ดิจิทาลิส (Digitalis)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 7 ธันวาคม 2564
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาดิจิทาลิส (Digitalis)  คือ ยาประเภท Cardiac glycoside  ทางคลินิกได้นำมาใช้รักษาอาการภาวะหัวใจล้มเหลว และ หัวใจเต้นผิดจังหวะ  

ยาดิจิทาลิสสามารถเพิ่มปริมาณการไหลเวียนของเลือดไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆของร่างกายอย่างเพียงพอ และยังช่วยลดอาการบวมของมือและข้อเท้าในกลุ่มผู้ป่วยโรคหัวใจอีกด้วย  

อนึ่ง มีพืชประมาณ 20 สายพันธุ์ที่ถูกนำมาสกัดสารสำคัญที่เป็นยาประเภทนี้ ซึ่งยากลุ่ม/ประเภทดิจิทาลิสแยกย่อยออกมาเป็นยา Digoxin และยา Digitoxin โดยทั้ง 2 ชนิดมีความแตกต่างทางโครงสร้างเคมีอยู่เล็กน้อยเท่านั้น แต่ผลทางการรักษาคล้ายกัน

  ทั่วไป แพทย์จะเป็นผู้สั่งจ่ายและพิจารณาขนาดยานี้ที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย เช่น      

  • การใช้ยานี้กับเด็ก(นิยามคำว่าเด็ก)ต้องคำนวณจากน้ำหนักตัวของเด็ก
  • หากใช้ยานี้เป็นลักษณะของยาน้ำ ผู้ป่วยต้องใช้อุปกรณ์การตวงยาอย่างถูกต้อง
  • ย้ำเตือนมิให้ผู้ป่วยปรับขนาดรับประทานหรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง

และด้านของผู้ป่วยก็ต้องให้ข้อมูลส่วนตัวมาประกอบกับการรักษาของแพทย์เช่น  

  • มีโรคต่อมไทรอยด์ โรคตับ โรคปอด โรคไต หรือไม่
  • เคยมีประวัติการแพ้ยานี้หรือยาอื่นๆหรือไม่
  • หากเป็นสตรีอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรืออยู่ในช่วงเลี้ยงบุตรด้วยน้ำนมมารดาหรือไม่

อนึ่ง การใช้ยานี้เองที่บ้าน ผู้ป่วยควรสังเกตอาการต่างๆที่ผิดปกติหลังการใช้ยานี้ เช่น รับประทานแล้วยังมีภาวะหัวใจเต้นผิดปกติ แน่นหน้าอก/อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก เหนื่อย  อ่อนเพลียอย่างมาก เห็นภาพซ้อน เห็นภาพเป็นสีเหลือง เขียว หรือสว่างจ้า เบื่ออาหาร รู้สึกไม่สบายในกระเพาะอาหาร หรือเห็นภาพหลอน ความผิดปกติเหล่านี้สามารถรบกวนการดำรงชีวิตประจำวันจึงควรกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลก่อนนัดเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา

ดิจิทาลิสมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ดิจิทาลิส

ยาดิจิทาลิสมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:  

  • รักษาอาการหัวใจวาย/ภาวะหัวใจล้มเหลว, กล้ามเนื้อหัวใจหัวใจขาดเลือด
  • รักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ

ดิจิทาลิสมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาดิจิทาลิสมีกลไกการออกฤทธิ์คือ ตัวยาที่ดูดซึมเข้าสู่เซลล์หรือเนื้อเยื่อของหัวใจจะเข้าไปจับกับตัวรับ(Receptor)ที่มีชื่อเรียกว่า Sodium and potassium receptor ส่งผลให้เกิดการสะสมเกลือแคลเซียมในกล้ามเนื้อหัวใจ เกลือแคลเซียมนี่เองที่คอยกระตุ้นให้หัวใจมีแรงบีบตัวมากขึ้น ทำให้มีปริมาณเลือดไหลเวียนเพียงพอที่จะไปหล่อเลี้ยงร่างกาย และอีกกลไกหนึ่งของยาชนิดนี้คือ ตัวยา  ดิจิทาลิสจะควบคุมภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะโดยตัวยาจะไปชะลอสัญญาณที่กระตุ้นการเต้นของหัวใจในส่วนที่เรียกว่า Sinoatrial node การลดหรือชะลอจำนวนสัญญาณดังกล่าวมีผลให้จังหวะการเต้นที่ผิดปกติกลับมาเป็นปกติเหมือนเดิม จากกลไกเหล่านี้จึงทำให้เกิดฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

ดิจิทาลิสมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาดิจิทาลิสมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 5, 100 และ 250 ไมโครกรัม/เม็ด
  • ยาน้ำชนิดรับประทาน ขนาด 50 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาฉีด ขนาด 250 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร

ดิจิทาลิสมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ขนาดรับประทานของยาดิจิทาลิสจะขึ้นกับการพิจารณาของแพทย์โดยต้องอาศัยข้อมูลประจำตัว/ประวัติทางการแพทย์ของตัวผู้ป่วยมาประกอบเพื่อใช้ยาได้ตรงตามอาการและมีความปลอดภัยมากที่สุด

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาดิจิทาลิส ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร  เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาดิจิทาลิสอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน        
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาดิจิทาลิส สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ แต่ถ้าลืมรับประทานยาเป็นเวลา 12 ชั่วโมงขึ้นไปหรือใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่าให้รับประทานในขนาดปกติเช่นเดิม

ดิจิทาลิสมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

อาจแบ่งผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) จากยาดิจิทาลิสเป็นลักษณะย่อย เช่น

ก. อาการข้างเคียงที่พบบ่อย: เช่น สมรรถนะทางเพศเสื่อม เพศชายอาจพบภาวะเต้านมโต

ข. อาการข้างเคียงที่พบน้อย: เช่น พบอาการผื่นคัน หูอื้อ ตาไม่สู้แสง  ท้องเสีย

ค. อาการข้างเคียงที่ค่อนข้างรุนแรง: เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะจนเป็นเหตุให้วิงเวียน หายใจไม่สะดวก/อึดอัด/หายใจลำบาก เหงื่อออกมาก เป็นลม รู้สึกสับสน ซึมเศร้า อาจพบภาวะประสาทหลอน ตาพร่า เบื่ออาหารมาก หากพบอาการเหล่านี้ควรต้องพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลโดยรีบด่วน

มีข้อควรระวังการใช้ดิจิทาลิสอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาดิจิทาลิส เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้         
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้ด้วยตนเอง
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้สูงอายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคหัวใจต่างๆ ผู้ป่วยโรคไต
  • หากผู้ป่วยมีภาวะเกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ เกลือแมกนีเซียมในเลือดต่ำ หรือเกลือแคลเซียมในเลือดสูง หรือมีภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน  แพทย์จะปรับลดขนาดการใช้ของยาดิจิทาลิสลง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาดิจิทาลิสด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ดิจิทาลิสมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาดิจิทาลิสสามารถมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นกล่าวคือ ยาอื่นหลายกลุ่มอาจรบกวนการดูดซึม ต้านฤทธิ์ หรือเสริมฤทธิ์กับยาดิจิทาลิสได้ หากมีการใช้ร่วมกัน อาทิเช่น

  • กลุ่มยารักษาอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะ และยาโรคหัวใจชนิดต่างๆ
  • ยาปฏิชีวนะบางกลุ่ม
  • กลุ่มยาแคลเซียมแชนแนลบล็อกเกอร์ (Calcium channel blocker)
  • ยารักษาแผลในกระเพาะอาหาร ยาลดกรด
  • ยาต้านเชื้อรา
  • ยาขับปัสสาวะ
  • ยาต้านมะเร็งบางจำพวก
  • ยารักษาลำไส้ใหญ่อักเสบ
  • ยาลดไขมันในเลือด

ในที่นี้ขอยกตัวอย่างปฏิกิริยาระหว่างยาในกลุ่มดิจิทาลิส คือ ยา Digoxin และ Digitoxin กับยาอื่นๆ ดังนี้เช่น

  • การใช้ Digoxin ร่วมกับยาบางกลุ่มจะทำให้การดูดซึมและประสิทธิผลของยา Digoxin ลด น้อยและด้อยประสิทธิภาพลงไป ยากลุ่มดังกล่าว เช่น  ยาลดกรด, Aminoglycosides, Chlolestyramine,  Colestipol,   Kaolin-pectin, Metoclopramide, Sulfasalazine
  • การใช้ Digitoxin ร่วมกับยา Adenosine (ยาโรคหัวใจ) หรือ Calcium gluconate อาจก่อให้ เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษาดิจิทาลิสอย่างไร?

ควรเก็บยาดิจิทาลิส: เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในรถยนต์หรือในห้องน้ำ

ดิจิทาลิสมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาดิจิทาลิส  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Crystodigin (คริสโทดิจิน) Lilly
Cardial (คาร์ดิออล) T. Man Pharma
Grexin (เกรกซิน) Pharmasant Lab
Lanoxin (ลาน็อกซิน) Aspen Pharmacare
Toloxin (โทล็อกซิน) T.O. Chemicals

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.texasheart.org/heart-health/heart-information-center/topics/digitalis-medicines/   [2021,Dec4]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Digitalis  [2021,Dec4]
  3. https://www.drugs.com/npp/digitalis.html   [2021,Dec4]
  4. https://www.medicinenet.com/digitalis_medicine-oral/article.htm  [2021,Dec4]
  5. https://www.mims.com/India/drug/info/digitoxin/?type=full&mtype=generic#Dosage   [2021,Dec4]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/digitoxin-index.html?filter=3&generic_only=   [2021,Dec4]