เอสเอสอาร์ไอ (Selective serotonin reuptake inhibitors: SSRIs)

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

ยาต้านเศร้ากลุ่มเอสเอสอาร์ไอ หรือ ยากลุ่ม Selective serotonin reuptake inhibitors ที่ย่อว่า ‘เอสเอสอาร์ไอ (SSRI)’ ซึ่งต่อไปในบทความนี้ ขอเรียกว่า “ยารักษาโรคซึมเศร้าฯ” คือยาช่วยบรรเทาภาวะซึมเศร้า คลายความวิตกกังวล อีกทั้งยังนำไปใช้ในวัตถุประสงค์อื่นๆอีก เช่น รักษาภาวะการกินอาหารผิดปกติกล่าวคือ กินมากหรือน้อยจนเกินไปอย่างใดอย่างหนึ่ง, รักษาอาการย้ำคิดย้ำทำ, บรรเทาอาการป่วยจากโรคหลอดเลือดสมอง/อัมพาต และรักษาการหลั่งเร็วในบุรุษ เป็นต้น

อาจแบ่งรายการยาที่อยู่ในหมวด Selective serotonin reuptake inhibitors/SSRI/เอสเอสอาร์ไอ เช่น Citalopram, Dapoxetine, Escitalopram, Fluoxetine, Fluvoxamine, Indalpine(สหรัฐอเมริกา ได้ยกเลิกการใช้ยาตัวนี้ไปแล้ว เพราะมีผลข้างเคียงสูงต่อระบบเลือด), Paroxetine, Sertraline, Zimelidine

ในด้านการตลาดพบว่า Fluoxetine เป็นยาในอันดับต้นที่ถูกนำมาใช้รักษาภาวะซึมเศร้า โดยเริ่มทำการตลาดที่ปี ค.ศ. 1987 (พ.ศ. 2530) ห่างกันไม่เกิน 4 ปี Sertraline ก็ถูกนำเข้ามาเป็นอัน ดับที่ 2 และทยอยตามมาด้วย Paroxetine, Fluvoxamine Citalopram, และ Escitalopram ตาม ลำดับ นอกจากนี้ยังมีผลข้างเคียงสำคัญๆที่อาจนำมาเปรียบเทียบเมื่อจะใช้ยาเหล่านี้เช่น จากตัวอย่างการศึกษาทางคลินิกพบว่า

  • มีการก่อให้เกิดภาวะสมรรถภาพทางเพศในบุรุษเสื่อม (Libido problem) จากยากลุ่มนี้โดยเรียงจากมากไปน้อยดังนี้ Citalopram 72.7%, Paroxetine 70.7%, Sertraline 62.9%, Fluraxamine 62.3%, และ Fluoxetine 57.7%
  • หรือในด้านทำให้น้ำหนักตัวของผู้ป่วยเพิ่มสูงขึ้นหลังจากการใช้ยาไป 6 - 12 เดือน จัดลำดับจากมากไปน้อยเช่นกัน ดังนี้ Paroxetin, Fluoxetine, Citalopram, และ Sertraline เป็นต้น

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาบางตัวในกลุ่มนี้ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ เช่น Fluoxetine และ Sertraline โดยจัดอยู่ในหมวดยาอันตราย การเลือกใช้ยาให้เหมาะสมและปลอดภัยกับผู้ป่วย ต้องอยู่ภายใต้การควบคุมดูแลของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

เอสเออาร์ไอ-01

ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น รักษา

  • ภาวะซึมเศร้า
  • อาการวิตกกังวล
  • รักษา/บรรเทาอาการย้ำคิดย้ำทำ
  • รักษา/บรรเทาอาการป่วยจากโรคหลอดเลือดในสมอง (อัมพาต)
  • รักษาอาการหลั่งเร็วในบุรุษเพศ
  • รักษา/บรรเทาอาการบริโภคอาหารที่ผิดปกติ

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยารักษาโรคซึมเศร้า(ยาต้านเศร้า)กลุ่ม Selective serotonin reuptake inhibitors/ SSRI คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการดูดกลับของสารเซโรโทนิน (Serotonin, สารสื่อประสาทชนิดหนึ่งที่ทำหน้าที่หลายอย่าง เช่น ด้านอารมณ์/จิตใจ) เข้าสู่สมอง ส่งผลให้เกิดฤทธิ์บรรเทาอาการซึมเศร้าตามสรรพคุณ

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

  • ยาแคปซูล ขนาดความแรง 20 มิลลิกรัม/แคปซูล
  • ยาเม็ด ขนาดความแรง 10, 12.5, 20, 50, และ 100 มิลลิกรัม/เม็ด

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ด้วยในกลุ่มยารักษาโรคซึมเศร้า/ยาต้านเศร้า SSRI มีหลายรายการ ขนาดรับประทานจึงขึ้นกับการพิจารณาของแพทย์ โดยต้องอาศัยข้อมูลของตัวผู้ป่วย รวมกับเลือกใช้ยาให้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยมากที่สุด ดังนั้นการรับประทานจึงต้องเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงกลุ่มยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะกลุ่มยารักษาโรคซึมเศร้าSSRI อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานกลุ่มยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้ เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อนึ่ง ถึงแม้ยาในกลุ่มนี้ไม่มีฤทธิ์ของการเสพติดก็จริง แต่ถ้าหยุดการใช้ยาเองทันที หรือลืม รับประทานยาบ่อยๆหลายครั้ง ก็สามารถก่อให้เกิดอาการการถอนยา/ลงแดงได้ (Withdrawal-like symtoms) ซึ่งมักจะพบอาการเหล่านี้เป็นสัญญาณเตือน เช่น มีอาการคลื่นไส้ ปวดหัว วิงเวียน หรือมีอาการเหมือนเป็นไข้หวัดใหญ่ เป็นต้น

ยารักษาโรคซึมเศร้ามีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • คลื่นไส้
  • ความรู้สึกทางเพศด้อยลงไป
  • ท้องเสีย
  • ปวดหัว
  • สับสน
  • นอนไม่หลับ หรือ ง่วนนอน
  • เหงื่อออกมาก
  • ปากคอแห้ง
  • หัวใจเต้นเร็ว
  • เพิ่มความอยากอาหาร ทำให้เพิ่มน้ำหนักตามมา
  • วิตกกังวล

มีข้อควรระวังการใช้ยารักษาโรคซึมเศร้าอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาในกลุ่มนี้
  • ไม่ควรหยุดรับประทานยากลุ่มนี้ทันที หรือลืมรับประทานบ่อยครั้ง ด้วยอาจเกิดภาวะถอนยาได้
  • ไม่แนะนำการใช้ยากลุ่มนี้กับสตรีตั้งครรภ์ ด้วยพบว่าทารกหลังคลอด เมื่อมารดาใช้ยากลุ่มนี้ มักมีปัญหาเกี่ยวกับการทำงานของปอด หรือการทำงานของหัวใจติดตามมา
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่ป่วยที่มีประวัติด้วย โรคลมชัก ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบัน ทุกชนิด (รวมยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI ร่วมกับยาจิตเวชกลุ่มอื่นๆ เช่นยา MAOI (Monoamine-oxidase-inhibitors) และ Tricyclic antidepressants อาจนำไปสู่ภาวะมีสารซีโรโทนินมากเกินจนเกิดภาวะ Hyperserotonergic syndrome/Serotonin syndrome/กลุ่มอาการเซโรโทนิน (ทำให้เกิดอาการต่างๆ เช่น อุณหภูมิของร่างกายสูงขึ้น ความดันโลหิตสูง หัวใจเต้นเร็วจนอาจถึงขั้นตายได้) ดังนั้นจึงควรเลี่ยงในการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI ร่วมกับยาบางกลุ่มจะทำให้ระดับของยาบางกลุ่มเหล่านั้นในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นจนถึงขั้นเป็นพิษกับร่างกาย แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป ยากลุ่มดังกล่าว เช่น
    • ยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น Warfarin
    • ยารักษาโรคหัวใจ เช่น Digoxin
    • ยาลดความดัน กลุ่มเบต้าบล็อกเกอร์
    • ยาคลายเครียด กลุ่มเบนโซไดอะซีปีน/Benzodiazepine เช่น Alprazolam, Diazepam
    • ยากันชัก เช่นยา Phenytoin
    • ยาขยายหลอดลม เช่นยา Theophylline
  • การใช้ยารักษาโรคซึมเศร้า/ยาต้านเศร้า SSRI ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ อาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงจากยาสูงขึ้นจนเกิดพิษต่อร่างกาย จึงห้ามรับประทานร่วมกัน

ควรเก็บรักษายารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไออย่างไร?

สามารถเก็บยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI: เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยารักษาโรคซึมเศร้าเอสเอสอาร์ไอมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยารักษาโรคซึมเศร้า SSRI มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Priligy (พริลิจี้) A.Menarini
Esidep (อีซีเดพ) Ranbaxy
Lexapro (ลีซาโพร) Lundbeck
Anzac (แอนแซค) Bangkok Lab & Cosmetic
Deproxin (เดพร็อกซิน) Siam Bheasach
Flulox 20 (ฟลูล็อกซ์ 20) Medicine Products
Flumed (ฟลูเมด) Medifive
Fluoxine (ฟลูโอซีน) T. O. Chemicals
Fluxetin Atlantic (ฟลูเซทิน แอทแลนติก) Atlantic Lab
Foxetin (โฟเซทิน) GPO
Hapilux (แฮพิลักซ์) Sandoz
Loxetine-20 (โลซีไทน์-20) March Pharma
Prozac 20 (โพรแซค 20) Eli Lilly
Faverin (ฟาเวอริน) Abbott
Fluvoxin (ฟลูโวซิน) Sun Pharma
Seroxat/Seroxat CR (ซีโรแซท/ซีโรแซท ซีอาร์) GlaxoSmithKline
Serlift (เซอร์ลิฟท์) Ranbaxy
Serlin 50 (เซอร์ลิน 50) Zydus Cadila
Sertra (เซอร์ทรา) Medifive
Sertraline GPO (เซอร์ทราลีน จีพีโอ) GPO
Sertraline Sandoz (เซอร์ทราลีน แซนดอซ) Sandoz
Sisalon (ไซซาลอน) Unison
Starin (สตาริน) Atlantic Lab
Zoloft (โซลอฟท์) Pfizer

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Selective_serotonin_reuptake_inhibitor#List_of_agents [2022,July9]
  2. https://www.emedexpert.com/compare/ssris.shtml#2  [2022,July9]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/sertraline?mtype=generic   [2022,July9]
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/search?q=fluoxetine  [2022,July9]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/paroxetine?mtype=generic  [2022,July9]
  6. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=escitalopram  [2022,July9]
  7. https://www.emedicinehealth.com/understanding_antidepressant_medications/article_em.htm  [2022,July9]
  8. https://www.ementalhealth.ca/Ottawa-Carleton/Selective-Serotonin-Reuptake-Inhibitors-SSRIs/index.php?m=article&ID=20507  [2022,July9]