อาร์เทซูเนท (Artesunate)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 10 ธันวาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

อาร์เทซูเนท (Artesunate) คือ ยาต้านมาลาเรีย/ ไข้จับสั่น กลุ่มเป็นอนุพันธุ์กึ่งสังเคราะห์ของยากลุ่ม อาร์เทมิซินิน(Artemisinin)  มีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดี  ทางคลินิกได้นำมาใช้ต่อต้านเชื้อมาลาเรีย โดยมีการใช้ในลักษณะของยารับประทานและยาฉีด, องค์การอนามัยโลกได้จัดให้ยาอาร์เทซูเนทเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถานพยาบาลควรมีสำรองไว้ให้บริการกับผู้ป่วย

ยาอาร์เทซูเนทใช้ได้ดีกับการติดเชื้อมาลาเรียที่มีสาเหตุจากเชื้อชนิด 'Falciparum malaria' เคยมีรายงานการรักษามาลาเรียโดยใช้ยานี้แล้วพบว่า กรณีที่ผู้ป่วยมีการติดเชื้อมาลาเรียและมีอาการในระดับที่รุนแรง เมื่อได้รับการฉีดยานี้สามารถลดความทรมานจากพิษไข้มาลาเรียภายในเวลาประมาณ 16 - 25 ชั่วโมง, องค์การอนามัยโลกยังระบุอีกว่า สามารถใช้ยานี้ฉีดเข้าหลอดเลือดดำหรือเข้ากล้ามเนื้อก็ได้

ยาอาร์เทซูเนท สามารถลดอัตราการเสียชีวิตจากมาลาเรียได้ดีกว่ายา Quinine, และได้รับการยืนยันประสิทธิผลของการใช้ทั้งในทวีปแอฟริกาและในเอเชีย

กรณีผู้ป่วยมาลาเรียเป็นสตรีตั้งครรภ์ ทางคลินิกมีข้อห้ามใช้ยาอาร์เทซูเนทชนิดรับประทานในช่วงไตรมาสแรกของอายุครรภ์, แต่สามารถใช้ได้กับสตรีที่มีอายุครรภ์ในไตรมาสที่ 2 และที่ 3

อาจกล่าวถึงแบบแผนการใช้ยาอาร์เทซูเนทให้เกิดประโยชน์และป้องกันการดื้อยาของเชื้อมาลาเรียได้โดย เมื่อมีการติดเชื้อมาลาเรียในระดับที่ไม่รุนแรง สามารถใช้ยาอาร์เทซูเนทแบบรับประทานได้ แต่ควรใช้ยาต้านมาลาเรียตัวอื่นร่วมด้วย เช่นยา Mefloquine หรือ Amodiaquine, อย่างไรก็ตาม มีรายงานการดื้อยาอาร์เทซูเนทเกิดในประเทศกัมพูชาด้วยการใช้ยาในภูมิภาคดังกล่าวใช้เพียงยาอาร์เทซูเนทเดี่ยวๆ มิได้มียาต้านมาลาเรียชนิดอื่นร่วมด้วยนั่นเอง

ยาอาร์เทซูเนทสามารถก่อให้เกิดอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) ต่อการทำงานของหัวใจ,  ต่อระบบประสาท, ต่อระบบทางเดินอาหาร, และต่อผิวหนัง ได้เช่นเดียวกับยาอื่นๆ

สำหรับประเทศไทยก็ได้บรรจุให้ยาอาร์เทซูเนทอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ โดยระบุเงื่อนไขของการใช้ยานี้ ดังนี้

  • ใช้รักษามาลาเรียตามข้อกําหนดในแนวทางการบําบัดรักษาหรือการใช้ยาฉบับปัจจุบันของกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข
  • ห้ามใช้ยานี้ในการป้องกันมาลาเรีย

ทั้งนี้ การใช้ยาอาร์เทซูเนทได้อย่างปลอดภัยเหมาะสม จะต้องผ่านการคัดกรอง และยืนยันจากแพทย์ก่อนเสมอ, ผู้บริโภคไม่ควรไปซื้อหายานี้มาใช้รับประทานด้วยตนเอง เพราะไม่เพียงจะก่อให้เกิดความเสี่ยงต่อการดื้อยาของเชื้อมาลาเรีย แต่ยังมีความเสี่ยงเรื่องอันตราย/ผลข้างเคียงจากตัวยานี้ที่สามารถเกิดขึ้นได้หากใช้ไม่ถูกต้อง

อาร์เทซูเนทมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

อาร์เทซูเนท

 

ยาอาร์เทซูเนทมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้:  

  • ใช้บำบัดรักษาการติดเชื้อมาลาเรียที่สาเหตุเชื้อมาลาเรียชนิด Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, และ Plasmodium malariae
  • รักษาอาการมาลาเรียที่ดื้อต่อยา Chloroquine

อาร์เทซูเนทมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาอาร์เทซูเนทมีกลไกการออกฤทธิ์ โดยตัวยาจะออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ในเชื้อมาลาเรียที่มีชื่อว่า ‘Glutathione S-transferase’ จึงรบกวนการขนถ่ายโปรตีนที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของเชื้อมาลาเรีย ส่งผลทำให้เชื้อมาลาเรียไม่สามารถแพร่พันธุ์และตายลงในที่สุด

อาร์เทซูเนทมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาอาร์เทซูเนทมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:  

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 50 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาฉีด ขนาดความแรง 60 มิลลิกรัม/ขวด/Vial

อาร์เทซูเนทมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาอาร์เทซูเนทมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยาในผู้ใหญ่ และเด็กที่อายุมากกว่า 6 เดือนขึ้นไป: เช่น

ก. ชนิดยารับประทาน: เช่น รับประทานขนาด 5 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมในวันแรก, จากนั้นให้รับประทาน 2.5 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมในวันที่ 2 และ 3 โดยใช้ร่วมกับยา Mefloquine ขนาด 15 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมครั้งเดียวในวันที่ 2 ของการรับประทานยา, บางกรณีอาจต้องใช้ยา Mefloquine ขนาด 25 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพื่อก่อให้เกิดประ สิทธิผลของการรักษามากที่สุด โดยควรรับประทานยาอาร์เทซูเนทหลังอาหารและรับประทานยา Mefloquine พร้อมอาหาร

ข. ชนิดยาฉีด: ยาฉีดจะเป็นผงที่ปราศจากเชื้อ ต้องผสมด้วยน้ำยา 5% Sodium bicarbonate และเจือจางด้วยน้ำยา 5% glucose หรือน้ำเกลือที่ปราศจากเชื้อ โดยใช้สัดส่วนตามที่ระบุในเอกสารกำกับยา/ ฉลากยา, และควรฉีดยาให้ผู้ป่วยทันทีหลังการเตรียมยาเสร็จสิ้น, สามารถให้ยานี้กับผู้ป่วยโดยฉีดเข้าเส้นเลือดดำหรือฉีดเข้ากล้ามเนื้อก็ได้ โดยใช้ยาขนาด 2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม, จากนั้นให้ยานี้กับผู้ป่วยขนาด 1 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม,หลังจากการให้ยาครั้งแรกไปแล้ว 4 และ 24 ชั่วโมง แพทย์อาจเปลี่ยนสลับมาเป็นยารับประทานหลังการใช้ยาฉีดโดยพิจารณาจากอาการและการตอบสนองของผู้ป่วยเป็นสำคัญ

อนึ่ง:ในเด็กอายุตั้งแต่ 6 เดือนลงมา: ยังไม่มีข้อมูลทางคลินิกแนะนำการใช้ยานี้ที่ชัดเจน การใช้ยานี้ในเด็กวัยนี้จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ:  ขนาดและระยะเวลาของการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาอาร์เทซูเนท ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร  เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอาร์เทซูเนทอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาอาร์เทซูเนท สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาอาร์เทซูเนทตรงเวลา

อาร์เทซูเนทมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาอาร์เทซูเนทอาจก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง):  เช่น

  • ผลต่อหัวใจ: ก่อให้เกิดพิษและทำให้การทำงานของหัวใจผิดปกติ เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะซึ่งมักพบเมื่อผู้ป่วยได้รับยานี้ในขนาดสูงๆ
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ปวดหัว  มีไข้ และอาจเกิดอาการชัก
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ท้องอืด อาเจียน ปวดท้อง และท้องเสีย
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น ผื่นคัน  ผมร่วง

*อนึ่ง: อาการข้างเคียงที่พิจารณาแล้วว่าก่อความรำคาญต่อการใช้ชีวิตประจำวันหรือสร้างความรุนแรงจนเป็นอันตรายต่อผู้ป่วย จะต้องได้รับการรักษาอย่างทันเวลา, ผู้ป่วยที่มีอาการดังกล่าวจึงควรต้องรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด เพื่อให้แพทย์พิจารณาปรับเปลี่ยนยาที่รักษา, แต่สำหรับอาการข้างเคียงที่ไม่รุนแรง ร่างกายจะค่อยๆปรับตัวดีขึ้นเรื่อยๆ หรืออาการจะกลับมาเป็นปกติหลังจากหยุดการใช้ยานี้

มีข้อควรระวังการใช้อาร์เทซูเนทอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาอาร์เทซูเนท: เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยาอาร์เทซูเนทชนิดรับประทานกับ สตรีตั้งครรภ์ที่มีอายุครรภ์ในช่วงไตรมาสแรก
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามมิให้ผู้บริโภคไปซื้อยานี้ชนิดรับประทานมารับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม
  • *หยุดการใช้ยานี้ทันที หากพบอาการแพ้ยาเกิดขึ้นกับผู้ป่วย แล้วรีบไปโรงพยาบาลทันที/ ฉุกเฉิน เพื่อแพทย์จะเป็นผู้พิจารณาให้การรักษา และปรับวิธีการรักษาได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัยที่สุด
  • ระหว่างการบำบัดรักษา ผู้ป่วยควรปฏิบัติตัวตามคำสั่งของแพทย์อย่างเคร่งครัด
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาอาร์เทซูเนทด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด  อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

อาร์เทซูเนทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาอาร์เทซูเนทมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น:  เช่น

  • การใช้ยาอาร์เทซูเนท ร่วมกับยา Primaquine และ Tetracycline จะทำให้การออกฤทธิ์ของการรักษามาลาเรีย/ไข้จับสั่นเพิ่มมากขึ้น กรณีที่ใช้ร่วมกัน แพทย์จะเป็นผู้พิจารณาปรับขนาดการใช้ยาได้อย่างเหมาะสมและมีประสิทธิผลได้สูงสุดกับผู้ป่วย
  • การใช้ยาอาร์เทซูเนท ร่วมกับยา Mefloquine อาจทำให้ร่างกายกำจัดยา Mefloquine ได้อย่างรวดเร็ว หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน ควรเว้นระยะเวลาห่างกันประมาณ 24 ชั่วโมงขึ้นไป
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาอาร์เทซูเนท ร่วมกับยา Pyrimethamine และ Sulphonamide ด้วยกลุ่มยาเหล่านี้จะทำให้การออกฤทธิ์ของยาอาร์เทซูเนทด้อยลงไป

ควรเก็บรักษาอาร์เทซูเนทอย่างไร?

ควรเก็บยาอาร์เทซูเนท: เช่น

  • เก็บยาตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา/ฉลากยา
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

อาร์เทซูเนทมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง??

ยาอาร์เทซูเนท  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Artesunate Atlantic (อาร์เทซูเนท แอตแลนติก) Atlantic Lab
ARTESUNATE AMODIAQUINE WINTHROP (อาร์เทซูเนท เอโมไดอาควิน วินทร็อป) Maphar –Morocco

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Artesunate   [2022,Dec10]
  2. https://druginfosys.com/Drug.aspx?drugCode=2188&type=7  [2022,Dec10]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/artesunate?mtype=generic  [2022,Dec10]
  4. http://www.antimicrobe.org/drugpopup/artesunate.htm   [2022,Dec10]
  5. https://www.drugsupdate.com/generic/view/726/Artesunate  [2022,Dec10]
  6. https://www.cdc.gov/malaria/diagnosis_treatment/artesunate.html  [2022,Dec10]