วิตามินบีรวม (B-complex vitamins)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 30 กรกฎาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

วิตามินบีรวม (B-complex vitamins หรือ ทางการแพทย์ไทยมักเรียกย่อว่า ‘ยาบีโค(B-Co)’ คือ ยาใช้รักษาและ/หรือป้องกันภาวะขาดวิตามินบี, ทั่วไปวิตามินบีรวมเป็นชื่อสูตรตำรับยาที่ประกอบไปด้วย ’วิตามินบี’ ที่มีปริมาณใกล้เคียงกับปริมาณสารอาหารที่ควรได้รับประจำวันทั้งในเด็กและในผู้ใหญ่

วิตามินบีรวม มีรูปแบบยาแผนปัจจุบันเป็นทั้ง ยาเม็ด, ยาแคปซูล, ยาน้ำชนิดรับประทาน, และยาฉีด, วิตามินบีรวมถูกจัดอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติของไทย

ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคอาจแบ่งออกเป็น 2 หมวดตามรูปแบบยาแผนปัจจุบัน ดังนี้

  1. ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคชนิดรับประทาน: มีวิตามินบีอย่างน้อย 8 ชนิดที่ให้ปริมาณยาต่อวัน ดังนี้
    • Thiamine (B1) ตั้งแต่ 0.9 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Riboflavin (B2) ตั้งแต่ 0.9 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Niacin (B3) ตั้งแต่ 12 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Pantothenic acid (B5) ตั้งแต่ 4 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Pyridoxine (B6) ตั้งแต่ 1 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Biotin (B7) ตั้งแต่ 20 ไมโครกรัมขึ้นไป
    • Folic acid (B9) ตั้งแต่ 300 ไมโครกรัมขึ้นไป
    • Cobalamin (B12) ตั้งแต่ 1.8 ไมโครกรัมขึ้นไป
  2. ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคชนิดฉีด: ประกอบด้วยวิตามินบีอย่างน้อย 4 ชนิดที่ให้ปริมาณยาต่อวัน ดังนี้
    • Thiamine (B1) ตั้งแต่ 0.9 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Riboflavin (B2) ตั้งแต่ 0.9 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Niacin (B3) ตั้งแต่ 12 มิลลิกรัมขึ้นไป
    • Pyridoxine (B6) ตั้งแต่ 1 มิลลิกรัมขึ้นไป

อนึ่ง: ทางคลินิกได้กำหนดหน้าที่และวัตถุประสงค์ของการใช้ยาวิตามินบีรวมได้กว้างๆ เช่น

  • ใช้บำบัดอาการขาดวิตามินบีของร่างกายซึ่งมักพบในผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ ผู้ที่ติดสุราเรื้อรัง ผู้ที่ได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ ผู้ป่วยโรคเอดส์ ผู้ป่วยด้วยโรคโครห์น (Crohn’s disease), โรคซีลิแอก (Celiac disease) ทั้งนี้อาการจากขาดวิตามินบีสามารถแสดงออกและมีลักษณะต่างๆ อาทิเช่น อ่อนเพลีย/ไม่มีแรง รู้สึกสับสน เกิดโรคซีด ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคอ่อนแอ มีผื่นคันขึ้นตามผิวหนัง เป็นต้น
  • ช่วยบำบัดอาการของโรคหัวใจและหลอดเลือด เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ, ภาวะหัวใจล้มเหลว ซึ่งมักจะมีเหตุจากภาวะขาดวิตามินบี1ที่อาจมีอาการของโรคเหน็บชาร่วมด้วย
  • บำบัดอาการของผู้ป่วยด้วยโรคเพลลากรา (Pellagra: ภาวะขาดวิตามินบี3) ซึ่งมักมีอาการอักเสบของผิวหนัง ท้องเดิน/ท้องเสียเรื้อรัง และโรคความจำเสื่อม มักพบในผู้ที่มีภาวะขาดวิตามินบี3(Niacin)

ทั้งนี้การเลือกใช้ยาวิตามินบีรวมได้อย่างเหมาะสมนั้น ผู้ป่วยจะต้องได้รับการตรวจร่างกายจากแพทย์ผู้รักษาเสียก่อน ด้วยมีหลายเงื่อนไขและหลายอาการโรคที่ต้องปรับขนาดการใช้ยากลุ่มนี้ ดังนั้นผู้ป่วย/ผู้บริโภคควรทราบถึงเงื่อนไขดังกล่าว เช่น

  • มีประวัติแพ้ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคหรือแพ้ส่วนประกอบในสูตรตำรับยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคหรือไม่
  • มียาอื่นที่รับประทานอยู่ก่อนหน้านี้หรือไม่ผู้ป่วยควรต้องแจ้งให้แพทย์ทราบ ด้วยวิตามินหลายรายการรวมทั้งวิตามินบีรวมสามารถเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นได้
  • หากเป็นสตรีที่ตั้งครรภ์หรือสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรการได้รับวิตามินบีจะต้องปรับขนาดการใช้อย่างเหมาะสมจากแพทย์ ด้วยกลุ่มยาวิตามินบีสามารถส่งผ่านไปยังทารกได้
  • ผู้ป่วยด้วยมะเร็งรังไข่หรือมะเร็งอัณฑะถือเป็นข้อห้ามใช้วิตามินบีรวมในขนาดสูง
  • มีภาวการณ์ดูดซึมสารอาหารผิดปกติ กรณีเช่นนี้แพทย์อาจต้องเปลี่ยนยาวิตามินบีรวมจากชนิดรับประทานมาเป็นชนิดฉีดแทน

นอกจากนี้ยังมีปัจจัยและเงื่อนไขด้านการรับประทานยาวิตามินบีรวม ระยะเวลาที่ต้องใช้ยานี้ของผู้ป่วยแต่ละบุคคลมีข้อแตกต่างกันออกไป, ถึงแม้ยาวิตามินบีรวมจะเป็นกลุ่มยาที่ละลายได้ดีในน้ำและถูกขับออกมากับปัสสาวะ แต่การรับประทานผิดขนาดหรือรับประทานมากเกินไปล้วนแล้วแต่ส่งผลต่อระบบการทำงานของร่างกายได้ทั้งสิ้น

วิตามินบีรวม จัดอยู่ในประเภทยาอันตราย เพื่อความปลอดภัยในการใช้ยาผู้บริโภค/ผู้ป่วยควรรับประทานยาตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด

วิตามินบีรวมมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

วิตามินบีรวม-01

ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้:

  • บำบัดและรักษาอาการขาดวิตามินบี

วิตามินบีรวมมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคซึ่งคือการกล่าวถึงหน้าที่ของวิตามินบีแต่ละชนิดในวิตามินบีรวมดังนี้ เช่น

  • วิตามินบี 1 และบี 2: ช่วยทำให้ร่างกายเปลี่ยนสารอาหารไปเป็นพลังงาน
    • วิตามินบี 1: ยังทำให้การทำงานของระบบประสาทมีประสิทธิภาพ
    • ส่วนวิตามินบี 2: ช่วยในการมองเห็น
  • วิตามินบี 3: ช่วยควบคุมระดับไขมันในร่างกายให้เป็นปกติโดยเพิ่มระดับ HDL cholesterol และช่วยควบคุมไม่ให้ LDL cholesterol และ Triglycerides สูงเกินปกติ
  • วิตามินบี 5: ช่วยควบคุมภาวะอารมณ์ความเครียดและความวิตกกังวล เสริมสร้างกระดูกให้แข็งแรง
  • วิตามินบี 6: ช่วยให้ร่างกายเปลี่ยนสารอาหารไปเป็นพลังงาน ช่วยให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันต้านทานโรคได้เป็นอย่างดี การใช้กับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรจะช่วยส่งผ่านไปถึงทารกและทำให้การพัฒนาสมองของทารกเป็นไปอย่างปกติ
  • วิตามินบี 7: บำรุงเส้นผมป้องกันไม่ให้ผมร่วง บำรุงเล็บ ช่วยป้องกันอาการซึมเศร้าได้บ้าง
  • วิตามินบี 9: ช่วยบำรุงเม็ดเลือดแดงให้สมบูรณ์แข็งแรง การใช้ในหญิงตั้งครรภ์ช่วยป้องกันไม่ให้ทารกแรกคลอดขาดวิตามินชนิดนี้
  • วิตามินบี 12: ช่วยควบคุมการทำงานของระบบประสาทให้เป็นปกติ และช่วยสร้างเม็ดเลือดแดงให้เจริญอย่างเป็นปกติและแข็งแรง

วิตามินบีรวมมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโคมีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

  • ยาเม็ดและยาแคปซูลชนิดรับประทานที่ประกอบด้วยวิตามินบีชนิดต่างๆ เช่น Vit B1 100 มิลลิกรัม + Vit B6 200 มิลลิกรัม + Vit B12 200 ไมโครกรัม/เม็ด
  • ยาฉีดที่ประกอบด้วยวิตามินบีต่างๆ เช่น Vit B1 100 มิลลิกรัม + Vit B2 0.5 มิลลิกรัม + Vit B6 1 มิลลิกรัม + Niacinamide 100 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาน้ำชนิดรับประทานที่ประกอบด้วยวิตามินบีชนิดต่างๆ เช่น Vit B1 10 มิลลิกรัม + Vit B2 10 มิลลิกรัม + Vit B6 3 ไมโครกรัม + Vit B12 15 ไมโครกรัม + D-panthenol 5 มิลลิกรัม + L-lysine hydrochloride 50 มิลลิกรัม/15 มิลลิลิตร

วิตามินบีรวมมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ด้วยยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค มีหลายสูตรตำรับในท้องตลาดยาบ้านเรา ปริมาณวิตามินบีที่เป็นส่วนประกอบก็แตกต่างกันออกไป, ดังนั้นการรับประทานยาวิตามินบีรวมจะขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์ที่จะคัดเลือกสูตรตำรับยาที่มีในสถานพยาบาลและให้เหมาะสมกับผู้ป่วยมากที่สุด, ทั่วไปแพทย์อาจสั่งจ่าย 1 - 3 เม็ด/แคปซูล/วัน ทั้งนี้ขึ้นกับอาการของผู้ป่วยเป็นสำคัญ

อนึ่ง: สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาวิตามินบีรวมอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานวิตามินบีรวม/ยาบีโค สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาวิตามินบีรวมให้ตรงเวลา

วิตามินบีรวมมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ของยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค ขึ้นอยู่กับปริมาณส่วนผสมของวิตามินบีแต่ละชนิดซึ่งอาจก่อให้เกิดอาการข้างเคียงได้แตกต่างกัน ทั้งนี้อาจกล่าวถึงอาการข้างเคียงของวิตามินบีรวมอย่างกว้างๆ ดังนี้ เช่น

  • ปวดท้อง
  • พบอาการท้องเสียได้บ้าง
  • อุจจาระมีสีคล้ำ
  • มีผื่นคัน
  • หลอดลมเกร็งตัว/หายใจลำบาก
  • ปัสสาวะมีสีเหลือง
  • เกิดภาวะหลอดเลือดส่วนปลาย (ส่วนแขน ขา) อุดตันซึ่งอาการ เช่น มือ-เท้าเย็น อาจเขียวคล้ำ ปวด)

มีข้อควรระวังการใช้วิตามินบีรวมอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาหรือแพ้ส่วนประกอบของยาวิตามินบีรวม
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพลักษณะเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
  • ห้ามใช้ยานี้นานเกินคำสั่งแพทย์
  • การเก็บวิตามินบีรวมชนิดฉีดในตู้เย็นอาจทำให้สีของผลิตภัณฑ์คล้ำลงโดยเฉพาะสูตรตำรับที่มี Riboflavin (B2) เป็นองค์ประกอบ แต่ไม่ได้ก่อให้เกิดอันตรายกับผู้ป่วยแต่อย่างใด และยังใช้ได้ตามปกติ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมวิตามินบีรวม/ยาบีโคด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

วิตามินบีรวมมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • สูตรตำรับวิตามินบีรวมที่มี Folic acid เป็นองค์ประกอบร่วมกับยา Fluorouracil (ยาเคมีบำ บัด) อาจนำมาซึ่งผลข้างเคียงที่รุนแรง เช่น เกิดโรคซีด มีภาวะเลือดออกง่าย ติดเชื้อได้ง่าย เส้นประสาทถูกทำลาย มีอาการคลื่นไส้อาเจียน มีไข้ หนาวสั่น มีเลือดปนมากับอุจจาระ ปวดตามร่างกาย อ่อนเพลีย วิงเวียน และเป็นลม หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
  • การใช้วิตามินบีรวม ร่วมกับยา Calcitriol จะต้องควบคุมระดับเกลือแคลเซียมและปริมาณฟอสเฟต/ฟอสฟอรัส (Phosphate/ Phosphorus) ในกระแสเลือดให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม กรณีเกิดภาวะแคลเซียมในเลือดสูงอาจสังเกตได้จากอาการอ่อนเพลีย ปวดหัว คลื่นไส้อาเจียน ปากคอแห้ง ท้องผูก การรับรสชาติเปลี่ยนไป ปัสสาวะตอนกลางคืนบ่อย มีอาการคันตามผิวหนัง และเบื่ออาหาร หากจำเป็น ต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาวิตามินบีรวมอย่างไร?

ควรเก็บยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค: เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

วิตามินบีรวมมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาวิตามินบีรวม/ยาบีโค มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
ANB 100 Complex (เอเอนบี 100 คอมเพล็กซ์) ANB
Blackmores Multi B (แบลคมอร์ มัลติ บี) Blackmores
Beromin Forte (เบโรมิน ฟอร์ท) Condrugs
B.COM (บี.คอม) Siomond
Biotaplex-BC (ไบโอทาเพล็กซ์-บีซี) Kenyaku

 

บรรณานุกรม

  1. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_national/search [2022,July30]
  2. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_detail/index/?ndrug=2&rctype=2A&rcno=2901026&lpvncd=&lcntpcd=&lcnno=&licensee_no [2022,July30]
  3. https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/18199 [2022,July30]
  4. https://acu-cell.com/bx.html [2022,July30]
  5. https://www.healthline.com/health/symptoms-of-vitamin-b-deficiency#Symptoms1 [2022,July30]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/multivitamin,super-b-complex-index.html?filter=3&generic_only [2022,July30]
  7. https://www.webmd.com/drugs/2/drug-3387/vitamins-b-complex-oral/details/list-sideeffects [2022,July30]
  8. https://www.drugs.com/pro/b-plex-100-injection.html [2022,July30]
  9. https://www.drugs.com/drug-interactions/multivitamin-index.html?filter=3&generic_only [2022,July30]
  10. https://www.healthline.com/nutrition/vitamin-b-complex [2022,July30]
  11. https://www.healthline.com/health/symptoms-of-vitamin-b-deficiency [2022,July30]