ดีโซเจสตรีล (Desogestrel)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 13 กุมภาพันธ์ 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ดีโซเจสตรีล (Desogestrel) คือ ฮอร์โมนเพศหญิงในกลุ่มโปรเจสติน(Progestin) ถูกนำ มาใช้เป็นยาเม็ดคุมกำเนิดโดยใช้ร่วมกับฮอร์โมนเอสทินิล เอสตราไดออล (Ethinyl estradiol) หรือ   ใช้เป็นลักษณะแบบยาเดี่ยวก็ได้ ตัวยาดีโซเจสตรีลจะทำตัวเป็นสารตั้งต้นซึ่งเมื่อเข้าสู่ร่างกายจะถูกเปลี่ยนไปเป็นสาร Etonogestrel ซึ่งเป็นฮอร์โมนตัวออกฤทธิ์ (Active metabolite) ที่จะออกฤทธิ์ยับยั้งการตกไข่ในเพศหญิง และเป็นฮอร์โมนที่แสดงฤทธิ์ลักษณะของเพศชายได้ในระดับต่ำๆ

รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยานี้ที่พบเห็นกันได้แก่ ยารับประทาน ซึ่งมีการดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้รวดเร็วและดูดซึมได้เกือบทั้งหมดของตัวยา เมื่อเข้าสู่กระแสเลือดจะมีการรวมตัวกับพลาสมาโปรตีนได้ถึงประมาณ 98.3% สูตรตำรับยาที่ใช้ในประเทศไทยจะมีทั้งประเภทฮอร์โมนผสมและฮอร์โมนชนิดเดี่ยว

ก่อนการเลือกใช้ฮอร์โมนคุมกำเนิดชนิดใดๆ ผู้ใช้ควรมีการตรวจร่างกายและรับคำแนะนำการใช้ยากลุ่มฮอร์โมนอย่างถูกต้องและปลอดภัยโดยแพทย์/สูตินรีแพทย์ และผู้ใช้มักจะได้ยินคำถามต่างๆจากแพทย์เช่น

  • เคยแพ้ยาประเภทฮอร์โมนตัวใดบ้าง
  • มีภาวะหลอดเลือดอุดตันหรือเป็นหลอดเลือดขอดหรือไม่
  • มีภาวะดีซ่านหรือเป็นโรคตับอยู่หรือไม่
  • มีเนื้องอกหรือป่วยเป็นมะเร็งอยู่หรือไม่
  • มีภาวะเลือดออกทางช่องคลอดเป็นลักษณะที่ผิดปกติหรือไม่ (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ com บทความเรื่อง เลือดออกกะปริบกะปรอยทางช่องคลอด)

 อนึ่ง หลังจากที่ได้รับยาฮอร์โมนนี้กลับมารับประทานแล้ว สิ่งที่ต้องปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด ได้แก่

  • ควรรับประทานยานี้ให้ตรงเวลาและเริ่มรับประทานตามลำดับของคำแนะนำในเอกสารกำกับ ยา/ฉลากยา
  • หลีกเลี่ยงการปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ในช่วงแรกของการใช้ยานี้อาจพบมีเลือดซึมออกจากช่องคลอดเล็กน้อย
  • อาจพบการติดเชื้อในบริเวณช่องคลอดในกรณีที่ใช้ยาคุมกำเนิดชนิดนี้ซึ่งพบได้ในผู้บริโภคน้อยราย
  • การเริ่มรับประทานยานี้ควรเริ่มในวันแรกของการมีประจำเดือน
  • หลังการใช้ยานี้หากมีอาการแพ้ยาเช่น มีผื่นคันตามร่างกาย หน้า-คอ-ปากบวม อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย ต้องหยุดการใช้ยาฮอร์โมนดังกล่าวนี้แล้วรีบมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดย เร็วทันที/ฉุกเฉิน

ยาดีโซเจสตรีลเป็นยาฮอร์โมนที่อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติของไทย โดยสูตรตำรับจะระบุสัด ส่วนของฮอร์โมนผสมต่อเม็ดดังนี้ Ethinyl estradiol 20 ไมโครกรัม + Desogestrel 150 ไมโครกรัม

 เพื่อความปลอดภัยของผู้บริโภคในการใช้ยาเม็ดคุมกำเนิด ควรต้องได้รับคำแนะนำจากแพทย์ หรือขอความรู้การใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดจากเภสัชกรตามร้านขายยาใกล้บ้านได้โดยทั่วไป

ดีโซเจสตรีลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ดีโซเจสตรีล

ยาดีโซเจสตรีลมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น     

  • ใช้เป็นยาเม็ดคุมกำเนิดป้องกันการตั้งครรภ์
  • อื่นๆ: อาจใช้รักษาอาการเป็นสิวที่มีความรุนแรงปานกลาง

ดีโซเจสตรีลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ในที่นี้ขอกล่าวถึงเฉพาะกลไกการออกฤทธิ์ของยาดีโซเจสตรีลในการใช้เป็นยาเม็ดคุมกำเนิด คือ ตัวยาจะยับยั้งการตกไข่ของสตรีรวมถึงมีกลไกเพิ่มปริมาณเมือกในบริเวณปากมดลูก ทำให้อสุจิผ่านเข้าในโพรงมดลูกได้ยากยิ่งขึ้น จากกลไกเหล่านี้จึงส่งผลต่อการคุมกำเนิดตามสรรพคุณ

ดีโซเจสตรีลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาดีโซเจสตรีลมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:  

  • ยาฮอร์โมนเดี่ยว ขนาด 75 ไมโครกรัม/เม็ด
  • ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนผสมเช่น ในยา 1 เม็ดประกอบด้วย  
    • Desogestrel 150 ไมโครกรัม + Ethinyl estradiol 30 ไมโครกรัม หรือ
    • Desogestrel 150 ไมโครกรัม + Ethinyl estradiol 20 ไมโครกรัม
  • ยาเม็ดฮอร์โมนผสมโดยบรรจุขนาดความแรงของยาฮอร์โมนต่างกันใน 1 กล่องดังนี้
    • Desogestrel 25 ไมโครกรัม + Ethinyl estradiol 40 ไมโครกรัมใน 1 เม็ด จำนวน 7เม็ด หรือ  
    • Desogestrel 125 ไมโครกรัม + Ethinyl estradiol 30 ไมโครกรัมใน 1 เม็ด จำนวน 15 เม็ด

ดีโซเจสตรีลมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาดีโซเจสตรีลมีขนาดรับประทานขึ้นกับข้อบ่งใช้ ในที่นี้ขอยกตัวอย่างเฉพาะการใช้ฮอร์โมนเดี่ยวเพื่อการคุมกำเนิด ส่วนขนาดยาในข้อบ่งใช้อื่นๆหรือในยารูปแบบยาผสมจะอยู่ในดุลพินิจของแพทย์

การใช้เพื่อคุมกำเนิดและใช้เป็นฮอร์โมนเดี่ยวขนาด 75 ไมโครกรัม:

  • ผู้ใหญ่: รับประทานวันละ 1 เม็ด ควรเริ่มรับประทานในวันแรกของการมีประจำเดือน ควรรับ ประทานยาส่วนบนของแผงโดยเริ่มให้ตรงกับวันที่รับประทานเช่น เริ่มมีประจำเดือนวันพุธให้เลือกเม็ดยาด้านบนของแผงที่ตรงกับวันพุธมารับประทาน ระหว่างการรับประทานหากพบว่ามีเลือดออกคล้ายมีประจำเดือนให้รับประทานยาต่อเนื่องไปอย่างปกติ เมื่อรับประทานยาจนหมดแผงสามารถเริ่มรับประ ทานยาแผงใหม่ในวันถัดมาได้ทันทีโดยไม่ต้องรอให้มีประจำเดือนมาก่อน
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): การใช้ยานี้ในเด็กควรเป็นคำแนะนำจากแพทย์

อนึ่ง: สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้
*****หมายเหตุ:ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาดีโซเจสตรีล ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และ เภสัชกร  เช่น  

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาดีโซเจสตรีลในอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดดีโซเจสตรีลควรปฏิบัติ ดังนี้

ก. หากลืมรับประทานแต่ไม่เกิน 12 ชั่วโมง: ให้รับประทานยานี้ทันทีเมื่อนึกขึ้นได้และรับประ ทานยาเม็ดถัดไปในเวลาเดิมตามปกติ

ข. หากลืมรับประทานยานานเกิน 12 ชั่วโมง: ให้รับประทานยาทันทีเมื่อนึกขึ้นได้และรับประ ทานยาเม็ดถัดไปในเวลาเดิม หรืออาจกล่าวได้ว่ารับประทานยา 2 เม็ดภายใน 1 วันซึ่งปกติจะไม่ก่ออันตรายใดๆกับผู้บริโภคแต่จะมีความเสี่ยงของการตั้งครรภ์ติดตามมา แนะนำให้ใช้การคุมกำเนิดวิธีอื่นร่วมด้วยเช่น การใช้ถุงยางอนามัยชายร่วมด้วยภายใน 7 วันถัดจากวันที่ลืมรับประทานยา ทั้งนี้สามารถหาข้อมูลเพิ่มเติมได้จากเว็บ haamor.com เรื่องยาเม็ดคุมกำเนิด (Birth control pill)

* เพื่อประสิทธิภาพของการคุมกำเนิด ควรรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดทุกชนิดรวมถึงยาดีโซเจสตรีลให้ตรงตามเวลาอย่างสม่ำเสมอ 

ดีโซเจสตรีลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

 ยาดีโซเจสตรีลอาจก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) หรือไม่มีอาการข้างเคียงใดๆเลยก็เป็นไปได้ ทั้งนี้ขึ้นกับร่างกายและการตอบสนองของแต่ละบุคคล

ก. อาการข้างเคียงที่สามารถพบได้บ่อย: มีอารมณ์หงุดหงิด ความต้องการทางเพศลดลง ปวดหัว   คลื่นไส้ เกิดสิว เจ็บเต้านม อาจมีหรือไม่มีประจำเดือน น้ำหนักตัวเพิ่ม

ข. อาการข้างเคียงที่ไม่ปกติแต่พบได้น้อย: เช่น มีการติดเชื้อในบริเวณช่องคลอด อาเจียน ผมร่วง ปวดขณะมีประจำเดือน มีภาวะถุงน้ำในรังไข่ (พบได้จากการตรวจอัลตราซาวด์ช่องท้องด้วยสา เหตุอื่น) และอ่อนเพลีย ซึ่งถ้าเกิดอาการเหล่านี้หลังรับประทานยานี้ควรรีบพบแพทย์/สูตินรีแพทย์/ไปโรงพยาบาล

ค. อาการข้างเคียงที่สามารถพบได้น้อยมากๆ: เช่น มีอาการผื่นคันตามผิวหนัง หรือคลำพบก้อนเนื้อใต้ผิวหนัง นอกจากนี้ในสตรีบางรายที่ใช้ฮอร์โมนดีโซเจสตรีลอาจมีภาวะหลั่งน้ำนมเกิดขึ้นได้ ซึ่งถ้าเกิดอาการเหล่านี้หลังรับประทานยานี้ควรรีบพบแพทย์/สูตินรีแพทย์/ไปโรงพยาบาล

ง. สำหรับอาการของผู้ที่รับประทานยาฮอร์โมนนี้เกินขนาด: อาจพบอาการคลื่นไส้อาเจียน และมีภาวะเลือดออกจากช่องคลอดเล็กน้อย ซึ่งถ้าอาการไม่ดีขึ้น มีอาการมาก หรือกังวลในอาการ ควรพบแพทย์/สูตินรีแพทย์/ไปโรงพยาบาล

มีข้อควรระวังการใช้ดีโซเจสตรีลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาดีโซเจสตรีล เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาดีโซเจสตรีลหรือแพ้ส่วนประกอบในสูตรตำรับยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคมะเร็ง เช่น มะเร็งเต้านม ผู้ป่วยโรคดีซ่าน ผู้ป่วยโรคตับระยะรุนแรง ผู้ป่วยที่มีภาวะเลือดออกจากช่องคลอดโดยที่ไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัด ผู้ที่มีภาวะหลอดเลือด ขอด    หลอดเลือดอุดตันในปอด(สิ่งหลุดอุดหลอดเลือดปอด)
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีที่กำลังตั้งครรภ์
  • ระวังและหลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่เคยมีประวัติเป็น มะเร็งเต้านม   มะเร็งตับ
  • ระหว่างการใช้ยานี้ หากพบอาการปวดในช่องท้องตั้งแต่ระดับต่ำๆไปจนถึงขั้นรุนแรงให้รีบมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • ควรรับประทานยานี้ตรงเวลาและสม่ำเสมอ
  • หยุดการใช้ยานี้ทันทีเมื่อมีอาการแพ้ยาเกิดขึ้นเช่น หน้า-คอ-ปากมีอาการบวม มีผื่นคัน อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาดีโซเจสตรีลด้วย) ยาแผนโบราณ  อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่ม เติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ดีโซเจสตรีลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาดีโซเจสตรีลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาดีโซเจสตรีล ร่วมกับยาต้านไวรัส เช่นยา Amprenavir อาจเป็นเหตุให้ประสิทธิภาพในการคุมกำเนิดของยาดีโซเจสตรีลด้อยลงไป หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วม กัน
  • การใช้ยาดีโซเจสตรีล ร่วมกับยา Rifampin และ Phenobarbital อาจทำให้ระดับยาดีโซเจสตรีลลดต่ำลงและส่งผลให้มีภาวะเลือดออกทางช่องคลอดผิดปกติติดตามมาหรืออาจมีผลลดประ สิทธิภาพในการคุมกำเนิด จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาดีโซเจสตรีล ร่วมกับยา Cyclosporine หรือ Theophylline อาจทำให้ระดับยา Cyclosporine และ Theophylline ในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นจนอาจก่อให้เกิดอาการข้างเคียงต่างๆตามมา กรณีต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาดีโซเจสตรีลอย่างไร?

 สามารถเก็บยาดีโซเจสตรีล:

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 2 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ดีโซเจสตรีลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาดีโซเจสตรีล  มียาชื่อการค้า และ บริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Daisy (เดย์ซี่) Famy Care
Femine 30 (เฟมีน 30) Millimed
Marvelon 21/Marvelon 28 (มาร์วีลอน 21/มาร์วีลอน 28) MSD
Mercilon 21/Mercilon 28 (เมอร์ซิลอน 21/เมอร์ซิลอน 28) MSD
Minny/Minny 28 (มินนี/มินนี 28) Biolab
Novynette (โนวีเน็ท) Gedeon Richter
Oilezz (ออยเลซ) Aspen Pharmacare

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Desogestrel   [2022,Feb12]
  2. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=desogestrel   [2022,Feb12]
  3. http://www.drugs.com/uk/desogestrel-75-microgram-film-coated-tablets-leaflet.html  [2022,Feb12] 
  4. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Cerazette/?type=full#Dosage  [2022,Feb12]
  5. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_info/index?name=Desogestrel&brand=&rctype=&drugno= [2022,Feb12]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/desogestrel-ethinyl-estradiol-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,Feb12]