ฟีเนลซีน (Phenelzine)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 6 กุมภาพันธ์ 2565
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ:คือยาอะไร?
- ฟีเนลซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
- ฟีเนลซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ฟีเนลซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ฟีเนลซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ฟีเนลซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ฟีเนลซีนอย่างไร?
- ฟีเนลซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาฟีเนลซีนอย่างไร?
- ฟีเนลซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ยารักษาทางจิตเวช ยาจิตเวช (Psychotropics drugs)
- โรคซึมเศร้า (Major Depressive Disorder หรือ MDD)
- ความเครียด ภาวะซึมเศร้า และโรคซึมเศร้า (Stress, Depression and Depressive disorder)
- โรคซึมเศร้า (Depression): สัญญาณเตือนโรคซึมเศร้า
- เอมเอโอไอ (Monoamine oxidase inhibitor: MAOI)
- ยาต้านเศร้า(Antidepressants)
- ยาเดกซ์โทรเมทอร์แฟน (Dextromethorphan)
บทนำ:คือยาอะไร?
ฟีเนลซีน (Phenelzine หรือยาชื่อการค้าในต่างประเทศคือ Nardelzine) คือ ยารักษาโรคซึมเศร้า(ยาต้านเศร้า)ที่อยู่ในประเภท Monoamine oxidase inhibitor (MAOI: เอมเอโอไอ) เหมาะกับผู้ป่วยที่ใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้าที่ใช้ยาอื่นรักษาแล้วไม่ได้ผล หลักการรักษาของยานี้จะใช้กลไกการเพิ่มสารเคมีบางตัวในสมองทำให้ระดับของอารมณ์เปลี่ยนไปในทิศทางดีขึ้น
มีข้อห้ามบางประการที่ทำให้แพทย์ไม่สามารถใช้ยาฟีเนลซีนรักษาผู้ป่วยได้ เช่น
- ผู้ป่วยเคยแพ้ยา ฟีเนลซีน
- ผู้ป่วยมีประวัติติดสุรา-สาร/ยาเสพติด
- ป่วยด้วยโรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง (อัมพาต) โรคจิตเภท ภาวะหัวใจล้มเหลว
- ผู้ที่มีปัญหาด้านการทำงานของตับ-ไต หรือป่วยด้วยโรคความดันโลหิตสูง
- ผู้ที่กำลังจะเข้ารับการผ่าตัด
- ผู้ที่รับประทานอาหารที่มีสาร Tyramine (สารที่ได้จากกรดอะมิโนชนิด Tyrosine) เป็นส่วน ประกอบสูงๆเช่น อาหารประเภทชีส (Cheese) ไวน์แดง เบียร์ กล้วย อะโวคาโด กาแฟ ช็อกโกแลต หรือสุรา
- ผู้ป่วยได้รับยาบางตัวอยู่ก่อนหน้านี้ เช่นยา Phentermine, Bupropion, Buspirone , Carbamazepine, Cyclobenzaprine, Dextromethorphan, Levodopa
- มีการใช้ยากลุ่ม MAOI หรือ SSRI เมื่อ 14 วันที่ผ่านมา
- มีการใช้ยา Fluoxetine เมื่อ 5 สัปดาห์ที่ผ่านมา
ทั้งนี้ กรณีที่มีการจ่ายยาฟีเนลซีนให้ผู้ป่วยแล้ว แพทย์อาจต้องแจ้งข้อมูลเพิ่มเติมเพื่อให้เกิดความเข้าใจและช่วยทำให้ผู้ป่วยปฏิบัติตัวได้อย่างเหมาะสมถูกต้อง เช่น
- ระหว่างการใช้ยานี้อาจมีอาการ ง่วงนอน วิงเวียน และอาการจะเป็นมากขึ้นหากผู้ป่วยดื่มสุราร่วมด้วย
- หลีกเลี่ยงการอยู่ในสถานที่ที่มีอุณหภูมิสูงด้วยจะเพิ่มความเสี่ยงของการเป็นลม
- ระหว่างการใช้ยานี้กลุ่มผู้ป่วยเด็ก - วัยรุ่นจะมีความเสี่ยงต่อความรู้สึกอยากทำร้ายตัวเองหรืออยากฆ่าตัวตายจึงต้องให้ญาติเฝ้าระวังและติดตามอาการอย่างใกล้ชิด ด้วยเหตุนี้จึงมีคำแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 16 ปี
- หากหยุดการใช้ยานี้โดยทันทีอาจเกิดภาวะถอนยา(ลงแดง)ติดตามมา
- กรณีใช้ยานี้แล้วอาการป่วยไม่ดีขึ้นควรต้องกลับไปปรึกษาแพทย์/ไปโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
อนึ่ง ยังมีข้อควรระวังอีกมากมายที่ไม่สามารถแจกแจงได้หมด ดังนั้นเพื่อความปลอดภัยในการใช้ยานี้ผู้ป่วยควรต้องใช้ยานี้ตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาแต่เพียงผู้เดียว
ฟีเนลซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
ยาฟีเนลซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น
- รักษาอาการโรคซึมเศร้า (Depression)
ฟีเนลซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ของยาฟีเนลซีนคือ ตัวยาจะยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ชื่อ Monoamine oxidase (MO, เอนไซม์เกี่ยวข้องกับการทำงานของสารสื่อประสาท) ในสมองทำให้สมดุลสารสื่อประสาทในสมองบางตัวปรับระดับเพิ่มขึ้นจนส่งผลต่ออารมณ์ความรู้สึกให้ดีขึ้นจากอาการซึมเศร้า
ฟีเนลซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาฟีเนลซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:
- ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 15 มิลลิกรัม/เม็ด
ฟีเนลซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยาฟีเนลซีนมีขนาดรับประทาน เช่น
- ผู้ใหญ่: เริ่มต้นรับประทานครั้งละ 15 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้ง ขนาดรับประทานยาที่เหมาะสมขึ้นกับแต่ละบุคคล โดยแพทย์สามารถเพิ่มเป็น 60 มิลลิกรัม/วันได้ บางกรณีแพทย์อาจเพิ่มขนาดรับประทานได้สูงถึง 90 มิลลิกรัม/วัน แต่เมื่ออาการของผู้ป่วยดีขึ้นเป็นลำดับ แพทย์จะค่อยๆปรับลดขนาดรับประทาน โดยอาจลดลงเป็น 15 มิลลิกรัม/วัน โดยอาจใช้เวลาหลายสัปดาห์ในการจะปรับ เปลี่ยน
- เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) และผู้อายุต่ำกว่า 16 ปี: การใช้ยานี้ต้องอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้นและเป็นกรณีๆไป
*อนึ่ง สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้
*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาฟีเนลซีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาฟีเนลซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาฟีเนลซีนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาฟีเนลซีนให้ตรงเวลา
ฟีเนลซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาฟีเนลซีนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น
ก. อาการข้างเคียงที่พบบ่อย: เช่น
- หนาวสั่น
- รู้สึกสับสน
- เหงื่อออกมาก
- วิงเวียน
- เป็นลม
- แขน-ขา-มือ-เท้า สั่น
ข. อาการข้างเคียงที่พบได้น้อย: เช่น
- ปวดท้อง
- อาจพบผื่นคัน
- ปัสสาวะมีสีคล้ำ ปัสสาวะน้อยลง
- ง่วงนอน
- มีไข้
- รู้สึกหวาดกลัวสิ่งต่างๆผิดปกติ
- ปวดหัว
- ความดันโลหิตสูง
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ
- คลื่นไส้อาเจียน
มีข้อควรระวังการใช้ฟีเนลซีนอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาฟีเนลซีน เช่น
- ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
- ห้ามใช้กับผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลว ผู้ที่มีภาวะของตับทำงานผิดปกติ ผู้ป่วยโรคไตระยะรุนแรง
- ห้ามใช้ยานี้ร่วมกับยากลุ่ม Sympathomimetic drug
- ห้ามรับประทานยานี้ร่วมกับการดื่มสุรา/เครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
- ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีอายุต่ำกว่า 16 ปี
- การใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรต้องได้รับคำสั่งจากแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
- ระหว่างใช้ยานี้ควรต้องควบคุมความดันโลหิตของผู้ป่วยให้เป็นปกติอย่างสม่ำเสมอ
- หลีกเลี่ยงการรับประทานยานี้ร่วมกับอาหารบางประเภทเช่นที่กล่าวไว้ในข้างต้น
- การปรับลดขนาดการใช้ยานี้หรือหยุดการใช้ยานี้ต้องกระทำแบบค่อยเป็นค่อยไปโดยแพทย์ผู้รักษาเท่านั้นและไม่ควรหยุดการใช้ยาทันทีโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ผู้รักษา
- หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ร่วมกับ ยาแก้หวัด ยาแก้ไอ เช่น สูตรตำรับที่ผสมยา Dextromethor phan
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาฟีเนลซีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
ฟีเนลซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาฟีเนลซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- ห้ามใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Duloxetine , Fluoxetine ด้วยจะทำให้เสี่ยงกับการเกิด กลุ่มอาการเซโรโทนิน อาจพบภาวะประสาทหลอน รู้สึกสับสน เกิดอาการชัก ความดันโลหิตเปลี่ยนแปลง หัวใจเต้นเร็ว เป็นต้น
- การใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Zolpidem อาจเพิ่มอาการข้างเคียงต่างๆของยาฟีเนลซีน เช่น วิงเวียน ง่วงนอน การครองสติทำได้ยาก หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยาฟีเนลซีน ร่วมกับยา Chlorpheniramine อาจเพิ่มอาการข้างเคียงต่างๆของยาฟี เนลซีน เช่น วิงเวียน ง่วงนอน ตาพร่า ปากคอแห้ง ท้องผูก เป็นลมแดด กรณีที่ไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
ควรเก็บรักษาฟีเนลซีนอย่างไร?
ควรเก็บยาฟีเนลซีน:
- เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
- ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
- ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ฟีเนลซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาฟีเนลซีน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Nardil (นาร์ดิล) | Parke-Davis |
บรรณานุกรม
- https://www.mims.com/thailand/drug/info/phenelzine?mtype=generic [2022,Feb5]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Monoamine_oxidase_inhibitor [2022,Feb5]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Phenelzine [2022,Feb5]
- https://www.drugs.com/mtm/phenelzine.html [2022,Feb5]
- https://www.mydr.com.au/medicines/nardil-tablets/ [2022,Feb5]
- https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a682089.html [2022,Feb5]