โคบาลามิน/วิตามิน บี12 (Cobalamin/Vitamin B12)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 27 สิงหาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

โคบาลามิน/วิตามินบี 12 (Cobalamin/VitaminB-12) คือ ยาใช้รักษาภาวะขาดวิตามินบี 12, ซึ่งโคบาลามินสามารถแบ่งย่อยได้อีก 4 ชนิดย่อย คือ Cyanocobalamin, Hydroxocobalamin, Adenosyl cobalamin และ Methylcobalamin โดยทั้ง 4 ชนิดมีคุณสมบัติการเป็นวิตามินที่เหมือนกัน ต่างกันที่โครงสร้างเคมีที่ต่างกันเล็กน้อยเท่านั้น

 ทั่วไปวิตามินบีทุกชนิดรวมถึงวิตามิน บี 12 มีหน้าที่โดยรวมคือ ช่วยให้ร่างกายเปลี่ยน แปลงสารอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรตไปเป็นน้ำตาลกลูโคส (Glucose) ซึ่งเป็นแหล่งพลังงานของร่างกายมนุษย์ นอกจากนี้วิตามินบีรวมถึง บี 12 ยังทำให้ร่างกายใช้สารอาหารประเภทไขมันและโปรตีนให้เกิดประโยชน์อีกด้วย วิตามินบีรวมถึง บี 12 เป็นสารอาหารที่ละลายน้ำได้ดี จึงเป็น เหตุผลที่ทำให้ร่างกายไม่สามารถสะสมวิตามินบีรวมถึง บี 12 ได้มากเท่าใดนัก

อย่างไรก็ตาม หน้าที่หลักๆของยาโคบาลามิน/วิตามิน บี 12 เช่น

  • ช่วยให้เซลล์ระบบประสาทแข็งแรงและทำงานได้เป็นปกติ
  • ช่วยในการสังเคราะห์และพัฒนาสารพันธุกรรมของมนุษย์ที่เรียกว่า DNA และ RNA
  • ช่วยทำให้การสร้างเม็ดเลือดแดงเป็นไปอย่างปกติและสนับสนุนการใช้ธาตุเหล็กของร่างกายได้อย่างเต็มที่
  • โคบาลามินจะทำงานร่วมกับวิตามิน บี9 หรือกรดโฟลิก (Folic acid) ในการสร้างระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกาย รวมถึงช่วยปรับสภาพของอารมณ์อีกด้วย
  • โคบาลามิน, กรดโฟลิก, และวิตามินบี 6/ไพริดอกซีน ทั้ง 3 ตัวนี้จะทำงานร่วมกันเพื่อช่วยควบคุมระดับกรดอะมิโนที่มีชื่อว่า Homocysteine (สารที่เกี่ยวข้องกับการทำงานต่างๆของเซลล์) ที่ในทางคลินิกมีเหตุผลสนับสนุนว่า ระดับ Homocysteine ที่สูงมากเกินไปสามารถทำให้เกิดโรคหัวใจได้

 สำหรับอาการของผู้ที่ได้รับสารโคบาลามินน้อยเกินไปจะแสดงออกโดยมีอาการอ่อน เพลีย หายใจลำบาก ท้องเสีย  กระสับกระส่าย มีอาการชา เจ็บเหมือนมีหนามแทงที่ปลายนิ้ว หากร่างกายขาดโคบาลามินขั้นรุนแรงจะเป็นเหตุให้เส้นประสาทเสียหายมากยิ่งขึ้น

 อาจจัดกลุ่มประชาชนและผู้บริโภคที่มีความเสี่ยงต่อการขาดโคบาลามิน/ ภาวะขาดวิตามินบี 12 เช่น

  • กลุ่มมังสวิรัติที่ไม่ได้รับประทานนมหรือไข่ ด้วยสารอาหารประเภทวิตามิน บี 12 จะพบได้เฉพาะในสัตว์เท่านั้น
  • ผู้บริโภคที่ป่วยด้วยภาวะการดูดซึมของระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ผู้ป่วยด้วยโรคตับอ่อน ผู้ที่เข้ารับการผ่าตัดเพื่อลดน้ำหนัก ผู้ป่วยที่ต้องใช้ยาบางชนิดที่เกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับโคบาลามิน เช่น ยา Chloramphenical
  • ผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อ Helicobactor pylori/โรคติดเชื้อเอชไพโลไรในช่องทางเดินอาหารที่ทำให้ผนังเซลล์ของกระเพาะอาหารและลำไส้เล็กไม่สามารถดูดซึมโคบาลามินได้เต็มที่
  • ผู้ป่วยกลุ่มเอชไอวี ผู้ป่วยกลุ่มโรคเบาหวาน ล้วนแล้วแต่เป็นโรคที่ทำให้ขาดวิตามินบี 12
  • ผู้สูงอายุด้วยมีสภาพร่างกายที่ถดถอยและเสื่อมไปตามอายุ การดูดซึมสารอาหารต่างๆจึงลดลง

ในทางคลินิก ได้นำยาโคบาลามินมาใช้ทางการแพทย์ เช่น

  • รักษาอาการโรคซีดจากภาวะขาดวิตามินบี 12 ซึ่งจะมีอาการอ่อนเพลีย ผิวซีด ท้องเสีย น้ำหนักลด เป็นไข้ ชาหรือไม่ก็เจ็บเหมือนโดนเข็มทิ่มที่มือหรือเท้า มีความจำถดถอย และหงุดหงิด แพทย์จะรักษาอาการเหล่านี้โดยให้วิตามินบี 12 ในปริมาณสูงทั้งประเภทยารับประทานและยาฉีด
  • ป้องกันอาการโรคของหลอดเลือดแดงซึ่งมีสาเหตุจากสาร Homocysteine ในร่างกายมี ระดับสูงจนส่งผลให้เกิดโรคหัวใจติดตามมา
  • บำบัดรักษาอาการโรคจอตาเสื่อมในผู้สูงอายุ
  • รักษาอาการอ่อนเพลียของร่างกาย
  • ช่วยเพิ่มปริมาณอสุจิในบุรุษเพศ
  • นอกจากนี้ยังมีการศึกษาเชิงทางคลินิกเพื่อที่จะนำยาโคบาลามินมาลดความเสี่ยงของการเกิดมะเร็งเต้านมอีกด้วย

อนึ่ง: มีแหล่งอาหารที่สามารถพบวิตามินบี 12 ได้อย่างมากมาย เช่น เนื้อหมู เนื้อปลา เนื้อวัว หอย ไข่ นม เครื่องในสัตว์เช่น ตับ ไต เป็นต้น

ความต้องการวิตามิน บี 12 จะขึ้นกับช่วงอายุของแต่ละบุคคล รวมถึงเพศ สถานะทางสุขภาพ เช่น สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ผู้ป่วยด้วยโรคต่างๆที่ร่างกายจะต้องการวิตามินบี 12 เพิ่มสูงขึ้น

การใช้ยาโคบาลามิน/บี 12 ถือเป็นเรื่องปลายทาง ที่จริงเราควรใช้การบริโภคอาหารที่มีประโยชน์ห้าหมู่เพื่อให้ร่างกายได้วิตามินนี้อย่างพอเพียง แต่หากจำเป็นผู้ป่วยจะต้องปฏิบัติและใช้ยานี้/ยาวิตามินบี 12 ตามแพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด

โคบาลามินมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โคบาลามิน-01

ยาโคบาลามินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาอาการโลหิตจาง/ โรคซีด อันเนื่องมาจากภาวะขาดวิตามินบี 12 (Pernicious Anemia)
  • บำบัดภาวะขาดวิตามินบี 12 (B12 Nutritional Deficiency)

โคบาลามินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

 โคบาลามินมีกลไกการออกฤทธิ์โดยตัวยาจะมีส่วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการชีวะสังเคราะห์ และระบบเผาผลาญสารอาหารต่างๆของร่างกาย ทำให้เกิดการสังเคราะห์ DNA และ RNA ช่วยให้เซลล์ระบบประสาทพัฒนาและเจริญแข็งแรง นอกจากนี้โคบาลามินยังทำให้เกิดการสร้างเม็ดเลือดแดงและทำให้ระบบการทำงานของหลอดเลือดเป็นไปอย่างปกติ ด้วยหน้าที่และกลไกดังกล่าวจึงทำให้ยาโคบาลามินมีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

โคบาลามินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโคบาลามินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:   

  • ยาฉีด ขนาด 500 และ 1,000 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 50 ไมโครกรัม/เม็ด
  • ยาเม็ดชนิดรับประทานที่ผสมร่วมกับวิตามิน บี 1 และ บี 6

โคบาลามินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาโคบาลามินมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา: เช่น

  • สำหรับโรคซีดจากภาวะขาดวิตามินบี 12: เช่น
  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อ 1,000 ไมโครกรัมวันละครั้งเป็นเวลา 7 วัน เมื่ออาการดีขึ้น ให้ฉีดยา 1,000 ไมโครกรัมวันเว้นวันเป็นเวลา 7 วัน จากนั้นให้เว้นระยะเวลาการให้ยาเป็นทุกๆ 3 - 4 วันเป็นเวลาอีก 2 - 3 สัปดาห์ ผู้ป่วยส่วนมากมักจะได้รับยานี้ต่ออีกเดือนละครั้งขนาด 100 - 1,000 ไมโครกรัม
  • เด็กแรกเกิด/เด็กอ่อน(นิยามคำว่าเด็ก): เช่น ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดยาเข้าใต้ผิวหนัง 0.2 ไมโครกรัม/น้ำ หนักตัว 1 กิโลกรัมเป็นเวลา 2 วัน จากนั้นฉีดยาขนาด 1,000 ไมโครกรัมเป็นเวลา 2 - 7 วัน ขนาดยาที่คงระดับการรักษาให้ฉีด 100 ไมโครกรัม/เดือน
  • เด็กเล็กจนถึงเด็กโต: ฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อหรือฉีดยาเข้าใต้ผิวหนังขนาด 30 - 50 ไมโคร กรัมวันละครั้งเป็นเวลา 2 สัปดาห์หรือมากกว่านั้น ขนาดยาที่คงระดับการรักษาให้ฉีดยา 100 ไม โครกรัม/เดือน

ข. สำหรับรักษาภาวะขาดวิตามินบี 12: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 25 - 250 ไมโครกรัมวันละครั้งโดยควรรับประทานหลังอาหาร
  • เด็ก: ใช้เป็นยาฉีดโดยฉีดยาเข้ากล้ามเนื้อหรือเข้าใต้ผิวหนังขนาด 0.2 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมเป็นเวลา 2 วัน จากนั้นให้ฉีดยาขนาด 1,000 ไมโครกรัม/วันเป็นเวลา 2 - 7 วัน แล้วฉีดยาขนาด 100 ไมโครกรัม/สัปดาห์เป็นเวลา 1 เดือน และแพทย์จะเป็นผู้สั่งจ่ายยานี้ต่อไปอีก โดยพิจารณาจากการตอบสนองของผู้ป่วยเป็นกรณีๆไป

*****หมายเหตุ: 

ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาโคบาลามิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกร  เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำ บาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาโคบาลามินอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาและ/หรือกับอา หารเสริมอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโคบาลามินสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาโคบาลามินตรงเวลา

โคบาลามินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโคบาลามินสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)   เช่น  

  • ปวดท้อง
  • มีเลือดออกจากเหงือกหรือจากจมูก
  • ปากและเล็บมือมีสีคล้ำ
  • เจ็บหน้าอก /แน่นหน้าอก
  • ไอ
  • ปัสสาวะน้อยลง
  • หายใจเร็ว
  • แน่น/อึดอัด
  • หลอดเลือดในบริเวณลำคอขยายตัวทำให้มองเห็นได้ชัด
  • วิงเวียน
  • อ่อนเพลีย
  • ปวดตา
  • ปวดหัว
  • มีผื่นคัน
  • เหงื่อออกมาก
  • มีการหายใจและภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • ผิวซีด
  • น้ำหนักตัวเพิ่ม

มีข้อควรระวังการใช้โคบาลามินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้โคบาลามิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้หรือแพ้ส่วนประกอบในสูตรตำรับยานี้
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • การใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และ ผู้สูงอายุ ควรต้องมีคำสั่งจากแพทย์เสมอ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโคบาลามินด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โคบาลามินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโคบาลามิน/บี 12 มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น  เช่น

  • การใช้วิตามินบี 12 ในรูป Cyanocobalamine ร่วมกับ Arsenic trioxide (ยารักษามะเร็ง) จะเป็นเหตุให้หัวใจเต้นผิดจังหวะ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

การใช้ยาบี 12/Cyanocobalamine ร่วมกับยา Chloramphenical อาจทำให้ประสิทธิภาพของ Cyanocobalamine ในการรักษาภาวะโลหิตจางด้อยลงไป หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาโคบาลามินอย่างไร

ควรเก็บยาโคบาลามิน: เช่น

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

โคบาลามินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโคบาลามิน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Ampavit (แอมพาวิต) ANB
B Twelve P (บี ทเวลฟ์ พี) PP Lab

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Ampavit/  [2022,Aug27]
  2. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/B%20Twelve%20P/  [2022,Aug27]
  3. https://www.drugs.com/drug-interactions/arsenic-trioxide-with-cyanocobalamin-236-0-754-0.html  [2022,Aug27]
  4. https://www.sharecare.com/health/vitamin-b12/how-cyanocobalamin-vitamin-b12-stored  [2022,Aug27]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/cyanocobalamin?mtype=generic  [2022,Aug27]
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Vitamin_B12  [2022,Aug27]