โปรคลอเปอราซีน (Prochlorperazine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 17 กันยายน 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

โปรคลอเปอราซีน (Prochlorperazine) คือ ยารักษาอาการคลื่นไส้อาเจียน, อาการวิงเวียน, นอกจากนี้ยังนำมารักษาอาการไมเกรนได้อีกด้วย, และรูปแบบยาแผนปัจจุบันเป็นยารับประทาน ยาเหน็บทวารหนัก  ยาฉีด

โปรคลอเปอราซีนเป็นยาในกลุ่ม Phenothiazine, การออกฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของยานี้มีลักษณะที่เรียกว่า Dopamine (D2) receptor antagonist,  ยานี้มีฤทธิ์แรงกว่ายา Chlorperazine ซึ่งเป็นยาที่อยู่ในกลุ่มเดียวกันประมาณ 10 - 20 เท่า 

ผู้ป่วยที่ได้รับยาโปรคลอเปอราซีน อาจมีอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) เกิดขึ้นต่อระบบการทำงานที่สำคัญๆของร่างกาย เช่น ส่งผลต่อระบบประสาทให้มีอาการง่วงนอนหรือวิงเวียน, มีผลต่อการทำงานของลำไส้โดยกระตุ้นให้เกิดอาการท้องเสีย, ผลต่อตับทำให้ท่อทางเดินน้ำดีอุดตัน,  กระตุ้นให้เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวต่ำ, หรือทำให้มีความดันโลหิตต่ำ, หรือบางครั้งยานี้ก็ทำให้ริมฝีปากลอกได้, มีข้อสันนิษฐานว่ายานี้อาจเพิ่มความเสี่ยงภาวะหัวใจล้มเหลว, และอาจเป็นต้นเหตุของการเสียชีวิตในผู้สูงอายุหลังใช้ยาโปรคลอเปอราซีน

ทางคลินิก แนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยาโปรคลอเปอราซีนกับ สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร

กรณีที่ผู้ป่วยมีโรคประจำตัวอื่น แพทย์มักจะสอบถามและใช้เป็นข้อมูลประกอบก่อนการสั่งจ่ายยาโปรคลอเปอราซีน, ด้วยการใช้ยาโปรคลอเปอราซีนกับผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว อาจทำให้อาการโรคดังกล่าวกำเริบขึ้นได้ เช่น โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด,  โรคซีด,  โรคเบาหวาน, โรคตับแข็ง, โรคความดันโลหิตสูง หรือไม่ก็ โรคความดันโลหิตต่ำ, โรคต่อมลูกหมากโต,  โรคความจำเสื่อม/สมองเสื่อม,  โรคพาร์กินสัน, หรือแม้แต่การใช้ยานี้กับผู้ที่ติดสุราก็ต้องระมัดระวังเรื่องการติดยาที่อาจเกิดขึ้นได้เช่นกัน

เมื่อตัวยาโปรคลอเปอราซีนเข้าสู่กระแสเลือด ก็จะเข้ารวมตัวกับพลาสมาโปรตีนประมาณ 91 - 99%, จากนั้นตัวยาจะถูกส่งไปที่ตับ, และเกิดกระบวนการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างโมเลกุล ก่อนที่จะถูกขับออกจากร่างกายโดยผ่านไปกับอุจจาระและปัสสาวะ

มีข้อมูลของการใช้ยาโปรคลอเปอราซีนอีกมากมายที่ผู้บริโภค/ผู้ป่วยสามารถสอบถามได้จากแพทย์ผู้รักษาหรือจากเภสัชกรทั้งในสถานพยาบาลและที่ประจำร้านขายยาได้โดยทั่วไป

อนึ่ง: ชื่ออื่นของยาโปรคลอเปอราซีน เช่น  Compazine, Stemzine,  Buccastem, Stemetil, Phenotil

โปรคลอเปอราซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โปรคลอเปอราซีน-01

 

ยาโปรคลอเปอราซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • บำบัดอาการคลื่นไส้อาเจียน  
  • บำบัดอาการวิตกกังวล
  • รักษาอาการทางจิตประสาท/โรคจิต

โปรคลอเปอราซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโปรคลอเปอราซีนมีกลไกการออกฤทธิ์:

  • ปิดกั้นการทำงานของตัวรับ (Receptor) ในสมองที่มีชื่อว่า D2 Somatodendritic autore ceptor ที่เกี่ยวข้องกับสารสื่อประสาทที่ชื่อ Dopamine จนเกิดปฏิกิริยาต่อเนื่องและส่งผลต่อการหลั่งสารสื่อประสาท Dopamine
  • ปิดกั้นการกระจายตัวของสาร Dopamine ในส่วนของสมองที่ถูกเรียกว่า Chemoreceptor trigger zone/ส่วนของสมองที่เกี่ยวข้องกับอาการคลื่นไส้อาเจียน
  • ปิดกั้นการทำงานของสารสื่อประสาทประเภท Anticholinergic, รวมถึงปิดกั้นตัวรับ ประเภท Alpha-adrenergic receptors ที่ทำงานเกี่ยวข้องกับประสาทอัตโนมัติ มีผลให้รู้สึกง่วงนอน และเกิดภาวะคลายตัวของกล้ามเนื้อ รวมถึงมีความดันโลหิตต่ำ

จากกลไกที่กล่าวมาทั้งหมด จึงส่งผลให้ยาโปรคลอเปอราซีน มีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

โปรคลอเปอราซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาโปรคลอเปอราซีน มีขนาดรับประทานขึ้นกับอาการของแต่ละโรค การใช้ยานี้และขนาดยานี้จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีไป ในบทความนี้ขอยกตัวอย่าง เช่น

ก. สำหรับบำบัดอาการคลื่นไส้อาเจียน และอาการทางจิต:เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 5 - 10 มิลลิกรัม, วันละ 3 - 4 ครั้ง

ข. สำหรับบำบัดอาการวิตกกังวล: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 5 มิลลิกรัม, วันละ 3 - 4 ครั้ง

*อนึ่ง:

  • สามารถรับประทานยานี้ก่อนหรือพร้อมอาหารก็ได้
  • เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดการใช้ยานี้ในเด็กควรต้องอยู่ในดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาโปรคลอเปอราซีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา หรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยา โปรคลอเปอราซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ และ /หรือกับอาหารเสริมที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโปรคลอเปอราซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น2เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาโปรคลอเปอราซีนตรงเวลา

โปรคลอเปอราซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโปรคลอเปอราซีนอาจก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • อาจพบอาการตัวเหลือง
  • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ความดันโลหิตต่ำ
  • มีภาวะของเม็ดเลือดผิดปกติ เช่น เม็ดเลือดขาวต่ำ  เกล็ดเลือดต่ำ 
  • อาจพบอาการ
  • ปากคอแห้ง
  • ตาพร่า
  • ต้อหิน
  • ปัสสาวะคั่ง/ ปัสสาวะไม่ออก
  • เต้านมโต
  • ภาวะกดไขกระดูก

มีข้อควรระวังการใช้โปรคลอเปอราซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโปรคลอเปอราซีน: เช่น      

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามใช้ยานี้กับ เด็ก ผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดรับประทาน หรือหยุดการใช้ยานี้ด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่เปลี่ยนสภาพไปจากเดิม
  • ห้ามใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยด้วยโรคซึมเศร้า ผู้ที่มีภาวะไขกระดูกไม่ทำงาน ผู้ป่วยโรคเนื้องอก ฟีโอโครโมไซโตมา/ Pheochromocytoma, และเนื้องอกสมองชนิด โปรแลคติโนมา/ Prolactinoma
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคความดันโลหิตต่ำ ผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วยด้วยโรคหลอดเลือดสมอง/อัมพาต  ผู้ป่วยโรคต้อหิน
  • หลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะและ/หรือทำงานกับเครื่องจักรในระหว่างที่ใช้ยานี้ด้วยตัวยาทำให้เกิดอาการวิงเวียน
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ/ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง ผู้ป่วยโรคต่อมลูกหมากโต ผู้ที่มีภาวะปัสสาวะขัด/ ปัสสาวะไม่ออก
  • *หยุดการใช้ยานี้ทันทีถ้าพบอาการแพ้ยา เช่น แน่นหน้าอก หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก มีผื่นขึ้นตามตัว ใบหน้า-ลิ้น-คอ มีอาการบวม แล้วรีบไปโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • *หากใช้ยานี้ตามระยะเวลาพอสมควรแล้วอาการไม่ดีขึ้น ให้รีบกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ “ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโปรคลอเปอราซีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด  อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โปรคลอเปอราซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโปรคลอเปอราซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น:  เช่น

  • การใช้ยาโปรคลอเปอราซีน ร่วมกับยา Tramadol อาจเกิดความเสี่ยงของการเกิดลมชัก หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยาโปรคลอเปอราซีน ร่วมกับยา Propoxyphene ด้วยอาจทำให้ผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียงจากยาทั้ง 2 ชนิดเพิ่มขึ้น เช่น เกิดอาการง่วงนอน วิงเวียนคล้ายจะเป็นลม หัวใจเต้นผิดจังหวะ  
  • การใช้ยาโปรคลอเปอราซีน ร่วมกับยา Sotalol, Droperidol, อาจก่อให้เกิดอาการ หัวใจเต้นผิดจังหวะ เพื่อเป็นการป้องกันอาการดังกล่าว จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • ห้ามรับประทานยาโปรคลอเปอราซีน ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบด้วยจะทำให้เกิด อาการเดินเซ ลมชัก วิงเวียนคล้ายจะเป็นลม หรืออาจถึงเกิดภาวะโคม่าได้

ควรเก็บรักษาโปรคลอเปอราซีนอย่างไร?

ควรเก็บยาโปรคลอเปอราซีน: เช่น

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

โปรคลอเปอราซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโปรคลอเปอราซีน  มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Prochlorperazine Sriprasit Pharma (โปรคลอเปอราซีน ศรีประสิทธิ์ ฟาร์มา) Sriprasit Pharma
Proclozine (โปรโคลซีน) Central Poly Trading

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Prochlorperazine  [2022,Sept17]
  2. https://www.drugs.com/pro/prochlorperazine.html  [2022,Sept17]
  3. https://go.drugbank.com/drugs/DB00433  [2022,Sept17]
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/prochlorperazine?mtype=generic  [2022,Sept17]
  5. https://www.mims.com/India/drug/info/prochlorperazine/?type=full&mtype=generic#Dosage  [2022,Sept17]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/prochlorperazine-index.html?filter=3&generic_only=  [2022,Sept17]