ปากคอแห้ง (Dry mouth and Dry throat)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 19 กันยายน 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

ปากคอแห้งคือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?

ปากคอแห้ง(Dry mouth and Dry throat ) คืออาการที่รู้สึกว่า ปาก-คอ แห้ง น้ำลายเหนียว ขาดน้ำ ซึ่งทั่วไปเกิดจากภาวะมีน้ำลายน้อยกว่าปกติ

ปากคอแห้ง เป็นอาการ ไม่ใช่โรค เป็นอาการพบบ่อยทั้งเพศหญิง และเพศชาย ในวัยที่เป็นผู้ใหญ่ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ ซึ่งประมาณ 20% ของผู้สูงอายุจะมีอาการนี้

ปากคอแห้งเกิดจากอะไร?

ปากคอแห้ง

ปากคอแห้งเกิดได้จากต่อมน้ำลายทำงานลดลง จึงสร้างน้ำลายลดลง ซึ่งเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น

  • ผลข้างเคียงจากยาหลายชนิด เช่น ยาลดน้ำมูก, ยาโรคภูมิแพ้/ ยาแก้แพ้, ยาแอนติฮิสตามีน (Antihistamine), ยาแก้ปวดบางชนิด, ยาลดความดันโลหิตสูงบางชนิด, ยาขับน้ำ/ ยาขับปัสสาวะ, และยาคลายเครียด /ยารักษาทางจิตเวชบางชนิด, ยาเคมีบำบัด
  • โรคออโตอิมมูน/ โรคภูมิต้านตนเอง
  • โรคของต่อมน้ำลาย เช่น โรคต่อมน้ำลายอักเสบเรื้อรัง หรือ การผ่าตัดต่อมน้ำลายจากโรคต่างๆ เช่น เนื้องอกต่อมน้ำลาย
  • โรคเอดส์
  • โรคเบาหวาน เพราะก่อการอักเสบของเนื้อเยื่อได้ทุกชนิดในร่างกายรวมทั้ง เนื้อเยื่อต่อมน้ำลาย
  • การเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมน เช่น ในการตั้งครรภ์ หรือในวัยหมดประจำเดือน
  • โรคทางพันธุกรรมบางโรคที่ส่งผลให้เยื่อเมือกของอวัยวะต่างๆทำงานลดลง เช่น กลุ่มอาการโจเกรน (Sjogren’s syndrome)
  • โรคสมอง หรือ โรคของเส้นประสาทบางชนิดที่ควบคุมการสร้างน้ำลาย เช่น โรคหลอดเลือดสมอง
  • การรักษาโรคมะเร็งส่วนศีรษะ ลำคอด้วยการฉายรังสีรักษา ผ่านช่องปาก
  • การหายใจทางปาก เช่น นอนอ้าปากหายใจ, นอนกรน, หรือ โรคหืด
  • ภาวะขาดน้ำ
  • ปัญหาด้านอารมณ์ จิตใจ ความเครียด
  • อายุ เพราะพบได้สูงในผู้สูงอายุ เซลล์ต่างๆจึงเสื่อมการทำงานลง แต่บางการศึกษาค้านว่า น่าเกิดจากผลข้างเคียงของยาต่างๆที่ผู้สูงอายุบริโภคมากกว่า

ปากคอแห้งมีอาการอย่างไร?

อาการพบร่วมกับปากคอแห้งที่พบบ่อย ได้แก่

  • กลืนลำบาก จากปริมาณน้ำลายที่ใช้หล่อลื่นในการกลืนลดลง
  • พูดลำบาก ออกเสียงบางคำลำบาก จากเนื้อเยื่อในช่องปากแห้ง เนื้อเยื่อต่างๆที่ใช้ออกเสียงจึงทำงานติดขัด
  • ลิ้นรับรสชาติอาหารผิดปกติ เพราะน้ำลายมีสารบางชนิดช่วยการรับรสชาติ
  • เจ็บปาก แสบปากได้ง่าย ช่องปากเกิดแผลได้ง่าย โดยเฉพาะมุมปากสองข้าง
  • มีกลิ่นปาก จากเศษอาหารหมักหมมที่เหงือกและฟันจากขาดน้ำลายช่วยกำจัด เศษอาหารจึงเกิดการบูด เน่าเสีย จึงก่อให้เกิดกลิ่น
  • ฟันผุได้ง่าย จากขาดน้ำลายช่วยกำจัดเศษอาหารที่ติดเคลือบฟัน

แพทย์วินิจฉัยอาการปากคอแห้งได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยอาการปากคอแห้ง และหาสาเหตุได้จาก

  • การซักถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วย ที่สำคัญ เช่น ประวัติอาการต่างๆ ประวัติการเจ็บป่วยต่างๆ ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ประวัติกินยาต่างๆ
  • การตรวจร่างกาย ที่รวมถึง การตรวจช่องปากและฟัน
  • และอาจมีการตรวจสืบค้นต่างๆเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุ ทั้งนี้ขึ้นกับอาการผู้ป่วย และดุลพินิจของแพทย์ เช่น
    • การตรวจเลือด ดูค่าน้ำตาล เมื่อสงสัยสาเหตุจากโรคเบาหวาน เป็นต้น

รักษาปากคอแห้งได้อย่างไร?

แนวทางการรักษาอาการปากคอแห้งคือ การรักษาประคับประคองตามอาการ, การรักษาสาเหตุ, และการดูแลรักษาช่องปากและฟัน

ก. การรักษาประคับประคองตามอาการ: เช่น

  • แนะนำให้ผู้ป่วยเข้าใจเพื่อการดูแลตนเอง
  • การช่วยให้ปากคอชุ่มชื้นขึ้น เช่น
    • จิบน้ำบ่อยๆ
    • การเคี้ยวหมากฝรั่งชนิดไม่มีน้ำตาล
    • การใช้น้ำลายเทียม (ได้ผลในผู้ป่วยบางราย)
    • การกินยากระตุ้นการสร้างน้ำลาย (ให้ยาโดยแพทย์)

ข. การรักษาสาเหตุ: ซึ่งจะแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละราย ทั้งนี้ขึ้นกับแต่ละสาเหตุ เช่น

  • กินยารักษาควบคุมโรคเบาหวาน เมื่อสาเหตุเกิดจากโรคเบาหวาน
  • หรือการปรับเปลี่ยนยา เมื่อสาเหตุเกิดจากผลข้างเคียงของยา เป็นต้น

ค. การดูแลรักษาช่องปากและฟัน: เพื่อ ป้องกัน รักษา ฟันผุ และ เหงือกอักเสบ ดังจะกล่าวในหัวข้อการดูแลตนเอง

ปากคอแห้งรุนแรงไหม? มีผลข้างเคียงอย่างไร?

ปากคอแห้ง เป็นอาการที่ไม่รุนแรง บางสาเหตุรักษาหายได้ เช่น สาเหตุจากผลข้างเคียงของยา ซึ่งอาการจะกลับปกติเมื่อเปลี่ยนยา แต่บางสาเหตุรักษาให้หายไม่ได้เช่น จากการผ่าตัดต่อมน้ำลาย หรือ จากรังสีรักษาผ่านช่องปากในการรักษาโรคมะเร็งในระบบศีรษะและลำคอ แต่สามารถ ดูแล บรรเทาอาการได้เสมอ

ทั้งนี้ ผลข้างเคียงจากอาการปากคอแห้ง เช่น

  • กระทบต่อคุณภาพชีวิต เพราะส่งผลต่อ การพูด การกิน การกลืน
  • มีกลิ่นปาก
  • เป็นปัจจัยเสี่ยงให้ฟันผุได้ง่าย
  • ช่องปากติดเชื้อราง่าย(อ่านรายละเอียดเพิมเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง เชื้อราช่องปาก)
  • ก่ออาการเจ็บช่องปากเมื่อต้องใส่ฟันปลอม

อนึ่ง: น้ำลาย มีหน้าที่สำคัญหลายประการ คือ

  • ช่วยหล่อลื่นช่องปาก
  • ช่วยย่อยอาหารในปากเพราะมีน้ำย่อยอาหารเป็นส่วนประกอบด้วย
  • ช่วยลดการติดเชื้อแบคทีเรียของช่องปาก จึงช่วยลดโอกาสเกิดฟันผุ และเหงือกอักเสบ เพราะในน้ำลายมีสารภูมิคุ้มกันต้านทานโรค และช่วยกำจัดเศษอาหารไม่ให้เกาะติดฟันและเหงือก จึงช่วยลดฟันผุ และเหงือกอักเสบ ดังนั้นเมื่อน้ำลายลดลง จึงก่อผลข้างเคียงดังกล่าว

ดูแลตนเองอย่างไร? ควรพบแพทย์เมื่อไร?

การดูแลตนเอง การพบแพทย์ เมื่อมีปากคอแห้ง ได้แก่

  • เข้าใจเรื่องของอาการ และดูแลตนเองสม่ำเสมอ เคร่งครัด
  • ดูแลรักษาความสะอาดช่องปากและฟัน โดย
    • การแปรงฟันอย่างถูกต้องอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง เมื่อตื่นนอนเช้า และก่อนเข้านอน,
    • ใช้ไหมขัดฟันอย่างน้อยวันละครั้งก่อนแปรงฟันเข้านอน
    • ใช้ยาสีฟันชนิดมีฟลูออไรด์ (Fluoride) เป็นส่วนผสม
    • บ้วนปากให้สะอาดด้วยน้ำประปาสะอาด หลังกินอาหาร หรือ ดื่มเครื่องดื่ม,
    • หลีกเลี่ยงการใช้น้ำยาบ้วนปาก ชนิดมีแอลกอฮอล์เป็นส่วนผสม,
    • ไม่สูบบุหรี่ ไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ไม่ดื่มเครื่องดื่มกาเฟอีนมากเกินไป เพราะมีผลให้เยื่อบุช่องปากแห้ง และอักเสบได้ง่าย,
    • พบทันตแพทย์ทุก 6 เดือน หรืออย่างน้อยทุกปี หรือ ตามทันตแพทย์แนะนำ,
    • รีบพบทันตแพทย์ หรือ พบก่อนนัด เมื่อมีปัญหาในช่องปาก และ/หรือ ฟัน
  • ดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ 6-8แก้ว เมื่อไม่มีโรคต้องจำกัดน้ำดื่ม
  • จิบน้ำบ่อยๆ
  • อาหารแต่ละมื้อ ควรมีอาหารน้ำร่วมด้วยเสมอ เช่น แกงจืด เพื่อช่วยการกลืน
  • ไม่กินอาหารหวาน หรือดื่มเครื่องดื่มที่มีน้ำตาลมาก เช่น น้ำหวาน และ น้ำอัดลม โดยเฉพาะที่ติดฟันง่าย เช่น ทอฟฟี่
  • หลีกเลี่ยงอาหารรสเปรี้ยว เพราะเพิ่มกรดในปาก ฟันจึงผุได้ง่ายขึ้น
  • จำกัดการดื่มเครื่องดื่มที่มีกาเฟอีน เพราะจะขับน้ำ ส่งผลให้ปากแห้ง คอแห้งมากขึ้น เช่น ชา กาแฟ น้ำอัดลม และเครื่องดื่มชูกำลัง
  • กินอาหารรสจืด เพราะอาหารรสจัด หรือ เครื่องเทศ จะเพิ่มการระคายเคืองเนื้อเยื่อช่องปาก
  • เคี้ยวหมากฝรั่งชนิดไม่มีน้ำตาลเพื่อกระตุ้นการสร้างน้ำลาย
  • หลีกเลี่ยงการหายใจทางปาก
  • สังเกตอาการจากการใช้ยาต่างๆ เมื่อมีอาการจากการใช้ยาควรพบแพทย์เพื่อขอปรับเปลี่ยนยา
  • รักษา ควบคุมโรคที่เป็นสาเหตุ ดังกล่าวแล้ว

ป้องกันอาการปากคอแห้งได้อย่างไร?

การป้องกันอาการปากคอแห้ง คือ การป้องกัน และการรักษา ควบคุมสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยง (ดังได้กล่าวแล้วใน ‘หัวข้อสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงฯ’) ที่เป็นสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงที่ป้องกัน รักษา ควบคุมได้ โดยเฉพาะการดื่มน้ำสะอาดอย่างเพียงพอ อย่างน้อยวันละ 6-8แก้ว เมื่อไม่มีโรคที่ต้องจำกัดน้ำดื่ม รวมถึงการรักษาความสะอาดของช่องปาก เหงือก และฟัน

บรรณานุกรม

  1. Gonsalves, W. et al. (2008). Common oral conditions in older persons. Am Fam Physician. 78, 845-852.
  2. https://www.nhs.uk/conditions/dry-mouth/ [2019,Aug31]
  3. https://www.nidcr.nih.gov/health-info/dry-mouth[2019,Aug31]
  4. https://www.mouthhealthy.org/en/az-topics/d/dry-mouth[2019,Aug31]