โพแทสเซียม ไอโอไดด์ (Potassium iodide)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 18 มิถุนายน 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์ (Potassium iodide) คือ ยาที่เป็นเกลือมีลักษณะสีขาว ละลายน้ำได้ดี ในด้านสาธารณสุขและการแพทย์ เกลือชนิดนี้ถูกนำมาอัดเม็ดและใช้รักษาภาวะไอโอดีนในร่างกายต่ำ (ภาวะขาดไอโอดีน) นอกจากนี้ มนุษย์ยังใช้เกลือโพแทสเซียม ไอโอไดด์สำหรับป้อง กันมิให้ร่างกายโดยเฉพาะต่อมไทรอยด์ ดูดกลืนกำมันตรังสีที่ปนเปื้อนอยู่ในสิ่งแวดล้อมและแฝงตัวมากับรังสีไอโอดีน (Radioiodine) เช่น กรณีจากอุบัติเหตุรังสีรั่วไหลจากโรงไฟฟ้าปรมาณูในญี่ปุ่นและในรัสเซีย เกลือชนิดนี้ยังมีสรรพคุณรักษาภาวะไทรอยด์ฮอร์โมนสุง (โรคต่อมไทรอยด์เป็นพิษ/ ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน) โดยนำไปใช้กับคนไข้ก่อนได้รับการผ่าตัดต่อมไทรอยด์

โพแทสเซียม ไอโอไดด์ได้ถูกบรรจุลงในบัญชียาหลักแห่งชาติโดยจัดอยู่ในหมวดยาวิตามินและเกลือแร่

สำหรับหญิงตั้งครรภ์ การใช้ยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์ในขนาดที่ปลอดภัยและเหมาะสมยังต้องอยู่ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น

อนึ่ง: โพแทสเซียม ไอโอไดด์ (Potassium iodide) ย่อว่า KI/ เคไอ โดย ‘K’ มาจากคำว่า Kalium ซึ่งเป็นภาษาละตินที่แปลว่า ธาตุโพแทสเซียม และมนุษย์ได้นำไปผสมกับอาหารที่ใช้เลี้ยงสัตว์ในเชิงเสริมสร้างเกลือแร่, ส่วน ‘I’ คือ ไอโอดีน/ไอโอไดด์

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โพแทสเซียม

โพแทสเซียม ไอโอไดด์ มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาต่อมไทรอยด์เป็นพิษ /ภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานเกิน
  • ป้องกันและลดความเสี่ยงจากการได้รับรังสีไอโอไดด์ (Radio iodide) โดยเฉพาะกับต่อมไทรอยด์ที่เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญต่อการเกิดมะเร็งต่อมไทรอยด์
  • ช่วยลดและบรรเทาอาการไอ (โพแทสเซียม ไอโอไดด์ ช่วยบรรเทาอาการไอและช่วยละลายเสมหะ)

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีกลไกการออกฤทธิ์ โดยโพแทสเซียม ไอโอไดด์ที่อยู่ในรูปสาร ประกอบจะเข้าทำปฏิกิริยาในต่อมไทรอยด์ ทำให้ต่อมไทรอยด์หยุดการสังเคราะห์ฮอร์โมนจากต่อมไทรอยด์

หากใช้ในกรณีป้องกันการปนเปื้อนของรังสี เกลือโพแทสเซียม ไอโอไดด์จะทำให้ต่อมไทรอยด์หยุดการดูดซับรังสีไอโอไดด์ โดยต้องรับประทานก่อนเข้าไปในพื้นที่ที่มีการปนเปื้อนของรังสีหรือรับประทานทันทีหลังจากได้รับรังสีของไอโอดีนที่ปนเปื้อน จึงจะลดความเสี่ยงจากกำมันตรังสีดังกล่าว

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายในรูปแบบ: เช่น

  • รูปแบบสารละลาย ชนิดรับประทานขนาด 50 มิลลิกรัมไอโอไดด์/หยด เช่น Lugol’s solution (Lugol iodine หรือ Lugols)
  • รูปแบบยาเม็ด ชนิดรับประทานขนาด 130 มิลลิกรัม/เม็ด
  • นอกจากนี้ ในตลาดยายังมีการนำโพแทสเซียม ไอโอไดด์ไปผสมร่วมกับวิตามินและเกลือแร่ชนิดอื่นอีกด้วย เพื่อเพิ่มปริมาณ เกลือไอโอดีนสำหรับผู้บริโภค

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีขนาดรับประทาน เช่น

ก. สำหรับรักษาอาการไอ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 300 - 650 มิลลิกรัม วันละ 3 - 4 ครั้ง
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): รับประทาน 60 - 250 มิลลิกรัม วันละ 4 - 6ครั้ง

ข. สำหรับรักษาไทรอยด์เป็นพิษ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานในรูปสารละลาย 250 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 10 - 14 วันก่อนการผ่าตัดต่อมไทรอยด์
  • เด็ก: รับประทานยาน้ำขนาด 250 มิลลิกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 10 - 14 วันก่อนการผ่าตัดต่อมไทรอยด์

ค. สำหรับป้องกันการปนเปื้อนหรือลดความเสี่ยงจากรังสี: เช่น

  • ผู้ใหญ่: หญิงตั้งครรภ์และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรที่สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่า กับ 5 เซนติเกรย์ (Centigray: หน่วยวัดปริมาณรังสี) รับประทาน 130 มิลลิกรัม/วัน
  • ผู้ใหญ่ที่มีอายุ 18 - 40 ปี: สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 10 เซนติเกรย์ รับประทาน 130 มิลลิกรัม/วัน
  • ผู้ใหญ่ที่มีอายุมากกว่า 40 ปี: สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 500 เซนติเกรย์ รับประ ทาน 130 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุต่ำกว่าหรือเท่ากับ 1 เดือน: สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 5 เซนติเกรย์ รับ ประทาน 16 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุมากกว่า 1 เดือน - 3 ปี: สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 5 เซนติเกรย์ รับประ ทาน 32 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุมากกว่า 3 - 18 ปี และมีน้ำหนักน้อยกว่า 70 กิโลกรัม: สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 5 เซนติเกรย์ รับประทาน 65 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุมากกว่า 13 ปี และมีน้ำหนักมากกว่า 70 กิโลกรัม: ที่สัมผัสรังสีขนาดมากกว่าหรือเท่ากับ 5 เซนติเกรย์ รับประทาน 130 มิลลิกรัม/วัน

อนึ่ง: ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหารหรือก่อนอาหาร เพื่อลดการระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

เกลือ/ยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ระคายเคืองกระเพาะอาหาร
  • ปวดตามข้อ
  • มีอาการบวมที่แขน - ขา - ใบหน้า - ปาก
  • ต่อมน้ำเหลืองบวม โต
  • ในกรณีที่ใช้เกลือโพแทสเซียม ไอโอไดด์ เป็นเวลานานๆ อาจพบ
    • อาการริมฝีปากไหม้
    • รู้สึกสับสน
    • ปวดหัว
    • ชีพจร/หัวใจเต้นผิดจังหวะ
    • ปวดที่แขนขา
    • อาจมีแขนขาอ่อนแรง
    • เป็นแผลตามผิวหนัง เป็นต้น

มีข้อควรระวังการใช้โพแทสเซียม ไอโอไดด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้โพแทสเซียม ไอโอไดด์ เช่น

  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่แพ้ยา โพแทสเซียม ไอโอไดด์
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคหลอดลมอักเสบเฉียบพลัน
  • ระวังการใช้ยานี้กับ
    • หญิงตั้งครรภ์
    • หญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
    • ผู้ป่วยที่มีภาวะโพแทสเซียมในร่างกายสูง (อาการเช่น อ่อนเพลีย หัวใจเต้นผิดปกติ
    • ผู้ป่วยด้วยโรคไต
    • ผู้ป่วยวัณโรค
    • ผู้ป่วยคอพอก
    • และผู้ป่วยโรคภูมิต้านตนเองของต่อมไทรอยด์ (Autoimimune thyroid disesse)
  • ไม่ใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมโพแทสเซียม ไอโอไดด์ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้โพแทสเซียม ไอโอไดด์ร่วมกับยาต้านไทรอยด์ฮอร์โมนชนิดอื่น อาจนำมาซึ่ง ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน
  • การใช้โพแทสเซียม ไอโอไดด์ร่วมกับยาลดความดัน เช่นยา Captopril, Ramipril, Valsartan สามารถทำให้ระดับเกลือโพแทสเซียมในเลือดสูง แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมและปลอดภัยต่อคนไข้
  • การใช้โพแทสเซียม ไอโอไดด์ร่วมกับยาต้านเชื้อแบคทีเรีย เช่นยา Trimethoprim สามารถก่อให้เกิดภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง จนนำไปสู่ภาวะไตวาย กล้ามเนื้ออ่อนแรง หัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจหยุดเต้น และอาจเสียชีวิตได้ แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานของโพแทสเซียม ไอโอไดด์เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วย อีกทั้งผู้ป่วยควรดื่มน้ำอย่างเพียงพอ หากต้องใช้ยาดังกล่าวร่วมกัน

ควรเก็บรักษาโพแทสเซียม ไอโอไดด์อย่างไร

ควรเก็บยาโพแทสเซียม ไอโอไดด์ เช่น

  • เก็บยาฯที่อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Ceisius)
  • เก็บยาให้พ้นแสง/แสงแดดและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • และไม่เก็บยาในห้องน้ำ

โพแทสเซียม ไอโอไดด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

โพแทสเซียม ไอโอไดด์ มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
iOSAT (ไอโอแซท) ANBEX
ThyroSafe (ไทโรเซฟ) Recipharm AB
Thyroshield (ไทโรชีล) Fleming & Company

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Potassium_iodide#Nutrition [2021,June12]
  2. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/potassium%20iodide/patientmedicine/potassium%20iodide%20-%20oral [2021,June12]
  3. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=potassium%20iodide [2021,June12]
  4. https://www.drugs.com/mtm/potassium-iodide.html [2021,June12]
  5. https://www.drugs.com/sfx/potassium-iodide-side-effects.html [2021,June12]
  6. http://www.anbex.com/ [2021,June12]
  7. https://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?setid=a79acae4-af7a-4054-9440-c6433ac9acb1 [2021,June12]