สเตรปโตไคเนส (Streptokinase)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 16 มกราคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

 สเตรปโตไคเนส (Streptokinase)คือ ยาละลายลิ่มเลือด ที่เป็นเอนไซม์ที่ถูกหลั่งออกมาจากแบคทีเรียประเภท Streptococci หลายชนิด  เอนไซม์สเตรปโตไคเนสสามารถจับกับ Plasminogen ซึ่งเป็นเอนไซม์ของมนุษย์ที่พบในกระแสเลือด มีหน้าที่ลดปริมาณโปรตีนต่างๆของร่างกายรวมไปถึงลิ่มเลือดด้วย ทางคลินิกจึงนำเอาสเตรปโตไคเนสมาทำเป็นยาละลายลิ่มเลือดที่อุดตันบริเวณหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงหัวใจและปอด

องค์การอนามัยโลกได้จัดให้ยาสเตรปโตไคเนสเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานสำหรับชุมชน คณะ กรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุสเตรปโตไคเนสลงในบัญชียาหลักแห่งชาติเป็นที่เรียบร้อยแล้ว รูปแบบของยาแผนปัจจุบันจะเป็นยาฉีด สำหรับชื่อการค้าที่รู้จักกันทั้งในและต่างประเทศคือ Streptase และสามารถพบเห็นการใช้ยานี้ได้ทั้งในสถานพยาบาลของรัฐและเอกชน

สเตรปโตไคเนสมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

สเตรปโตไคเนส

ยาสเตรปโตไคเนสมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาภาวะหลอดเลือดอุดตันจากลิ่มเลือดจนเป็นสาเหตุให้เกิด
  • โรคกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน (Acute myocardial infarction)
  • โรคลิ่มเลือดในหลอดเลือดปอด/สิ่งหลุดอุดหลอดเลือดปอด (Pulmonary thromboembolism)

สเตรปโตไคเนสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาสเตรปโตไคเนสคือ ตัวยาจะเข้ารวมตัวเป็นสารประกอบกับเอนไซม์ Plasminogen ในกระแสเลือด จากนั้นจะทำให้ Plasminogen เปลี่ยนเป็นสาร Plasmin ซึ่งจะคอยทำหน้าที่ละลายลิ่มเลือด

สเตรปโตไคเนสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาสเตรปโตไคเนสมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • เป็นยาฉีดขนาด 250,000 IU, 750,000 IU และ 1,500,000 IU/ยูนิตสากล/International unit

สเตรปโตไคเนสมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาสเตรปโตไคเนสมีขนาดการบริหารยา/การใช้ยา เช่น

ก.สำหรับภาวะ/โรคกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลัน (Acute myocardial infarction):

  • ผู้ใหญ่: เมื่อเริ่มมีอาการภาวะหัวใจล้มเหลว หยดยาเข้าหลอดเลือดดำขนาด 1.5 ล้านยูนิตสากลในเวลานาน 1 ชั่วโมงขึ้นไป
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): เนื่องจากโรคกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลันเป็นโรคของผู้ใหญ่ ดังนั้นจึงยังไม่มีข้อมูลการศึกษาถึงความปลอดภัยและขนาดยานี้ที่จะใช้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็กกรณีนี้จึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้ รักษา

ข.สำหรับภาวะ/โรคลิ่มเลือดในหลอดเลือดปอด/สิ่งหลุดอุดหลอดเลือดปอด (Pulmonary thromboembolism):

  • ผู้ใหญ่: หยดยาขนาด 250,000 ยูนิตสากลเข้าหลอดเลือดดำโดยใช้เวลานาน 30 นาทีขึ้นไป จากนั้นลดขนาดยาลงมาเป็น 100,000 ยูนิต/ชั่วโมงเป็นเวลา 24 - 72 ชั่วโมง ทั้งนี้ขึ้นกับอาการของผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา
  • เด็ก: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำขนาด 2,500 - 4,000 ยูนิตสากล/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมใน ช่วงเวลานาน 30 นาทีขึ้นไป จากนั้นปรับขนาดการให้ยาเป็น 500 - 1,000 ยูนิตสากล/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/ชั่วโมงเป็นเวลา 24 - 72 ชั่วโมง ทั้งนี้ขึ้นกับอาการผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาสเตรปโตไคเนส ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น 

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาสเตรปโตไคเนสอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

สเตรปโตไคเนสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

 ยาสเตรปโตไคเนสสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง)ต่างๆดังนี้เช่น

  • มีไข้
  • หนาวสั่น
  • ปวดหลัง
  • ปวดท้อง
  • คลื่นไส้อาเจียน
  • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • มีผื่นคันขึ้นตามผิวหนัง
  • ไตวายเฉียบพลัน
  • ความดันโลหิตต่ำ
  • ตรวจเลือดพบระดับเอนไซม์การทำงานของตับผิดปกติ
  • อาจเกิดภาวะตกเลือด
  • อาจมีอาการแพ้ยาเกิดขึ้นได้

มีข้อควรระวังการใช้สเตรปโตไคเนสอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาสเตรปโตไคเนส เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะความดันโลหิตสูงอย่างรุนแรง ผู้ที่มีภาวะหลอดเลือดสมองแตก (โรคหลอดเลือดสมองชนิดเลือดออก) เนื้องอกสมอง/มะเร็งสมอง เป็นแผลในกระเพาะอาหาร และ/หรือในลำไส้ มีการติดเชื้อที่เยื่อหุ้มหัวใจ/ เยื่อหุ้มหัวใจอักเสบ มีภาวะเกิดลิ่มเลือดที่มีสาเหตุจากโรคไตหรือโรคตับ
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่เพิ่งได้รับการผ่าตัด สตรีที่เพิ่งคลอดบุตร และสตรีตั้งครรภ์
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีบาดแผลฉีกขาด
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคลิ้นหัวใจผิดปกติ ผู้ป่วยวัณโรคในระยะลุกลาม
  • ระวังการใช้ยานี้กับสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และในผู้สูงอายุ
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาสเตรปโตไคเนสด้วย) ยาแผนโบราณ  อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

สเตรปโตไคเนสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาสเตรปโตไคเนสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาสเตรปโตไคเนส ร่วมกับยา Warfarin หรือ Heparin อาจก่อให้เกิดภาวะตกเลือดโดยสังเกตจากการมีเลือดปนมากับปัสสาวะ (ปัสสาวะเป็นเลือด) อุจจาระ (อุจจาระเป็นเลือด) หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
  • การใช้ยาสเตรปโตไคเนส ร่วมกับยา Ibuprofen, Aspirin, Naproxen, Salsalate อาจเพิ่มความเสี่ยงของภาวะตกเลือด หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาสเตรปโตไคเนสอย่างไร?

ควรเก็บยาสเตรปโตไคเนส:

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น
  • กรณีที่ยานี้ถูกเตรียมเป็นสารละลายแล้ว
    • ให้เก็บในตู้เย็น แต่ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น  
    • ต้องใช้ยาสารละลายนั้นภายใน 24 ชั่วโมง
  • เก็บยาทุกประเภทในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และความชื้น  
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

สเตรปโตไคเนสมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

 ยาสเตรปโตไคเนส  มียาชื่อการค้าอื่น และ บริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Streptase (สเตรปเทส) CSL Behring Canada, Inc.
Thromboflux (ทรอมโบฟลักซ์) Bharat Serums and Vaccines

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.rxlist.com/streptase-drug.htm   [2022,Jan15]
  2. https://www.mims.com/India/drug/info/streptokinase/?type=full&mtype=generic   [2022,Jan15]
  3. https://www.drugs.com/cons/streptokinase-intravenous-intracoronary.html  [2022,Jan15]
  4. http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf  [2022,Jan15]
  5. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Thromboflux/?type=brief  [2022,Jan15]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/streptokinase-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,Jan15]
  7. https://www.mims.com/hongkong/drug/info/streptase?type=full  [2022,Jan15]