคลอด
การผ่าตัดต่างๆในท้องน้อย
ภาวะผิดปกติของฮอร์โมนเพศ เช่น โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ
โรคต่างๆของอวัยวะเพศ และ/หรือ ของอวัยวะในท้องน้อย เช่น โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์, ช่องคลอดอักเสบ, กระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, กระเพาะปัสสาวะอักเสบ, การติดเชื้อในอุ้งเชิงกราน, โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ, ปีกมดลูกอักเสบ
โรคผิวหนังต่างๆที่เกิดที่อวัยวะเพศ เช่น เริม
เนื้องอกในท้องน้อย เช่น เนื้องอกมดลูก, เนื้องอกรังไข่
มะเร็งอวัยวะสืบพันธ์ เช่น มะเร็งอวัยวะเพศหญิง, มะเร็งช่องคลอด, มะเร็งปากมดลูก, มะเร็งอัณฑะ, มะเร็งอวัยวะเพศชาย

เพศชาย: เช่น
อวัยวะเพศผิดปกติทางกายวิภาค เช่น อวัยวะเพศคด, เนื้อเยื่อยึดหนังหุ้มหัวอวัยวะเพศ(Frenulum)สั้นหรือยาวผิดปกติ
ภาวะองคชาตแข็งค้าง
โรคผิวหนังต่างๆที่เกิดทีอวัยวะเพศ เช่น เริม
โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น กระเพาะปัสสาวะอักเสบ, ท่อปัสสาวะอักเสบ
โรคต่อมลูกหมาก เช่น ต่อมลูกหมากอักเสบติดเชื้อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ
มะเร็งอวัยวะเพศชาย, มะเร็งอัณฑะ

สาเหตุด้านจิตใจ

สาเหตุด้านจิตใจ เป็นสาเหตุเหมือนกันทั้งในเพศหญิงและเพศชาย ทั่วไปได้แก่

มีประสบการณ์ไม่ดีเกี่ยวกับเพศสัมพันธ์ โดยเฉพาะในวัยเด็ก
อายุ: โดยเฉพาะผู้สูงอายุเพศหญิง
คิดว่าเพศสัมพันธ์เป็นการไม่สมควร, เป็นความผิด
ไม่มีการเล้าโลมให้มีอารมณ์ทางเพศที่สมบูรณ์
ไม่เข้าใจวิธีมีเพศสัมพันธ์ที่ถูกต้อง, วิธีสอดใส่อวัยวะเพศ
อาจกังวล/กลัวการตั้งครรภ์
ความเครียด, วิตกกังวล, และ/หรือ ซึมเศร้า

เจ็บเมื่อร่วมเพศ มีอาการอย่างไร?

อาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์:

อาจเกิดเพียงตำแหน่งเดียวของอวัยวะเพศ หรือทุกส่วนของอวัยวะเพศ, อาจเจ็บเพียงผิวๆ หรือตื้นๆ, หรือ อาจเจ็บลึกๆ อาจลึกลงไปเป็นการเจ็บในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน, ทั้งนี้ขึ้นกับสาเหตุ
อาจเจ็บในครั้งแรกของการมีเพศสัมพันธ์ ครั้งต่อไปอาการเจ็บจะลดลงเรื่อยๆ
อาจเจ็บตั้งแต่เริ่มกระบวนการมีเพศสัมพันธ์, ขณะกำลังสอดใส่, ขณะมีเพศสัมพันธ์, หรือ หลังมีเพศสัมพันธ์ที่อาจนานเป็นวันก็ได้
อาจเกิดเฉพาะกับคู่นอนเพียงบางคน
อาการที่อาจเกิดร่วมด้วย เช่น
คันอวัยวะเพศ
อวัยวะเพศมีแผล, ฉีกขาด
อวัยวะเพศออกผื่น เช่น เริม หรือติดเชื้อรา(เป็นฝ้าขาวเหมือนน้ำนม/เชื้อราในข่องคลอด)
อวัยวะเพศเลือดออก
อวัยวะเพศ บวม แดง
มีฝ้าขาว-ฝ้าแดงที่อวัยวะเพศ
ตกขาวในเพศหญิง

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์

เมื่อมีอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ที่เกิดบ่อย จนเป็นปัญหาในการมีเพศสัมพันธ์หรือกระทบต่อความสัมพันธ์กับคู่นอน ควรพบสูตินรีแพทย์ในเพศหญิง หรือ ศัลยแพทย์ระบบทางเดินปัสสาวะในเพศชาย, หรือจิตแพทย์, เพื่อหาสาเหตุและได้รับคำแนะนำและการรักษาที่เหมาะสม

แพทย์วินิจฉัยและหาสาเหตุเจ็บเมื่อร่วมเพศ อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยอาการและหาสาเหตุเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ได้จากลักษณะทางคลินิกของผู้ป่วยโดยไม่จำเป็นต้องมีการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม ได้แก่

ซักถามประวัติลักษณะอาการที่เกิดโดยละเอียด เช่น อายุ โรคประจำตัว การใช้ยาต่างๆ ประวัติการผ่าตัด การคลอด การงาน ความสัมพันธ์ในครอบครัว ฐานะทางเศรษฐกิจและสังคม รวมถึงที่เกี่ยวข้องกับคู่นอน
การตรวจร่างกายทั่วไป
การตรวจภายใน ในเพศหญิง เพื่อตรวจลักษณะอวัยวะเพศทั้งภายนอกและภายใน รวมถึงการตรวจคลำท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน
อาจมีการตรวจทางทวารหนัก
การตรวจ ดู คลำ อวัยวะเพศชาย(ในผู้ป่วยเพศชาย)
อาจมีการตรวจเพื่อการสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติมเมื่อพบความผิดปกติและตามดุลพินิจของแพทย์เพื่อหาสาเหตุ เช่น
การตรวจเชื้อ และ/หรือ การเพาะเชื้อ กรณีมีตกขาว(ในสตรี) หรือ สารคัดหลั่ง/หนองในเพศชาย
ตรวจแป๊บสเมียร์ในเพศหญิง
การตัดชิ้นเนื้อเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยาเมื่อตรวจพบรอยโรคที่อวัยวะเพศเพื่อแยกว่าไม่ใช่มะเร็ง

รักษาเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?

แนวทางการรักษาเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ คือ การรักษาตามสาเหตุ ร่วมกับการรักษาตามอาการ ได้แก่

การรักษาสาเหตุ: เช่น
ใช้ยาหล่อลื่น, ยาฮอร์โมน, กรณีช่องคลอดฝ่อจากวัยใกล้หมดประจำเดือน หรือ วัยหมดประจำเดือน
การผ่าตัด กรณีมีความผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะเพศ
รักษาโรคติดเชื้อต่างๆ โดยเฉพาะโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ กรณีสาเหตุมาจากการติดเชื้อฯ
รักษาโรคต่างๆที่เป็นสาเหตุ เช่น ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ
รักษาเนื้องอกต่างๆของอวัยวะสืบพันธ์และในท้องน้อย
รักษามะเร็งอวัยวะสืบพันธ์และในท้องน้อย
รักษาทางจิตเวชกรณีสาเหตุมาจากด้านจิตใจ เช่น ความเครียด, โรคซึมเศร้า, ปัญหาความรุนแรงทางเพศทั้งในปัจจุบันและในอดีตที่รวมถึงในวัยเด็ก
การเรียนรู้วิธีมีเพศสัมพันธ์ที่ถูกที่ควร โดยโดยเฉพาะในเพศหญิง คือ การปรึกษาสูตินรีแพทย์
การบริหารความแข็งแรงของกล้ามเนื้ออวัยวะต่างๆในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน ที่เรียกว่า การขมิบช่องคลอด/การขมิบช่องทวารเบา(Kegel exercise)ซึ่งเป็นวิธีปฏิบัติทั้งในเพศหญิงและเพศชาย

(แนะนำอ่านรายละเอียดโรค/ภาวะต่างๆที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงวิธีดูแลรักษาจากเว็บ haamor.com เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, ฯลฯ)

การรักษาตามอาการ: เช่น ยาแก้ปวด, ยาคลายเครียด, ยาต้านเศร้า, ยา/สารหล่อลื่นอวัยวะเพศขณะร่วมเพศ, ฯลฯ

เจ็บเมื่อร่วมเพศก่อผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียงที่อาจเกิดจากอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ คือ ปัญหาในชีวิตสมรส, ที่รวมถึงภาวะมีบุตรยาก

เจ็บเมื่อร่วมเพศมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคของอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ จะขึ้นกับสาเหตุ แต่อย่างไรก็ตาม เป็นอาการที่แพทย์สามารถดูแลรักษาให้กลับมามีคุณภาพชีวิตได้ในระดับหนึ่ง ขึ้นกับสาเหตุ และความรุนแรงของสาเหตุ แต่การรักษาต้องได้รับความร่วมมืออย่างดีจากทั้งผู้ป่วยและคู่นอน นอกจากนั้น การรักษาต้องเป็นการรักษาต่อเนื่อง เป็นเวลานานเป็นเดือน อาจหลายเดือน และอาจมีค่าใช้จ่ายสูง

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อมีอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์:

ที่สำคัญที่สุดคือ ความเข้าใจและการเข้าถึงสาเหตุ, การยอมรับในสาเหตุ, การพบแพทย์เพื่อรับการดูแลรักษาอย่างต่อเนื่องตามคำแนะนำของแพทย์, ร่วมกับการดูแลตนเองที่จะแตกต่างกันในแต่ละสาเหตุ และ
ป้องกัน ดูแลรักษา ควบคุมโรค/ภาวะต่างๆ ที่เป็นสาเหตุให้ได้ดี

(แนะนำอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมในโรค/ภาวะต่างๆที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงวิธีดูแลรักษา, การดูแลตนเอง, จากเว็บ haamor.com เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, ฯลฯ)

ป้องกันเกิดเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?

การป้องกันอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ให้ได้เต็มร้อยเป็นไปได้ยากเพราะขึ้นกับแต่ละสาเหตุ ซึ่งบางสาเหตุจะเป็นธรรมชาติตามอายุที่มากขึ้น เช่น ช่องคลอดฝ่อ หรือ การมีความผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะสืบพันธ์

ดังนั้นการป้องกันที่ช่วยลดอาการนี้ลงได้ระดับหนึ่ง คือ