เจ็บเมื่อร่วมเพศ หรือ เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ (Dyspareunia)

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ:คือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?

         เจ็บเมื่อร่วมเพศ(Dyspareunia) คือ อาการเจ็บ/ปวดที่เกิดเมื่อมีการร่วมเพศ ส่วนใหญ่เกือบทั้งหมดพบในเพศหญิง อาจเกิดในช่วงเล้าโลม, ขณะร่วมเพศ, หรือ ภายหลังร่วมเพศ ก็ได้ จนอาจเป็นเหตุให้ไม่สามารถร่วมเพศได้ หรือกลัว/ปฏิเสธการร่วมเพศ โดยอาจมีสาเหตุจากโรคทางกายของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในอุ้งเชิงกราน หรือจากปัญหาด้านจิตใจ/อารมณ์/จิตเวชก็ได้ แต่เป็นโรคที่แพทย์สามารถดูแลรักษาควบคุมจนผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิต

เจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ ไม่ใช่โรค(โรค-อาการ-ภาวะ) แต่เป็นอาการผิดปกติที่พบบ่อยในเพศหญิง พบประมาณ 3-28%ของเพศหญิงทุกวัยทั่วโลก พบในเพศชาย 1-5% และในเพศหญิงพบได้สูงขึ้นในวัยใกล้หมดประจำเดือนและวัยหมดประจำเดือน    

อนึ่ง:

  • ชื่ออื่นของ เจ็บเมื่อร่วมเพศ(ดิสพารูเนีย/ Dyspareunia) คือ เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์, เจ็บปวดเมื่อร่วมเพศ, เจ็บเมื่อมีเพศสัมพันธ์

เจ็บเมื่อร่วมเพศมีสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงจากอะไร?

เจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ ทั้งในเพศหญิงและเพศชายมีสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงจาก 2 สาเหตุคือ สาเหตุด้านร่างกาย, และ สาเหตุด้านจิตใจ

สาเหตุด้านร่างกาย: ได้แก่

  • เพศหญิง: เช่น
  • ลักษณะผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน เช่น
  • การผิดรูปของ อวัยวะเพศของเพศหญิงเอง(เช่นของ ช่องคลอด มดลูก),    กระเพาะปัสสาวะ
  • การผิดรูปของอวัยวะเพศชาย
  • มดลูกหย่อน, กะบังลมหย่อน
  • ภาวะผิดปกติ/โรคของอวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อย เช่น
  • มีพังผืดในท้องน้อย
  • โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่
  • อวัยวะเพศและ/หรืออวัยวะในท้องน้อยเคยได้รับบาดเจ็บ เช่น
  • จากการคลอด
  • การผ่าตัดต่างๆในท้องน้อย
  • ภาวะผิดปกติของฮอร์โมนเพศ เช่น โรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ
  • โรคต่างๆของอวัยวะเพศ และ/หรือ ของอวัยวะในท้องน้อย เช่น โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์, ช่องคลอดอักเสบ, กระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, กระเพาะปัสสาวะอักเสบ,  การติดเชื้อในอุ้งเชิงกราน, โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ,  ปีกมดลูกอักเสบ
  • โรคผิวหนังต่างๆที่เกิดที่อวัยวะเพศ เช่น เริม
  • เนื้องอกในท้องน้อย เช่น เนื้องอกมดลูก, เนื้องอกรังไข่
  • มะเร็งอวัยวะสืบพันธ์ เช่น มะเร็งอวัยวะเพศหญิง, มะเร็งช่องคลอด, มะเร็งปากมดลูก, มะเร็งอัณฑะ, มะเร็งอวัยวะเพศชาย

 

  • เพศชาย: เช่น
  • อวัยวะเพศผิดปกติทางกายวิภาค เช่น อวัยวะเพศคด, เนื้อเยื่อยึดหนังหุ้มหัวอวัยวะเพศ(Frenulum)สั้นหรือยาวผิดปกติ
  • ภาวะองคชาตแข็งค้าง
  • โรคผิวหนังต่างๆที่เกิดทีอวัยวะเพศ เช่น เริม
  • โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
  • โรคติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น กระเพาะปัสสาวะอักเสบ, ท่อปัสสาวะอักเสบ
  • โรคต่อมลูกหมาก เช่น ต่อมลูกหมากอักเสบติดเชื้อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ
  • มะเร็งอวัยวะเพศชาย, มะเร็งอัณฑะ

 

สาเหตุด้านจิตใจ

สาเหตุด้านจิตใจ เป็นสาเหตุเหมือนกันทั้งในเพศหญิงและเพศชาย ทั่วไปได้แก่

  • มีประสบการณ์ไม่ดีเกี่ยวกับเพศสัมพันธ์ โดยเฉพาะในวัยเด็ก
  • อายุ: โดยเฉพาะผู้สูงอายุเพศหญิง
  • คิดว่าเพศสัมพันธ์เป็นการไม่สมควร, เป็นความผิด
  • ไม่มีการเล้าโลมให้มีอารมณ์ทางเพศที่สมบูรณ์
  • ไม่เข้าใจวิธีมีเพศสัมพันธ์ที่ถูกต้อง, วิธีสอดใส่อวัยวะเพศ
  • อาจกังวล/กลัวการตั้งครรภ์
  • ความเครียด, วิตกกังวล, และ/หรือ ซึมเศร้า

 

เจ็บเมื่อร่วมเพศ มีอาการอย่างไร?

         อาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์:

  • อาจเกิดเพียงตำแหน่งเดียวของอวัยวะเพศ หรือทุกส่วนของอวัยวะเพศ, อาจเจ็บเพียงผิวๆ หรือตื้นๆ, หรือ อาจเจ็บลึกๆ อาจลึกลงไปเป็นการเจ็บในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน,  ทั้งนี้ขึ้นกับสาเหตุ
  • อาจเจ็บในครั้งแรกของการมีเพศสัมพันธ์ ครั้งต่อไปอาการเจ็บจะลดลงเรื่อยๆ
  • อาจเจ็บตั้งแต่เริ่มกระบวนการมีเพศสัมพันธ์, ขณะกำลังสอดใส่, ขณะมีเพศสัมพันธ์, หรือ หลังมีเพศสัมพันธ์ที่อาจนานเป็นวันก็ได้
  • อาจเกิดเฉพาะกับคู่นอนเพียงบางคน
  • อาการที่อาจเกิดร่วมด้วย เช่น
  • คันอวัยวะเพศ
  • อวัยวะเพศมีแผล, ฉีกขาด
  • อวัยวะเพศออกผื่น เช่น เริม หรือติดเชื้อรา(เป็นฝ้าขาวเหมือนน้ำนม/เชื้อราในข่องคลอด)
  • อวัยวะเพศเลือดออก
  • อวัยวะเพศ บวม แดง
  • มีฝ้าขาว-ฝ้าแดงที่อวัยวะเพศ
  • ตกขาวในเพศหญิง

 

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์

         เมื่อมีอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ที่เกิดบ่อย จนเป็นปัญหาในการมีเพศสัมพันธ์หรือกระทบต่อความสัมพันธ์กับคู่นอน ควรพบสูตินรีแพทย์ในเพศหญิง หรือ  ศัลยแพทย์ระบบทางเดินปัสสาวะในเพศชาย, หรือจิตแพทย์,  เพื่อหาสาเหตุและได้รับคำแนะนำและการรักษาที่เหมาะสม

 

แพทย์วินิจฉัยและหาสาเหตุเจ็บเมื่อร่วมเพศ อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยอาการและหาสาเหตุเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ได้จากลักษณะทางคลินิกของผู้ป่วยโดยไม่จำเป็นต้องมีการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม ได้แก่

  • ซักถามประวัติลักษณะอาการที่เกิดโดยละเอียด เช่น อายุ โรคประจำตัว การใช้ยาต่างๆ ประวัติการผ่าตัด การคลอด  การงาน ความสัมพันธ์ในครอบครัว ฐานะทางเศรษฐกิจและสังคม รวมถึงที่เกี่ยวข้องกับคู่นอน
  • การตรวจร่างกายทั่วไป
  • การตรวจภายใน ในเพศหญิง เพื่อตรวจลักษณะอวัยวะเพศทั้งภายนอกและภายใน รวมถึงการตรวจคลำท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน
  • อาจมีการตรวจทางทวารหนัก
  • การตรวจ ดู คลำ อวัยวะเพศชาย(ในผู้ป่วยเพศชาย)
  • อาจมีการตรวจเพื่อการสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติมเมื่อพบความผิดปกติและตามดุลพินิจของแพทย์เพื่อหาสาเหตุ เช่น
  • การตรวจเชื้อ และ/หรือ การเพาะเชื้อ กรณีมีตกขาว(ในสตรี) หรือ สารคัดหลั่ง/หนองในเพศชาย
  • ตรวจแป๊บสเมียร์ในเพศหญิง
  • การตัดชิ้นเนื้อเพื่อการตรวจทางพยาธิวิทยาเมื่อตรวจพบรอยโรคที่อวัยวะเพศเพื่อแยกว่าไม่ใช่มะเร็ง

 

รักษาเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?

         แนวทางการรักษาเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ คือ การรักษาตามสาเหตุ ร่วมกับการรักษาตามอาการ ได้แก่

  • การรักษาสาเหตุ: เช่น
  •  ใช้ยาหล่อลื่น, ยาฮอร์โมน, กรณีช่องคลอดฝ่อจากวัยใกล้หมดประจำเดือน หรือ วัยหมดประจำเดือน
  • การผ่าตัด กรณีมีความผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะเพศ
  • รักษาโรคติดเชื้อต่างๆ โดยเฉพาะโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ กรณีสาเหตุมาจากการติดเชื้อฯ
  • รักษาโรคต่างๆที่เป็นสาเหตุ เช่น ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ, ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ
  • รักษาเนื้องอกต่างๆของอวัยวะสืบพันธ์และในท้องน้อย
  • รักษามะเร็งอวัยวะสืบพันธ์และในท้องน้อย
  • รักษาทางจิตเวชกรณีสาเหตุมาจากด้านจิตใจ เช่น ความเครียด, โรคซึมเศร้า, ปัญหาความรุนแรงทางเพศทั้งในปัจจุบันและในอดีตที่รวมถึงในวัยเด็ก
  • การเรียนรู้วิธีมีเพศสัมพันธ์ที่ถูกที่ควร โดยโดยเฉพาะในเพศหญิง คือ การปรึกษาสูตินรีแพทย์
  • การบริหารความแข็งแรงของกล้ามเนื้ออวัยวะต่างๆในท้องน้อย/อุ้งเชิงกราน ที่เรียกว่า การขมิบช่องคลอด/การขมิบช่องทวารเบา(Kegel exercise)ซึ่งเป็นวิธีปฏิบัติทั้งในเพศหญิงและเพศชาย

(แนะนำอ่านรายละเอียดโรค/ภาวะต่างๆที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงวิธีดูแลรักษาจากเว็บ haamor.com เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ,  ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ,  ฯลฯ)

  • การรักษาตามอาการ: เช่น ยาแก้ปวด, ยาคลายเครียด, ยาต้านเศร้า, ยา/สารหล่อลื่นอวัยวะเพศขณะร่วมเพศ, ฯลฯ

 

เจ็บเมื่อร่วมเพศก่อผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียงที่อาจเกิดจากอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ คือ ปัญหาในชีวิตสมรส, ที่รวมถึงภาวะมีบุตรยาก

 

เจ็บเมื่อร่วมเพศมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคของอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ จะขึ้นกับสาเหตุ แต่อย่างไรก็ตาม เป็นอาการที่แพทย์สามารถดูแลรักษาให้กลับมามีคุณภาพชีวิตได้ในระดับหนึ่ง ขึ้นกับสาเหตุ และความรุนแรงของสาเหตุ แต่การรักษาต้องได้รับความร่วมมืออย่างดีจากทั้งผู้ป่วยและคู่นอน นอกจากนั้น การรักษาต้องเป็นการรักษาต่อเนื่อง เป็นเวลานานเป็นเดือน อาจหลายเดือน และอาจมีค่าใช้จ่ายสูง  

 

ดูแลตนเองอย่างไร?

         การดูแลตนเองเมื่อมีอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์:

  • ที่สำคัญที่สุดคือ ความเข้าใจและการเข้าถึงสาเหตุ, การยอมรับในสาเหตุ, การพบแพทย์เพื่อรับการดูแลรักษาอย่างต่อเนื่องตามคำแนะนำของแพทย์, ร่วมกับการดูแลตนเองที่จะแตกต่างกันในแต่ละสาเหตุ และ
  • ป้องกัน ดูแลรักษา ควบคุมโรค/ภาวะต่างๆ ที่เป็นสาเหตุให้ได้ดี

    (แนะนำอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมในโรค/ภาวะต่างๆที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงวิธีดูแลรักษา,  การดูแลตนเอง, จากเว็บ haamor.com เช่น เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่, ช่องคลอดฝ่อ,  ต่อมลูกหมากอักเสบเรื้อรังชนิดไม่ติดเชื้อ,  ฯลฯ)

 

ป้องกันเกิดเจ็บเมื่อร่วมเพศอย่างไร?

การป้องกันอาการเจ็บเมื่อร่วมเพศ/เจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ให้ได้เต็มร้อยเป็นไปได้ยากเพราะขึ้นกับแต่ละสาเหตุ ซึ่งบางสาเหตุจะเป็นธรรมชาติตามอายุที่มากขึ้น เช่น ช่องคลอดฝ่อ หรือ การมีความผิดปกติทางกายวิภาคของอวัยวะสืบพันธ์

ดังนั้นการป้องกันที่ช่วยลดอาการนี้ลงได้ระดับหนึ่ง คือ

  • เมื่อมีอาการควรต้องรีบพบแพทย์
  • ดูแลตนเองเพื่อ ป้องกัน ดูแลรักษา และควบคุมโรค/ภาวะที่เป็นสาเหตุให้ได้เป็นอย่างดีทั้งด้านร่างกายและจิตใจ

(แนะนำอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมในโรค/ภาวะต่างๆที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงวิธีป้องกันจากเว็บ haamor.com)

 

บรรณานุกรม

  1. Dean A, Seehusen, et al . Am Fam Physician. 2014;90(7):465-470.
  2. https://www.uptodate.com/contents/male-dyspareunia [2022,Feb5]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Dyspareunia [2022,Feb5]
  4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562159/ [2022,Feb5]
  5. https://www.jeanhailes.org.au/health-a-z/sex-sexual-health/painful-sex-dyspareunia#what-is-dyspareunia [2022,Feb5]