ฟีเนลซีน (Phenelzine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 6 กุมภาพันธ์ 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

ฟีเนลซีน (Phenelzine หรือยาชื่อการค้าในต่างประเทศคือ Nardelzine) คือ ยารักษาโรคซึมเศร้า(ยาต้านเศร้า)ที่อยู่ในประเภท Monoamine oxidase inhibitor (MAOI: เอมเอโอไอ) เหมาะกับผู้ป่วยที่ใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้าที่ใช้ยาอื่นรักษาแล้วไม่ได้ผล หลักการรักษาของยานี้จะใช้กลไกการเพิ่มสารเคมีบางตัวในสมองทำให้ระดับของอารมณ์เปลี่ยนไปในทิศทางดีขึ้น

มีข้อห้ามบางประการที่ทำให้แพทย์ไม่สามารถใช้ยาฟีเนลซีนรักษาผู้ป่วยได้ เช่น

  • ผู้ป่วยเคยแพ้ยา ฟีเนลซีน
  • ผู้ป่วยมีประวัติติดสุรา-สาร/ยาเสพติด
  • ป่วยด้วยโรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง (อัมพาต)  โรคจิตเภท  ภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ผู้ที่มีปัญหาด้านการทำงานของตับ-ไต หรือป่วยด้วยโรคความดันโลหิตสูง
  • ผู้ที่กำลังจะเข้ารับการผ่าตัด
  • ผู้ที่รับประทานอาหารที่มีสาร Tyramine (สารที่ได้จากกรดอะมิโนชนิด Tyrosine) เป็นส่วน ประกอบสูงๆเช่น อาหารประเภทชีส (Cheese) ไวน์แดง เบียร์ กล้วย อะโวคาโด กาแฟ ช็อกโกแลต หรือสุรา
  • ผู้ป่วยได้รับยาบางตัวอยู่ก่อนหน้านี้ เช่นยา Phentermine, Bupropion, Buspirone , Carbamazepine, Cyclobenzaprine, Dextromethorphan, Levodopa
  • มีการใช้ยากลุ่ม MAOI หรือ SSRI เมื่อ 14 วันที่ผ่านมา
  • มีการใช้ยา Fluoxetine เมื่อ 5 สัปดาห์ที่ผ่านมา

ทั้งนี้ กรณีที่มีการจ่ายยาฟีเนลซีนให้ผู้ป่วยแล้ว แพทย์อาจต้องแจ้งข้อมูลเพิ่มเติมเพื่อให้เกิดความเข้าใจและช่วยทำให้ผู้ป่วยปฏิบัติตัวได้อย่างเหมาะสมถูกต้อง เช่น

  • ระหว่างการใช้ยานี้อาจมีอาการ ง่วงนอน วิงเวียน และอาการจะเป็นมากขึ้นหากผู้ป่วยดื่มสุราร่วมด้วย
  • หลีกเลี่ยงการอยู่ในสถานที่ที่มีอุณหภูมิสูงด้วยจะเพิ่มความเสี่ยงของการเป็นลม
  • ระหว่างการใช้ยานี้กลุ่มผู้ป่วยเด็ก - วัยรุ่นจะมีความเสี่ยงต่อความรู้สึกอยากทำร้ายตัวเองหรืออยากฆ่าตัวตายจึงต้องให้ญาติเฝ้าระวังและติดตามอาการอย่างใกล้ชิด ด้วยเหตุนี้จึงมีคำแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 16 ปี
  • หากหยุดการใช้ยานี้โดยทันทีอาจเกิดภาวะถอนยา(ลงแดง)ติดตามมา
  • กรณีใช้ยานี้แล้วอาการป่วยไม่ดีขึ้นควรต้องกลับไปปรึกษาแพทย์/ไปโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา

อนึ่ง ยังมีข้อควรระวังอีกมากมายที่ไม่สามารถแจกแจงได้หมด ดังนั้นเพื่อความปลอดภัยในการใช้ยานี้ผู้ป่วยควรต้องใช้ยานี้ตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาแต่เพียงผู้เดียว

ฟีเนลซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาฟีเนลซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาอาการโรคซึมเศร้า (Depression)

ฟีเนลซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาฟีเนลซีนคือ ตัวยาจะยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ชื่อ Monoamine oxidase (MO, เอนไซม์เกี่ยวข้องกับการทำงานของสารสื่อประสาท) ในสมองทำให้สมดุลสารสื่อประสาทในสมองบางตัวปรับระดับเพิ่มขึ้นจนส่งผลต่ออารมณ์ความรู้สึกให้ดีขึ้นจากอาการซึมเศร้า

ฟีเนลซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาฟีเนลซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 15 มิลลิกรัม/เม็ด

ฟีเนลซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาฟีเนลซีนมีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่: เริ่มต้นรับประทานครั้งละ 15 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้ง ขนาดรับประทานยาที่เหมาะสมขึ้นกับแต่ละบุคคล โดยแพทย์สามารถเพิ่มเป็น 60 มิลลิกรัม/วันได้ บางกรณีแพทย์อาจเพิ่มขนาดรับประทานได้สูงถึง 90 มิลลิกรัม/วัน แต่เมื่ออาการของผู้ป่วยดีขึ้นเป็นลำดับ แพทย์จะค่อยๆปรับลดขนาดรับประทาน โดยอาจลดลงเป็น 15 มิลลิกรัม/วัน โดยอาจใช้เวลาหลายสัปดาห์ในการจะปรับ เปลี่ยน
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) และผู้อายุต่ำกว่า 16 ปี: การใช้ยานี้ต้องอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้นและเป็นกรณีๆไป

*อนึ่ง สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาฟีเนลซีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาฟีเนลซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาฟีเนลซีนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาฟีเนลซีนให้ตรงเวลา

ฟีเนลซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาฟีเนลซีนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

ก. อาการข้างเคียงที่พบบ่อย: เช่น

  • หนาวสั่น
  • รู้สึกสับสน
  • เหงื่อออกมาก
  • วิงเวียน
  • เป็นลม
  • แขน-ขา-มือ-เท้า สั่น

ข. อาการข้างเคียงที่พบได้น้อย: เช่น

  • ปวดท้อง
  • อาจพบผื่นคัน
  • ปัสสาวะมีสีคล้ำ ปัสสาวะน้อยลง
  • ง่วงนอน
  • มีไข้
  • รู้สึกหวาดกลัวสิ่งต่างๆผิดปกติ
  • ปวดหัว
  • ความดันโลหิตสูง
  • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • คลื่นไส้อาเจียน

มีข้อควรระวังการใช้ฟีเนลซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาฟีเนลซีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้กับผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลว ผู้ที่มีภาวะของตับทำงานผิดปกติ ผู้ป่วยโรคไตระยะรุนแรง
  • ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยากลุ่ม Sympathomimetic drug
  • ห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับการดื่มสุรา/เครื่องดื่มแอลกอฮอล์
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 16 ปี
  • การใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรต้องได้รับคำสั่งจากแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
  • ระหว่างใช้ยานี้ควรต้องควบคุมความดันโลหิตของผู้ป่วยให้เป็นปกติอย่างสม่ำเสมอ
  • หลีกเลี่ยงการรับประทานยานี้ร่วมกับอาหารบางประเภทเช่นที่กล่าวไว้ในข้างต้น
  • การปรับลดขนาดการใช้ยานี้หรือหยุดการใช้ยานี้ต้องกระทำแบบค่อยเป็นค่อยไปโดยแพทย์ผู้รักษาเท่านั้นและไม่ควรหยุดการใช้ยาทันทีโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ผู้รักษา
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ร่วมกับ ยาแก้หวัด ยาแก้ไอ เช่น สูตรตำรับที่ผสมยา Dextromethor phan
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาฟีเนลซีนด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ฟีเนลซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาฟีเนลซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Duloxetine , Fluoxetine ด้วยจะทำให้เสี่ยงกับการเกิด กลุ่มอาการเซโรโทนิน  อาจพบภาวะประสาทหลอน รู้สึกสับสน เกิดอาการชัก ความดันโลหิตเปลี่ยนแปลง หัวใจเต้นเร็ว เป็นต้น
  • การใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Zolpidem อาจเพิ่มอาการข้างเคียงต่างๆของยาฟีเนลซีน เช่น วิงเวียน ง่วงนอน การครองสติทำได้ยาก หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Chlorpheniramine อาจเพิ่มอาการข้างเคียงต่างๆของยาฟี เนลซีน เช่น วิงเวียน ง่วงนอน ตาพร่า ปากคอแห้ง  ท้องผูก เป็นลมแดด กรณีที่ไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาฟีเนลซีนอย่างไร?

ควรเก็บยาฟีเนลซีน:

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ฟีเนลซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาฟีเนลซีน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Nardil (นาร์ดิล) Parke-Davis

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/thailand/drug/info/phenelzine?mtype=generic   [2022,Feb5]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Monoamine_oxidase_inhibitor    [2022,Feb5]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Phenelzine   [2022,Feb5]
  4. https://www.drugs.com/mtm/phenelzine.html   [2022,Feb5]
  5. https://www.mydr.com.au/medicines/nardil-tablets/   [2022,Feb5]
  6. https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a682089.html   [2022,Feb5]