โทลบูตาไมด์ (Tolbutamide)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 16 เมษายน 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ : คือยาอะไร?

ยาโทลบูตาไมด์ (Tolbutamide) คือ ยาเพิ่มการหลั่งฮอร์โมนอินซูลิน ทางการแพทย์ได้นำยานี้มาใช้รักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 2 (Type 2 diabetes mellitus) เงื่อนไขหนึ่งที่จะสามารถใช้ยานี้ได้คือ ร่างกายของผู้ป่วยต้องมีจำนวนเบต้า-เซลล์ (Beta-cell, เซลล์สร้างอินซูลิน)ของตับอ่อนที่ยังทำงานได้หลงเหลืออยู่บ้าง และด้วยกลไกนี้ทำให้ยาโทลบูตาไมด์ไม่สามารถนำไปใช้รักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 1 (Type 1 diabetes mellitus) ได้ ผลข้างเคียงที่เด่นๆของยานี้เห็นจะได้แก่ การเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ, และรวมถึงมีน้ำหนักตัวเพิ่ม

อนึ่ง: โทลบูตาไมด์ จัดเป็นยารุ่นแรกๆของกลุ่มยา Potassium channel blocker: ยาต้านกระบวนการทำงานของโพแทสเซียมของเซลล์

รูปแบบของยาแผนปัจจุบันของยาโทลบูตาไมด์ จะเป็นยาชนิดรับประทานและยาฉีด ซึ่งเมื่อร่างกายดูดซึมยาเข้าสู่กระแสเลือด ตัวยาจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนได้ประมาณ 96% ตับจะคอยเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีของยาโทลบูตาไมด์อยู่ตลอดเวลา ซึ่งร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 4.5 - 6.5 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

ยาโทลบูตาไมด์ มักจะไม่ได้รับเป็นยาทางเลือกแรกๆในการรักษาผู้ป่วยเบาหวาน ด้วยก่อให้ เกิดอาการข้างเคียง/ผลข้างเคียงได้มาก แต่โทลบูตาไมด์เป็นยาที่ออกฤทธิ์ระยะสั้น ถูกทำลายได้เร็ว จึงเหมาะที่จะใช้ยานี้กับผู้ป่วยเบาหวานที่สูงอายุ อย่างไรก็ตามการใช้ยาโทลบูตาไมด์กับกลุ่มผู้ป่วยเบาหวานยังมีข้อจำกัดอีกมากมายเช่น ผู้ป่วยมีโรคประจำตัวอื่นร่วมด้วย มีการใช้ยาอื่นๆอยู่แล้ว อายุ และสภาพของร่างกายผู้ป่วย ฯลฯ ดังนั้น เพื่อความปลอดภัยของตัวผู้ป่วยเองการใช้ยาโทลบูตาไมด์จะต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาอย่างเคร่งครัด

โทลบูตาไมด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โทลบูตาไมด์

ยาโทลบูตาไมด์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • ใช้รักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 2

โทลบูตาไมด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาโทลบูตาไมด์คือ ตัวยาจะทำให้เบต้าเซลล์ในตับอ่อนเร่งสร้างและหลั่งฮอร์โมนอินซูลิน และถ้าใช้ยานี้อย่างต่อเนื่องจะมีกลไกลดการสร้างน้ำตาลกลูโคสจากตับด้วยเช่นกัน จากกลไกเหล่านี้จึงทำให้เกิดฤทธิ์รักษาตามสรรพคุณ

โทลบูตาไมด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโทลบูตาไมด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • เป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 0.25 และ 0.50 กรัม/เม็ด

โทลบูตาไมด์มีขนาดรับประทาน/การบริหารยาอย่างไร?

ยาโทลบูตาไมด์มีขนาดรับประทานสำหรับรักษาเบาหวานชนิดที่ 2: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานเริ่มต้นที่ 1 - 2 กรัม/วัน สามารถรับประทานยาเพียงครั้งเดียวหลังอาหารเช้าหรือแบ่งรับประทานก็ได้ ขนาดรับประทานที่คงระดับการรักษาอยู่ที่ 0.25 - 2 กรัม/วัน ขนาดรับประทานสูงสุดไม่เกิน 3 กรัม/วัน
  • ผู้สูงอายุ และ ผู้ป่วย โรคตับ โรคไต: อาจต้องปรับขนาดรับประทานตามสภาพร่างกายของผู้ป่วย โดยเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษา
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ยังไม่มีข้อมูลการใช้ยานี้ในเด็ก

*****หมายเหตุ:

  • ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร
  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโทลบูตาไมด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโทลบูตาไมด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโทลบูตาไมด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับ การรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

โทลบูตาไมด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโทลบูตาไมด์สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • วิงเวียน
  • ง่วงนอน
  • ตาพร่า
  • หากผู้ป่วยดื่มสุราร่วมกับยานี้จะยิ่งทำให้อาการข้างเคียงที่กล่าวมาเพิ่มระดับความรุนแรงมากยิ่งขึ้น
  • แสบร้อนกลางอก
  • ปวดหัว
  • มีผื่นคันตามผิว หนัง
  • มีภาวะดีซ่าน
  • ตรวจเลือดพบเกลือโซเดียมในเลือดต่ำ
  • ผิวแพ้แสงแดด
  • ตรวจเลือด พบเอนไซม์การทำงานของตับทำงานผิดปกติ

*อนึ่ง: สำหรับผู้ที่รับประทานยานี้เกินขนาดจะพบอาการน้ำตาลในเลือดต่ำ หากมีอาการไม่มาก สามารถให้ผู้ป่วยรับประทานน้ำตาลกลูโคส หรือรับประทานอาหารจะทำให้อาการดีขึ้น แต่หากมีภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำแบบรุนแรง และมีภาวะโคม่าหรือเกิดอาการชักร่วมด้วย ให้รีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

มีข้อควรระวังการใช้โทลบูตาไมด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโทลบูตาไมด์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมกับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ด้วยจะทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำมากยิ่งขึ้น
  • ควบคุมอาหาร ออกกำลังกาย ตามคำแนะนำของแพทย์ พยาบาล เพื่อสนับสนุนควบคุมรักษา อาการของโรคเบาหวาน
  • หากเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำเนื่องจากการใช้ยานี้ ให้สังเกตอาการ เช่น เหงื่อออกมาก อ่อนเพลีย วิงเวียน ง่วงนอน หรือคล้ายจะเป็นลม หัวใจเต้นเร็ว ตาพร่า ปวดหัว อาจหนาวสั่น หรือ อาจรู้สึกหิวมากขึ้น ให้รีบรับประทานอาหารที่สามารถเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด เช่น น้ำหวาน ลูกกวาด น้ำผลไม้ เป็นต้น ถ้าอาการยังคงอยู่หลังดูแลตนเองควรรีบไปโรงพยาบาล
  • ขณะใช้ยานี้ ให้พยายามหลีกเลี่ยงการสัมผัสแสงแดดโดยตรงเป็นเวลานาน ด้วยยานี้อาจกระตุ้นให้เกิดผิวแพ้แสงแดดได้
  • ระวังการใช้ยานี้ในผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วยโรคไทรอยด์ ผู้ป่วยที่เพิ่งเข้ารับการ ผ่าตัด
  • ไม่แนะนำการใช้ยานี้กับเด็กด้วยยังไม่มีรายงานด้านความปลอดภัย รวมถึงประสิทธิภาพของ การรักษาที่ยืนยันอย่างเป็นทางการ
  • ระวังการใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ รวมไปถึงกับ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ด้วยตัวยาโทลบูตาไมด์สามารถขับออกมากับน้ำนมของมารดาได้
  • การใช้ยานี้เป็นเวลานานๆในผู้ป่วยบางราย อาจพบว่าการควบคุมระดับน้ำตาลในกระแสเลือด ด้อยประสิทธิภาพลง หากพบภาวะดังกล่าว (ทราบได้จากการตรวจดูค่าน้ำตาลจากการตรวจเลือด หรือ จากการตรวจปัสสาวะ) ควรรีบปรึกษาแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษาและ/หรือเปลี่ยนเป็นยาตัวอื่นแทน
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโทลบูตาไมด์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โทลบูตาไมด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโทลบูตาไมด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • มียาหลายรายการเมื่อใช้ร่วมกับยาโทลบูตาไมด์จะส่งผลให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นกรณีๆไป ยากลุ่มดังกล่าวเช่น ยาต้านการแข็งตัวของเลือด, ยากลุ่มเอโซล (Azole), ยาต้านเชื้อรา, ยากลุ่ม Histamine H2 antagonists, Chloramphenicol, Clofibrate, Dicumarol, Fenfluramine (ยาลดความอ้วน), Fluconazole, Gemfibrozil, Methyldopa, MAOIs, Phenylbutazole, Probenecid, Salicylates, Sulfinpyrazone (ยารักษาโรคเกาต์), Sulfonamides, Tricyclic anti-depressants
  • การใช้ยาโทลบูตาไมด์ร่วมกับยาบางกลุ่มจะทำให้ประสิทธิภาพของการลดน้ำตาลในกระแส เลือดของยาโทลบูตาไมด์ลดต่ำลง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป ยากลุ่มดังกล่าวเช่นยา Beta-blockers, Calcium channel blockers, Cholestyramine, Corticosteroids, Diazoxide, Estrogens, Hydantoins (ยากันชัก), Isoniazid, Nicotinic acid (วิตามินบี3), Phenothiazines, Rifampin, Sympathomimetic drugs, Thiazide diuretics, และยาเม็ดคุมกำเนิด
  • การใช้ยาโทลบูตาไมด์ร่วมกับยาถ่านกัมมันต์ (Charcoal) สามารถลดการดูดซึมของยาโทล บูตาไมด์และส่งผลต่อประสิทธิภาพของการรักษา รวมถึงผลข้างเคียงหรือพิษจากยาโทลบูตาไมด์ได้เช่นเดียวกัน หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการรับประทานยาร่วมกัน
  • การใช้ยาโทลบูตาไมด์ร่วมกับยา Digoxin อาจเพิ่มความเข้มข้นขอยา Digoxin ในกระแสเลือดให้มากขึ้น หากจำเป็นต้องใช้ร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาโทลบูตาไมด์อย่างไร?

ควรเก็บยาโทลบูตาไมด์:

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

โทลบูตาไมด์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโทลบูตาไมด์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Apo-Tolbutamide (อะโพ-โทลบูตาไมด์) Apotex
ORINASE 250 (ออริเนส) Pharmacia Corp
Tolmide (โทลไมด์) Beacons
Tobumide (โทบูไมด์) Sunward
Tobutamide DHA (โทบูตาไมด์ ดีเฮชเอ) DHA

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Tolbutamide [2021,May15]
  2. https://www.mims.com/singapore/drug/info/tolbutamide?mtype=generic [2021,May15]
  3. https://www.drugs.com/ppa/tolbutamide.html [2021,May15]
  4. https://www.drugs.com/drug-interactions/tolbutamide.html [2021,May15]
  5. https://www.mims.com/Singapore/drug/info/Apo-Tolbutamide/ [2021,May15]
  6. https://www.mims.com/Singapore/drug/search/?q=tolbutamide [2021,May15]
  7. https://www.drugs.com/imprints/orinase-250-2168.html [2021,May15]