วิตามินรวม มัลติวิตามิน เอ็มทีวี (Multivitamin: MTV)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 9 มิถุนายน 2558
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ
- มัลติวิตามินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
- มัลติวิตามินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- มัลติวิตามินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- มัลติวิตามินมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- มัลติวิตามินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้มัลติวิตามินอย่างไร?
- มัลติวิตามินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษามัลติวิตามินอย่างไร?
- มัลติวิตามินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- วิตามิน (Vitamin)
- การตั้งครรภ์ (Pregnancy)
- อาหารมีประโยชน์ห้าหมู่ (Healthy diet)
บทนำ
ยาวิตามินรวม หรือยามัลติวิตามิน (Multivitamin ที่นิยมเรียกย่อว่า เอ็มทีวี/MTV) เป็นผลิตภัณฑ์ยาที่ทางการแพทย์นำมาใช้เสริมสร้างสุขภาพของร่างกาย ประกอบไปด้วยกลุ่มวิตา มินและเกลือแร่/แร่ธาตุต่างๆที่มนุษย์สามารถได้รับจากการรับประทานอาหารอยู่แล้ว ปกติตำรับยาที่มีองค์ประกอบของวิตามินและเกลือแร่ตั้งแต่ 3 ชนิดขึ้นไปก็สามารถเรียกวิตามินรวมได้แล้ว ทั้งนี้จะไม่นับองค์ประกอบที่เป็นยาสมุนไพร ฮอร์โมน รวมถึงยารักษาโรคชนิดต่างๆ นักวิชาการหลายท่านได้กล่าวว่า วิตามินรวมไม่สามารถรักษาโรคมะเร็งหรือโรคหัวใจได้ แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าวิตามินรวมช่วยฟื้นฟูสภาพการทำงานของร่างกายได้ดีระดับหนึ่งโดยเฉพาะกับผู้ป่วยประเภทที่ขาดสารอาหาร (เช่น วิตามินรวม) เพียงแต่ต้องเลือกใช้อย่างถูกวิธีเช่น ขนาดรับประทานรวม ถึงระยะเวลาของการใช้ที่เหมาะสม
ด้วยเทคโนโลยีของยุคนี้ทำให้การพัฒนารูปแบบวิตามินรวมมีหลายประเภท ไม่ว่าจะเป็น ชนิดรับประทานแบบยาเม็ด ยาเม็ดอม - เคี้ยว ยาแคปซูล ยาผงสำหรับละลายน้ำ ยาน้ำหรือแม้ กระทั่งยาฉีด ปกติวิตามินรวมชนิดรับประทานมักจะได้รับคำแนะนำให้รับประทานเพียงวันละ 1 - 2 ครั้ง ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วยและดุลยพินิจของแพทย์ประกอบกัน อย่างไรก็ตามอาจพบว่าวิตามินรวมบางสูตรตำรับต้องรับประทาน 3 - 7 ครั้งต่อวันเลยทีเดียว
วิตามินรวมที่มีจำหน่ายตามร้านขายยามีอยู่หลายสูตรตำรับ และมักมีองค์ประกอบของวิตามินและเกลือแร่ดังต่อไปนี้เช่น
- วิตามินที่ละลายได้ในน้ำเช่น วิตามินซี, บี1, บี12, บี3, บี5, บี12, กรดโฟลิก (บี 9), ไบโอติน (Biotin)
- วิตามินที่ละลายในไขมันเช่น วิตามินเอ, ดี, อี, เค,
- กลุ่มแร่ธาตุเช่น สังกะสี, แคลเซียม, แมกนีเซียม, โครเมียม (Chromium), แมงกานิส (Man ganese), โมลิบดีนัม (Molybdenum), เบต้าแคโรทีน และธาตุเหล็ก เป็นต้น
การจะเลือกใช้วิตามินรวมสูตรตำรับใดนั้นต้องพิจารณาถึงวัตถุประสงค์ของการใช้เช่น ใช้เสริมสร้างความสมบูรณ์ของร่างกาย หรือรักษาโรคขาดวิตามิน หรือใช้ฟื้นฟูร่างกายหลังจากการเจ็บป่วย นอกจากนี้ยังต้องพิจารณาไปถึงสถานภาพของผู้ที่จะใช้วิตามินรวมเช่น เด็กเล็ก ผู้สูง อายุ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ตลอดจนผู้ที่อยู่ในสภาพขาดสารอาหาร ดังนั้นเกณฑ์การเลือกใช้จึงไม่ควรใช้วิธีการบอกต่อและไม่มีหลักฐานทางวิชาการยืนยันรับรอง ทาง เลือกที่เหมาะสมและปลอดภัยที่สุดคือ ควรใช้ยา/วิตามินรวมและปฏิบัติตนตามคำสั่งแพทย์ หรืออาจขอคำแนะนำปรึกษาจากเภสัชกรใกล้บ้านของท่าน
มัลติวิตามินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?
ยามัลติวิตามินมีสรรพคุณดังนี้เช่น
- ใช้ชดเชยการขาดวิตามินของร่างกายของผู้สูงอายุ
- ใช้เป็นยาร่วมรักษาโรคเรื้อรังต่างๆ
- สนับสนุนและช่วยเพิ่มความต้านทานโรคให้กับร่างกาย
- ชะลอความเสื่อมของอวัยวะตามร่างกายเช่น ผิวพรรณ
- เป็นส่วนประกอบในอาหารเสริมที่ใช้รับประทานเพื่อลดน้ำหนัก
- เสริมสร้างสมรรถภาพการทำงานของร่างกายและสมอง
มัลติวิตามินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ของยาวิตามินรวม/มัลติวิตามินจะขึ้นกับชนิดของวิตามินและเกลือแร่/แร่ธาตุที่เป็นส่วนประกอบในสูตรตำรับ ซึ่งพอจะสรุปบางกลไกของวิตามินรวมได้ดังนี้เช่น
- ช่วยต่อต้านสารอนุมูลอิสระที่คอยทำลายหรือก่อให้เกิดความเสื่อมต่อเซลล์ของร่างกายช่น ธาตุทองแดง, สังกะสี, แมงกานิส, เซเลเนียม, กลูตาไทโอน, วิตามินซีและอี, ฟลาโวนอยด์ (Flavonoid), แคโรทีนอยด์ (Carotenoid)
- ช่วยในการสังเคราะห์และซ่อมแซมสารพันธุกรรมดีเอ็นเอ (DNA) เช่น โฟเลต, วิตามินบี 6, บี12 นอกจากนี้โฟเลตและวิตามินบียังช่วยสนับสนุนการทำงานของสมองให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น
- กระตุ้นให้ภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพเช่น วิตามินเอ, วิตามินอี, วิตามินซี, สังกะสี และแคลเซียม
- ช่วยยับยั้งต้านทานการอักเสบของร่างกายเช่น วิตามินอี, วิตามินเอ และสังกะสี
- ป้องกันการเกิดภาวะข้อกระดูกเสื่อมหรือฟื้นฟูกระดูกที่ได้รับความเสียหายเช่น วิตามินซี และ ดี
- ช่วยควบคุมความดันโลหิตให้เป็นปกติเช่น แมกนีเซียม และแคลเซียม
- ทำงานร่วมและเป็นส่วนประกอบของเอนไซม์ที่ใช้ในกระบวนการเผาผลาญพลังงานของร่าง กายเช่น วิตามินบี1, บี2, บี3, กรดแพนโทเทนิก (Pantothenic acid), ไบโอติน (Biotin), วิตามินบี6
ทั้งนี้ ยังมีกลไกอื่นๆอีกที่มีรายละเอียดมากมายและไม่สามารถนำมาแจกแจงได้หมดในบทความนี้ แต่พอจะสรุปและกล่าวได้ว่า วิตามินเกลือแร่ต่างๆมีหน้าที่และกลไกการออกฤทธิ์ตามธรรมชาติของตัวเองและมีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว
มัลติวิตามินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยามัลติวิตามินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายดังนี้
- ยารับประทานประเภทเม็ด แคปซูล แคปซูลนิ่ม
- ยาเม็ดและยาผงที่ต้องละลายน้ำก่อนรับประทาน
- ยาน้ำเชือมสำหรับเด็ก
- ยาฉีดที่ต้องให้ทางหลอดเลือดดำ
มัลติวิตามินมีขนาดรับประทานอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยามัลติวิตามิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
- มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยามัลติวิตามินอาจส่งผลให้อาการ ของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยามัลติวิตามินสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับ การรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
มัลติวิตามินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) จากการรับประทานวิตามินรวมอาจไม่สามารถตรวจพบได้ทั้งหมด แต่พอจะกล่าวโดยสังเขปได้ว่า วิตามินรวมสามารถก่อให้เกิดอาการข้างเคียงได้เช่นเดียวกับยาต่างๆอาทิเช่น มีอาการวิงเวียน บวมตามร่างกาย ท้องเสียอ่อนๆ หูดับ
หากมีอาการแพ้ยานี้มักพบผื่นคัน อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ปาก-ลิ้น-ใบหน้า-คอมีอาการบวม เป็นต้น ซึ่งหากพบเห็นอาการดังกล่าวหลังใช้ยานี้ควรต้องรีบนำตัวผู้ป่วยไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลเพื่อทำการบำบัดรักษาโดยเร็วที่สุด
มีข้อควรระวังการใช้มัลติวิตามินอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยามัลติวิตามิน/วิตามินรวมดังนี้เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาหรือแพ้ส่วนประกอบในวิตามินรวม
- ห้ามใช้วิตามินรวมที่มีองค์ประกอบของธาตุเหล็กกับผู้ที่มีแผลในกระเพาะอาหาร, ผู้ป่วยที่มีภาวะเม็ดเลือดแดงแตก, ผู้ป่วยโลหิตจางชนิด Megaloblastic anemia
- ห้ามปรับขนาดการรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
- ห้ามใช้วิตามินรวมนานเกินจากคำสั่งแพทย์ ด้วยมีวิตามินบางกลุ่มที่จะสะสมในชั้นไขมันของร่างกายจนก่อให้เกิดอันตรายได้
- ระวังการใช้ยาวิตามินรวมกับเด็ก ผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร การจะใช้ยากับผู้ป่วยกลุ่มนี้จะต้องอยู่ในดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
- การใช้วิตามินรวมที่มีวิตามินซีเป็นส่วนประกอบกับผู้ป่วยโรคเบาหวาน อาจทำให้น้ำตาลในเลือดมีระดับปริมาณที่ผิดปกติ
- หลีกเลี่ยงการซื้อยานี้มารับประทานเอง
- หยุดการใช้ยาทันทีเมื่อพบว่ามีอาการแพ้ยาเกิดขึ้น
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมมัลติวิตามินด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
มัลติวิตามินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยามัลติวิตามินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นดังนี้เช่น
- การรับประทานวิตามินรวมซึ่งมีกรดโฟลิกเป็นองค์ประกอบร่วมกับยา Fluorouracil (ยาเคมีบำบัด) อาจทำให้ผลข้างเคียงจากยา Fluorouracil มีเพิ่มมากยิ่งขึ้น โดยจะพบอาการโล หิตจาง มีภาวะเลือดออกง่าย เกิดการติดเชื้อตามมา เส้นประสาทถูกทำลาย คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ผิวหนังซีด อ่อนเพลีย วิงเวียน เป็นลม อุจจาระมีสีคล้ำ ปวดตามร่างกาย และอาจมีไข้ หนาวสั่น หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นกรณีไป
- การรับประทานยา Dicumarol หรือ Warfarin ร่วมกับวิตามินรวมที่มีวิตามินเคเป็นองค์ ประกอบอาจทำให้ลดฤทธิ์การรักษาของ Dicumarol หรือ Warfarin จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยา Bortezomib ร่วมกับวิตามินรวมที่มีวิตามินซีเป็นองค์ประกอบอาจทำให้ฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตเซลล์มะเร็งของยา Bortezomib ลดน้อยลง จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกัน
- การใช้ยา Paricalcitol/ยาใช้รักษาโรคต่อมพาราไทรอยด์ทำงานเกินปกติร่วมกับวิตามินรวมจะต้องมีการควบคุมระดับแคลเซียมและฟอสฟอรัสในเลือดให้อยู่ในระดับปกติเสมอ หากพบอาการอ่อนเพลีย ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ปากแห้ง ควรต้องรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล ทันที หรือถ้าจำเป็นต้องใช้ยาทั้ง 2 กลุ่มร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นราย บุคคลไป
ควรเก็บรักษามัลติวิตามินอย่างไร?
สามารถเก็บรักษายามัลติวิตามินภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
มัลติวิตามินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยามัลติวิตามินที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Blackmores Multivitamins + Minerals (แบล็คมอร์ มัลติวิตามิน + มิเนอรัล) | Blackmores |
Multivitamin Asian Union (มัลติวิตามิน เอเชียน ยูเนียน) | Asian Union |
Multivitamin GPO (มัลติวิตามิน จีพีโอ) | GPO |
Multivitamin Greater Pharma (มัลติวิตามิน เกร๊ทเตอร์ฟาร์มา) | Greater Pharma |
Multivitamin Picco (มัลติวิตามิน พิคโค) | Picco Pharma |
Multivitamin Suphong Bhaesaj (มัลติวิตามิน สุพงษ์เภสัช) | Suphong Bhaesaj |
Pancebrin (แพนเซบริน) | Eli Lilly |
Seven Seas Multivitamin With Lysine (เซเว่นซีส์ มัลติวิตามิน วิช ไลซีน) | Merck |
Viotrum Multivitamin Plus (ไวโอทรัม มัลติวิตามิน พลัส) | Biopharm |
Vita-M (ไวตา-เอ็ม) | Patar Lab |
บรรณานุกรม
- http://en.wikipedia.org/wiki/Multivitamin [2015,May16]
- http://www.mims.com/philippines/drug/info/K-A%20Plus%20Multivitamins[2015,May16]
- https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Viotrum%20Multivitamin%20Plus[2015,May16]
- http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a682882.html[2015,May16]
- http://archive.ahrq.gov/downloads/pub/evidence/pdf/multivit/multivit.pdf[2015,May16]
- http://www.emedicinehealth.com/healthy_aging-health/article_em.htm[2015,May16]
- http://www.drugs.com/dosage/multivitamin-with-minerals.html[2015,May16]
- http://www.drugs.com/sfx/multivitamin-side-effects.html?form=tablets[2015,May16]
- http://www.drugs.com/drug-interactions/multivitamin-index.html?filter=3&generic_only=[2015,May16]
- http://www.rxlist.com/multi-vitamin-concentrate-drug/overdosage-contraindications.htm[2015,May16]
- http://www.webmd.com/drugs/2/drug-59021/daily-multivitamin-with-iron-oral/details/list-contraindications[2015,May16]
- http://www.ksl.stanford.edu/people/kpfleger/multivitamins/cached/my.webmd.com_content_dmk_dmk_article_58947.html[2015,May16]
- http://www.easy-immune-health.com/vitamin-d-contraindications.html [2015,May16]