ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (Selective serotonin receptor agonists)

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน/เซโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (Selective serotonin receptor agonists) คือ กลุ่มยาที่ใช้รักษาโรคทางจิตประสาท/ยาจิตเวชซึ่งออกฤทธิ์คล้ายกับสารสื่อประสาทในสมองที่มีชื่อว่า Serotonin (เซโรโทนิน หรือ ซีโรโทนิน) โดยตัวยากลุ่มนี้จะเข้าจับกับตัวรับ/(Receptor)ที่มีชื่อว่า Serotonin receptor หรือจะเรียกว่า 5-HT receptor (5-hydroxytryptamine receptor)ซึ่งจะพบในสมอง, ในระบบทางเดินอาหาร, ในกล้ามเนื้อเรียบ, ในหลอดเลือด, ในเกล็ดเลือด, และในระบบประสาทส่วนปลาย

กลุ่มยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ จะส่งผลต่อระบบต่างๆของร่างกายและจิตใจ เช่น อารมณ์ ความหิว ความดันโลหิต การทำงานของหัวใจ ความจำ การเรียนรู้ การทำงานของระบบทางเดินอาหาร การควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย พฤติกรรมทางเพศ การนอนหลับ เป็นต้น

ทางคลินิกยังสามารถแบ่งกลุ่มยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ตามตำแหน่งของตัวรับที่เกิดการออกฤทธิ์เป็นหมวดย่อยๆได้ดังนี้

  1. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT1A: เช่นยา Flesinoxan, Gepirone, Haloperidol, Ipsapirone, Quetiapine, Trazodone, Tandospirone และ Yohimbine ยาในหมวดนี้มักถูกนำไปใช้รักษาอาการทางจิต เช่น โรคอารมณ์สองขั้ว โรคสมาธิสั้น ลดอารมณ์ก้าวร้าว การติดสุรา ภาวะสะอึก โรคสมองเสื่อม  โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล ปัญหาสมรรถภาพทางเพศ ฯลฯ
  2. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT1B: เช่น ยา Dihydroergotamine, Eltoprazine, Ergotamine, Methysergide, Vortioxetine และยากลุ่ม Triptans มีการออกฤทธิ์ต่อสมองและหลอดเลือด และนำมาใช้รักษาโรควิตกกังวล โรคซึมเศร้า ช่วยการหดตัวของหลอดเลือดส่งผลให้มีฤทธิ์รักษาโรคไมเกรนด้วย
  3. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT1D: เช่น ยา Dihydroergotamine, Ergotamine, Methysergide, Yohimbine และยากลุ่ม Triptans มียาหลายตัวที่ซ้ำกับการออกฤทธิ์ที่ 5-HT1B คือมีผลต่อสมองและผนังหลอดเลือด นำมารักษาอาการปวดศีรษะไมเกรน การปวดศีรษะคลัสเตอร์
  4. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT1E: เป็นหมวดที่ยังเป็นงานระหว่างทดลองและวิจัย
  5. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT1F: เช่น ยา Lasmiditan และ Naratriptan โดยนำมาใช้รักษาอา การไมเกรน
  6. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT2A: เช่น ยา Benzylpiperazine, Bufotenin, Ergonovine, LSD, Mescaline, Psilocin, Psilocybin มักถูกใช้เพื่อกระตุ้นประสาทหรือกระตุ้นการหดตัวของ กล้ามเนื้อเรียบ
  7. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT2B: เช่น ยา Fenfluramine ใช้เป็นยาที่ควบคุมอารมณ์และช่วยลดความอยากอาหาร ปัจจุบันถูกเพิกถอนการใช้เป็นเวลานานหลายปีด้วยผลข้างเคียงที่เกี่ยวกับการเกิดโรคลิ้นหัวใจและก่อให้เกิดความดันหลอดเลือดปอดสูง
  8. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT2C :เช่น ยา Aripiprazole, Ergonovine, Lorcaserin, Trazodone, โดยนำมาใช้รักษาความวิตกกังวล ภาวะซึมเศร้า โรคอารมณ์สองขั้ว โรคสมาธิสั้น
  9. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT3: เช่น ยาอนุพันธุ์ของ Tryptamine, Benzylpiperazine, Quipa zine เป็นกลุ่มที่ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาท
  10. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT4: เช่น ยา Cinitapride, Cisapride, Dazopride, Metoclopramide, Mosapride, Prucalopride, Renzapride, Tegaserod และ Zacopride ใช้เป็นยาเพิ่มการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหารช่วยลดอาการอาเจียน
  11. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT5A :เช่น Ergotamine และ Valerenic acid ใช้รักษาไมเกรน/ยาไมเกรน และช่วยให้นอนหลับ
  12. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT6: เช่น ยาอนุพันธุ์ของ Tryptamine ที่มีชื่อย่อว่า EMDT (2-Ethyl-5-methoxy-N,N-dimethyltryptamine) กำลังอยู่ในการศึกษาที่อาจนำมาใช้เป็นยาต้านเศร้าได้
  13. ออกฤทธิ์ที่ตัวรับ 5-HT7: เช่น ยา Aripiprazide ใช้รักษาอาการทางจิตประสาท โรคอารมณ์สองขั้ว และโรคซึมเศร้า

 ทั้งนี้ จะพบว่ายาในกลุ่มนี้มีความเฉพาะเจาะจงต่ออาการโรค แพทย์เท่านั้นที่จะสามารถคัดกรองและเลือกใช้ยาเหล่านี้ได้อย่างถูกต้องปลอดภัยและเหมาะสมกับผู้ป่วยมากที่สุด

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • ใช้เป็นยารักษาอาการทางจิตประสาท เช่น อาการซึมเศร้า วิตกกังวล และโรคอารมณ์สองขั้ว
  • ใช้บรรเทาและลดอาการ ปวดศีรษะไมเกรน ปวดศีรษะคลัสเตอร์
  • ใช้ป้องกันการอาเจียนโดยเพิ่มการบีบตัวของกระเพาะอาหาร-ลำไส้
  • บรรเทาอาการความจำเสื่อม
  • ลดอารมณ์ก้าวร้าวและรักษาภาวะติดสุรา
  • รักษาอาการสะอึก (URL=สะอึก2)
  • ช่วยเพิ่มสมรรถนะทางเพศส

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

 กลไกการออกฤทธิ์ของยากลุ่มซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์โดยเข้าจับกับตัวรับ ตามอวัยวะส่วนต่างๆของร่างกายอย่างจำเพาะเจาะจงและส่งผลให้อวัยวะของร่างกายนั้นๆทำงานตามฤทธิ์ของตัวยานั้นๆ

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • เป็นยารับประทานชนิดเม็ด และ ชนิดน้ำ         
  • ยาพ่นจมูก
  • ยาฉีด

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

 ด้วยยาในกลุ่มนี้มีหลายรายการ ขนาดรับประทานและการบริหารยาจะขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา โดยต้องอาศัยข้อมูล/ประวัติทางการแพทย์ของตัวผู้ป่วย รวมกับเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและให้มีความปลอดภัยมากที่สุด หลายอาการของโรคต้องใช้ระยะเวลาของการรับประทานให้ครบตามมาตรฐานถึงแม้อาการจะดีขึ้นแล้วก็ตาม ดังนั้นการรับประทานยากลุ่มนี้จึงต้องเป็นไปตามคำ สั่งของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น และห้ามมิให้ผู้ป่วยปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง

 

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น     

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

 

หากลืมรับประทาน/ใช้ยาควรทำอย่างไร?

 หากลืมรับประทานยา/ใช้ยาในกลุ่มยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ สามารถ รับประทาน/ใช้ยาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทาน/ใช้ยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็น ต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยากลุ่มซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • วิงเวียน
  • ง่วงนอน
  • คลื่นไส้
  • ปากคอแห้ง
  • เจ็บหน้าอก
  • แน่นหน้าอก
  • เจ็บคอ คออักเสบ
  • ชีพจรเต้นเร็วหรือไม่ก็ช้า
  • กล้ามเนื้ออ่อนแรง
  • ตาพร่า
  • มือ-เท้าเย็น
  • ปวดท้อง
  • ท้องเสีย
  • อารมณ์เหวี่ยง/อารมณ์แปรปรวน
  • เป็นลม

*อนึ่ง: อาการแพ้ยากลุ่มนี้มักจะทำให้เกิด ผื่นคัน ตัวบวม วิงเวียนอย่างมาก หายใจติดขัด/หายใจลำบาก หากพบอาการดังกล่าวต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

 

มีข้อควรระวังการใช้ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้หรือแพ้ยากลุ่ม Sulfonamides
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีประวัติเป็นภาวะหัวใจล้มเหลว ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคตับระยะรุนแรง
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
  • ระวังการใช้ยานี้กับเด็ก สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และผู้สูงอายุ
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยโรคหลอดเลือด ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้น ฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยากลุ่ม Triptans ร่วมกับยา Ergot (กลุ่มยาที่ได้จากเชื้อราชื่อ Ergot เช่น Ergota mone) อาจก่อให้เกิดภาวะหลอดเลือดหดตัวส่งผลให้ความดันโลหิตสูงขึ้นและ/หรือเนื้อเยื่อขาดเลือด เพื่อป้องกันการเกิดอาการดังกล่าวจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยา Cisapride ร่วมกับยาปฏิชีวนะ เช่นยา Clarithomycin, Erythromycin สามารถทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะจนอาจเป็นอันตรายต่อผู้รับประทานยาได้ จึงควรหลีกเลี่ยงและห้ามใช้ร่วมกัน
  • การใช้ยา Ergotamine ร่วมกับยาต้านซึมเศร้าอาจเพิ่มความเสี่ยงของกลุ่มอาการเซโรโทนิน   ซึ่งจะมีอาการจิต/ประสาทหลอน รู้สึกสับสน มีอาการชัก หัวใจเต้นเร็ว มีไข้ เหงื่อออกมาก ปวดท้องแบบปวดบีบ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย หากอาการรุนแรงมากอาจมีอาการโคม่าและถึงตายได้ ยาต้านภาวะซึมเศร้าดังกล่าวเช่น Fluoxetine, Sertraline
  • การใช้ยา Aripiprazole ร่วมกับยา Bupropion อาจกระตุ้นให้เกิดอาการชักได้ง่ายอีกทั้ง Bupropion จะทำให้ระดับของ Aripiprazole ในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นจนอาจก่อให้เกิดอาการข้างเคียงตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นราย บุคคลไป

 

ควรเก็บรักษาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์อย่างไร?

ควรเก็บยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์: เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

 

ซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาซีเล็คทีฟ ซีโรโทนิน รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Imigran (อิมิแกรน) GlaxoSmithKline
Maxalt (แมกซอลท์) Merck & Co Inc
Amerge (อเมอร์ท) GlaxoSmithKline
Relpax (เรลแพกซ์) Pfizer Inc
Frova (โฟรวา) Endo Pharmaceuticals Inc
Cipasid (ซิพาซิด) Siam Bheasach
Cisapac (ซิซาแพค) Inpac Pharma
Cisapid (ซิซาพิด) Inpac Pharma
Cisaride (ซิซาไรด์) Pharmasant Lab
Palcid (แพลซิด) Pharmadica
Pri-De-Sid (ไพร-เด-ซิด) Polipharm
Avamigran (เอวาไมเกรน) A. Menarini
Cafergot (คาเฟอร์กอท) Amdipharm
Degran (ดีแกรน) Ranbaxy
Ergosia (เออร์โกเซีย) Asian Pharm
Gynaemine (กายเนมีน) Sriprasit Pharma
Hofergot (โฮเฟอร์กอท) Pharmahof
Migana (ไมกานา) T. Man Pharma
Neuramizone (นูรามิโซน) Sriprasit Pharma
Poligot-CF (โพลิกอต-ซีเอฟ) Polipharm
Polygot (โพลีกอต) Pharmasant Lab
Tofago (โทฟาโก) T.O. Chemicals
Abilify (อะบิลิฟาย) Otsuka

 

บรรณานุกรม

1 https://en.wikipedia.org/wiki/5-HT_receptor   [2021,Nov13]

2 https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/jn.00046.2006  [2021,Nov13]

3 https://en.wikipedia.org/wiki/Serotonin_receptor_agonist#5-HT1B_agonists  [2021,Nov13]

4 https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=cisapride  [2021,Nov13]

5 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23018546/  [2021,Nov13]

6 https://en.wikipedia.org/wiki/Triptan  [2021,Nov13]