ไดเอทิลคาร์บามาซีน (Diethylcarbamazine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 28 มกราคม 2566
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

ไดเอทิลคาร์บามาซีน (Diethylcarbamazine) คือ ยารักษาการติดเชื้อหนอนพยาธิทั้งในมนุษย์และสัตว์  โดยเป็นอนุพันธุ์ของยาพิเพอราซีน(Piperazine derivative), โดยชนิดของหนอนพยาธิที่ตอบสนองต่อยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น Wuchereria bancrofti, Brugia malayi และ Brugia timori ซึ่งเป็นต้นเหตุของพยาธิโรคเท้าช้าง, และมียุงเป็นพาหะนำโรค นอกจากนี้ยังสามารถออกฤทธิ์ต่อหนอนพยาธิที่เป็นสาเหตุของโรค Loiasis (พยาธิที่เยื่อตามักพบในทวีปอัฟริกัน) และ Onchocer ciasis (พยาธิตาบอดมักพบในทวีปอัฟริกันเช่นกัน), แต่สำหรับหนอนพยาธิกลุ่มอื่นๆ เช่น พยาธิเข็มหมุด และ พยาธิตัวตืด (เช่น พยาธิตืดหมู, ตืดวัว) ไม่สามารถใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนรักษาได้ผล

รูปแบบของยาไดเอทิลคาร์บามาซีนที่เป็นยาแผนปัจจุบัน ทั่วไปจะเป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ด้วยตัวยาสามารถดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้เป็นอย่างดี จากนั้นจะกระจายตัวไปในเนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดที่ไม่มีไขมันก่อนที่จะถูกขับออกมากับปัสสาวะ

ทั้งนี้มีข้อมูลที่ผู้บริโภคควรทราบก่อนการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น

  • ผู้ป่วยต้องไม่มีประวัติแพ้ยานี้มาก่อน
  • ขนาดการใช้ยานี้ต้องถูกสั่งจ่ายโดยแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น ด้วยการติดเชื้อหนอนพยาธิต่างชนิดกันจะใช้ยานี้ในขนาดรับประทานที่แตกต่างกันออกไป
  • การใช้ยานี้กับเด็ก ผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ รวมถึงสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ซึ่งถือเป็นผู้ป่วยกลุ่มเฉพาะต้องให้แพทย์เป็นผู้พิจารณาสั่งจ่ายยาเป็นกรณีไป

อนึ่ง: องค์การอนามัยโลกได้ระบุให้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของสถาน พยาบาลที่ควรมีสำรองไว้ใช้ คณะกรรมการอาหารและยาของไทยก็ได้บรรจุให้ยาไดเอทิลคาร์บามา  ซีนอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ การใช้ยานี้อย่างได้ผลจะต้องอาศัยความต่อเนื่องในการรับประทาน การหยุดยานี้เร็วเกินไปอาจทำให้อาการติดเชื้อหนอนพยาธิกำเริบหรือกลับมาเป็นใหม่ได้โดยง่าย ผู้ป่วยจึงควรต้องรับประทานยานี้ตรงเวลาและเป็นไปตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?

ไดเอทิลคาร์บามาซีน

 

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อ

  • รักษาการติดเชื้อหนอนพยาธิที่เป็นสาเหตุของโรคเท้าช้าง

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีกลไกการออกฤทธ์ โดยตัวยาจะฆ่าหนอนพยาธิทั้งชนิดตัวอ่อนและตัวแก่เต็มวัยที่ตอบสนองต่อยานี้, โดยยาไดเอทิลคาร์บามาซีนจะยับยั้งกระบวนการเผาผลาญของกรดในตัวอ่อนของหนอนพยาธิที่มีชื่อว่า อะราชิโดนิก (Arachidonic acid metabolism) ส่งผลให้ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายมนุษย์สามารถกำจัดหนอนพยาธินี้ได้, จากกลไกเหล่านี้จึงทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 50, 100, และ 300 มิลลิกรัม/เม็ด

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีขนาดรับประทาน เช่น

ก. สำหรับการติดเชื้อหนอนพยาธิโรคเท้าช้างชนิด Wuchereria bancrofti: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 6 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานหลังอาหารเป็นเวลา 12 วัน

ข. สำหรับการติดเชื้อหนอนพยาธิโรคเท้าช้างชนิด Brugia malayi และ Brugia timori: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 3 - 6 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานหลังอาหารเป็นเวลา 6 - 12 วัน

*อนึ่ง:

  • เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดรับประทานยานี้ของเด็ก ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์
  • ยานี้ควรต้องรับประทานหลังอาหารทันที

*****หมายเหตุ:

ขนาดและระยะเวลาของการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและ เภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไดเอทิลคาร์บามาซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาไดเอทิลคาร์บามาซีนให้ตรงเวลา

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • มีอาการผื่นคันทางผิวหนัง
  • ใบหน้าและเปลือกตา/หนังตาบวม
  • อาจมีอาการไข้
  • การมองเห็นผิดปกติ/ตาพร่า
  • ปวดหัว
  • ปวดข้อ
  • อ่อนเพลีย
  • วิงเวียน
  • คลื่นไส้อาเจียน

มีข้อควรระวังการใช้ไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น

  • ห้ามใช้ในผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานหรือหยุดการใช้ยานี้ก่อนกำหนดที่แพทย์ระบุ
  • ห้ามรับประทานยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุโดยไม่มีคำสั่ง จากแพทย์
  • ควรรับประทานยานี้ให้ตรงเวลา
  • กรณีรับประทานยานี้ไปแล้ว 2 - 3 วันอาการไม่พัฒนาไปในทางที่ดีขึ้น ควรกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอาจทำให้การมองเห็นผิดปกติ ขณะที่ได้รับยานี้แล้วมีอาการดัง กล่าวควรต้องหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานที่ เกี่ยวข้องกับเครื่องจักร
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้งเพื่อแพทย์ตรวจสอบผลการรักษาได้อย่างถูกต้อง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไดเอทิลคาร์บามาซีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วย เช่นกัน

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ระหว่างการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ควรหลีกเลี่ยงการดื่มสุรา หรือ การสูบบุหรี่ด้วยอาจส่งผลเกิดปฏิกิริยากับตัวยาไดเอทิลคาร์บามาซีน และมีผลกระทบต่อการรักษาติดตามมา
  • การใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ร่วมกับยา Acetazolamide อาจทำให้การกำจัดยาไดเอทิลคาร์บามาซีนออกทางปัสสาวะลดลง ส่งผลให้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอยู่ในร่างกายและออกฤทธิ์ได้ยาวนานขึ้น กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป

ควรเก็บรักษาไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?

สามารถเก็บยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Diethizine (ดีทิซีน) Pond’s Chemical
Filadec (ฟิลาเด็ค) Pond’s Chemical

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Diethylcarbamazine   [2023,Jan28]
  2. https://www.drugs.com/cons/diethylcarbamazine.html   [2023,Jan28]
  3. http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf   [2023,Jan28]
  4. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Filadec/   [2023,Jan28]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/diethylcarbamazine?mtype=generic   [2023,Jan28]
  6. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Diethizine/   [2023,Jan28]
  7. https://druginfosys.com/Drug.aspx?drugCode=237   [2023,Jan28]