article detail

ไทอะมีน/ไทอะมิน/วิตามินบี 1 (Thiamine/Thiamin/Vitamin B1)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 24 เมษายน 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• ไทอะมีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?
• ไทอะมีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• ไทอะมีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• ไทอะมีนมีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• ไทอะมีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ไทอะมีนอย่างไร?
• ไทอะมีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาไทอะมีนอย่างไร?
• ไทอะมีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• วิตามิน (Vitamin)
• วิตามินรวม มัลติวิตามิน เอ็มทีวี (Multivitamin: MTV)
• วิตามินบี (Vitamin B)
• วิตามินบีรวม (B-complex vitamins)
• อาหารมีประโยชน์ห้าหมู่ (Healthy diet)
• ภาวะขาดวิตามินบี-1 หรือ โรคเหน็บชา (Vitamin B-1 deficiency หรือ Beriberi)

บทนำ: คือยาอะไร?

ไทอะมีน (Thiamine) หรือ ไทอะมิน (Thiamin) หรือ วิตามินบี 1 (Vitamin B1) คือ สารอินทรีย์ที่มีส่วนประกอบของกำมะถัน สามารถละลายน้ำได้ดี  ไทอะมีนที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติจะถูกสังเคราะห์ได้จาก แบคทีเรีย  เชื้อรา โปรโตซัว/สัตว์เซลล์เดียว (Protozoa) บางชนิดและพืชบางชนิด จากข้อมูลด้านโภชนาการระบุว่าเราควรได้รับสารไทอะมีน 1.5 มิลลิกรัม/วัน และควรต้องได้รับสาร/วิตามินชนิดนี้ทุกวัน ด้วยไทอะมีนไม่สามารถสะสมกักเก็บในร่างกายได้นานนัก ขณะที่ร่างกายได้รับไทอะมีนไม่ว่าจะทางอาหารหรือฉีดเข้าเส้นเลือด/หลอดเลือดในรูปแบบ ยาแผนปัจจุบัน สาร/ยาไทอะมีนจะถูกนำไปใช้กับกระบวนการทางชีวภาพต่างๆของร่างกายและไทอะมีนส่วนเกินจะถูกขับออกจากร่างกายอย่างต่อเนื่อง

 หน้าที่สำคัญของไทอะมีน/วิตามินบี 1 ต่อร่างกายมนุษย์:มีดังนี้

• ร่างกายใช้ไทอะมีนในกระบวนการเผาผลาญอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรตเพื่อให้ได้น้ำตาลกลูโคสซึ่งร่างกายต้องนำไปใช้กับกระบวนการชีวภาพเช่น  การเจริญเติบโตและการเหนี่ยวนำของกระแสประสาท เป็นต้น
• ป้องกันโรคเหน็บชาซึ่งจะมีอาการบวมและชาตามมือ-เท้า รู้สึกสับสน หายใจไม่ออก/หายใจลำบากด้วยมีของเหลวเพิ่มมากขึ้นในปอด และอาจมีหนังตากระตุกผิดปกติ
• ช่วยเรื่องความจำป้องกันอาการหลงลืมหรือความจำเสื่อม ซึ่งพบมากในผู้สูงอายุด้วยมีระบบการดูดซึมของสารอาหารของร่างกายเสื่อมลง จึงอาจเป็นเหตุให้ร่างกายของผู้สูงอายุขาดวิตามิน ชนิดนี้ได้ง่าย
• ป้องกันมิให้เกิดอารมณ์ซึมเศร้า เคยมีการศึกษาว่าการขาดไทอะมีนหรือวิตามินบี 1 มีความเกี่ยวพันกับอาการของโรคซึมเศร้า

ทั้งนี้ปกติยาไทอะมีนสามารถดูดซึมได้ดีจากระบบทางเดินอาหาร เมื่อเข้าสู่กระแสเลือดยาไทอะมีนสามารถกระจายไปสู่เนื้อเยื่อต่างๆทั่วร่างกาย รวมถึงผ่านเข้าน้ำนมของมารดาได้ และสามารถ  ถูกขับออกจากร่างกายโดยผ่านมากับปัสสาวะ

อนึ่งยังมีข้อจำกัดบางประการที่ต้องพึงระวังก่อนใช้ยาไทอะมีน อาทิ

• ผู้ป่วยต้องไม่มีประวัติแพ้ยาหรือแพ้ส่วนประกอบในสูตรตำรับของยาไทอะมีน
• มีอาการของโรคไตหรือป่วยเป็นโรคไตอยู่หรือไม่
• รับประทานยาอื่นใดอยู่หรือไม่

ดังนั้นก่อนการใช้ยาไทอะมีนผู้ป่วยควรต้องปรึกษาแพทย์และรับคำแนะนำการใช้ยานี้ที่ถูกต้องก่อนเสมอ

ประเทศไทยโดยคณะกรรมการอาหารและยาได้ระบุให้ยาไทอะมีนเป็นหนึ่งรายการที่อยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติทั้งในรูปแบบยารับประทานและยาฉีด และเราจะพบเห็นการใช้ยานี้ได้ทั้งในสถาน พยาบาลของรัฐและเอกชน อีกทั้งหาซื้อได้จากร้านขายยาโดยทั่วไป

ไทอะมีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

ยาไทอะมีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เช่น

• บำบัดอาการขาดไทอะมีน (ภาวะขาดวิตามินบี1)
• รักษาอาการโรคเหน็บชาชนิดที่เกิดจากขาดไทอะมีน
• รักษากลุ่มโรค Wernicke's encephalopathy (โรคทางระบบประสาทที่เกิดจากการขาด ไทอะมีน) 
• ใช้เป็นส่วนประกอบในยาเสริมวิตามินต่างๆ

ไทอะมีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาไทอะมีนคือ เมื่อตัวยาเข้าสู่ร่างกายจะร่วมกับสารที่เป็นแหล่งพลัง งานของร่างกายหรือที่เรียกว่า ATP (Adenosine triphosphate) เพื่อให้เปลี่ยนโครงสร้างไปเป็น Thiamine pyrophosphate (สารที่เกี่ยวข้องกับการใช้พลังงานของร่างกายจากคาร์โบไฮเดรต) อีก ทั้งยังเป็นส่วนประกอบในกระบวนการเผาผลาญสารอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต ทำให้กระบวนการชีวเคมีของร่างกายเป็นไปอย่างปกติเช่น ด้านการเจริญเติบโต การนำกระแสประสาท และทำให้การดำรงชีวิตของร่างกายเป็นไปอย่างปกติ

ไทอะมีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไทอะมีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาเม็ดชนิดรับประทานที่มีส่วนประกอบของไทอะมีน ขนาด 50, 100, 250 และ 500 มิลลิ กรัม/เม็ด
• ยาน้ำเชื่อมชนิดรับประทาน ขนาด 1 และ 5 มิลลิกรัม/ช้อนชา (5 มิลลิลิตร)
• ยาฉีดขนาด 100 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ไทอะมีนมีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

ขนาดการใช้ยาไทอะมีนทั้งชนิดรับประทานและชนิดฉีดจะขึ้นกับอาการและความรุนแรงของอาการในแต่ละโรค ดังนั้นขนาดยาจึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา ในที่นี้ขอยกตัวอย่างขนาดยานี้ที่ใช้โดยทั่วไปเฉพาะบางอาการ เช่น

ก.สำหรับบำบัดอาการเหน็บชา: เช่น

• ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อขนาด 10 - 20 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งเป็นเวลาประมาณ 2 สัปดาห์ หรือรับประทานในรูปวิตามินรวมที่มียาไทอะมีนในขนาด 5 - 10 มิลลิกรัม/วันเป็นเวลาประมาณ 1 เดือน
• เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดเข้าเส้นเลือดดำ/หลอดเลือดดำขนาด 10 - 25 มิลลิกรัม/วัน หรือรับประทานขนาด 10 - 50 มิลลิกรัม/วันเป็นเวลาประมาณ 2 สัปดาห์ จากนั้นแพทย์อาจปรับเป็นการรับประทานโดยลดขนาดลงมาเป็น 5 - 10 มิลลิกรัม/วันเป็นเวลาประมาณ 1 เดือน

ข.สำหรับบำบัดอาการขาดไทอะมีน(ภาวะขาดวิตามินบี1): เช่น

• ผู้ใหญ่และเด็ก: ใช้ไทอะมีนชนิดฉีด 100 มิลลิกรัมผสมกับ 5% Dextrose 50 - 100 มิลลิ ลิตรหยดเข้าทางหลอดเลือดดำโดยใช้เวลาประมาณ 15 - 30 นาที ความถี่หรือระยะเวลาของการให้ยาจะขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์และการตอบสนองของผู้ป่วย

 * อนึ่ง ยานี้สามารถรับประทานก่อนหรือหลังอาหารก็ได้                

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ      

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาไทอะมีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์  พยาบาล และเภสัชกร เช่น  

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไทอะมีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไทอะมีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาไทอะมีนให้ตรงเวลา

ไทอะมีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไทอะมีนสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น  

 ก. ยาไทอะมีน ในรูปของยาฉีด: เช่น

• ไอ
• รู้สึกตัวร้อน
• กลืนลำบาก
• มีผื่นคันตามผิวหนัง
• หายใจลำบาก
• ใบหน้าและเปลือก/หนังตาบวม

ข. ยาไทอะมีนที่เป็นยารับประทาน: ไม่ค่อยพบเห็นอาการข้างเคียงแต่อย่างใด อาจเป็นไปได้ว่าเพราะยานี้ถูกขับออกจากร่างกายได้รวดเร็วจึงทำให้ไม่เกิดการสะสมของยานี้ในร่างกาย

มีข้อควรระวังการใช้ไทอะมีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไทอะมีน เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาหรือแพ้ส่วนประกอบของยาไทอะมีน
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคไต รวมถึงเด็กทารกซึ่งมีระบบการทำงานของไตไม่สมบูรณ์เท่า กับผู้ใหญ่
• การใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก ควรต้องได้รับคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
• หลีกเลี่ยงมิให้ยานี้สัมผัสกับแสงแดดและ/หรือแสงสว่างโดยตรงเป็นเวลานาน ด้วยวิตามินหลายชนิดรวมถึงยานี้สามารถเสื่อมสลายเมื่อมีการสัมผัสกับแสงแดด/แสงสว่างเป็นเวลานาน
• ควรบริโภคอาหารที่ถูกต้องตามหลักโภชนาการ (อาหารมีประโยชน์ห้าหมู่) เพื่อเป็นการป้องกันมิให้เกิดภาวะขาดวิตามินบี1 อีก
• ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
• กรณียารับประทานห้ามมิให้ผู้ป่วยปรับขนาดการรับประทานด้วยตนเอง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไทอะมีนด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ไทอะมีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ในทางคลินิก ยังไม่พบปฏิกิริยาระหว่างยาไทอะมีนกับยาชนิดรับประทาน/ยาฉีดชนิดใดๆ อย่างไรก็ตาม หากพบว่าการใช้ยาไทอะมีนร่วมกับยาอื่นแล้วพบอาการผิดปกติที่เป็นอาการแพ้ยา   เช่น วิงเวียนศีรษะมาก  มีไข้  หายใจไม่ออก/อึดอัด/หายใจลำบาก ใบหน้า-คอ-ลิ้น-มือ-เท้าบวม  มีผื่นคัน หรือลมพิษขึ้นเต็มตัว ซึ่งหากพบอาการเหล่านี้ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

ควรเก็บรักษาไทอะมีนอย่างไร?

ควรเก็บยาไทอะมีนทั้งชนิดฉีดและชนิดรับประทาน:

• เก็บในช่วงอุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด แสงสว่าง ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ไทอะมีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไทอะมีน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Thiamine#Chemical_properties   [2022,April23]
2. https://www.drugs.com/pro/thiamine-hydrochloride-injection.html  [2022,April23]
3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search?q=THIAMINE  [2022,April23]
4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/thiamine?mtype=generic  [2022,April23]
5. http://pertento.fda.moph.go.th/FDA_SEARCH_DRUG/SEARCH_DRUG/pop-up_drug.aspx?Newcode_U=U1DR2A1022620001311C&pvncd=10&drgtpcd=2&rgttpcd=2A&rgtno=6200013  [2022,April23]
6. https://www.medicalnewstoday.com/articles/219545  [2022,April23]
7. https://www.medindia.net/drug-price/thiamine-vitamin-b1.htm  [2022,April23]