แก้วหูทะลุ (Ruptured eardrum)

  • โดย พันเอก นายแพทย์ ณฐพล จันทรอัมพร
  • 23 กรกฎาคม 2559
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

หู (Ear) เป็นอวัยวะที่ทำหน้าที่ 2 ประการคือ การได้ยินหรือการรับฟังเสียง (Phonorecep tor) และการทรงตัวของร่างกาย (Statoreceptor) ซึ่งส่วนประกอบของหูแบ่งออกได้เป็น 3 ส่วน คือ

1. หูชั้นนอก: คือส่วนของหูที่อยู่ด้านนอกต่อแก้วหู ประกอบด้วย

  • ใบหู (Auricle หรือ Pinna): มีหน้าที่ในการรวบรวมคลื่นเสียงที่มาจากที่ต่างๆส่งเข้าสู่รูหู
  • ช่องหูชั้นนอก (External auditory canal): เป็นส่วนที่อยู่ถัดใบหูเข้ามาจนถึงแก้วหู ทำหน้าที่เป็นทางเดินของคลื่นเสียงเข้าสู่หูส่วนกลาง รวมทั้งในรูหูยังมีขนและต่อมสร้างขี้หูทำหน้าที่สร้างขี้หูไว้ดักฝุ่นละอองหรือสิ่งแปลกปลอมไม่ให้เข้าไปลึกในรูหู
  • แก้วหู หรือบางท่านเรียกว่าเยื่อแก้วหู (Tympanic membrane หรือ Eardrum): มีลักษณะเป็นเยื่อบางๆทำหน้าที่สั่นสะเทือนเมื่อมีเสียงมากระทบและแยกคลื่นเสียงที่แตกต่างกันได้

2. หูชั้นกลาง: เป็นส่วนที่อยู่ถัดจากแก้วหูเข้ามา ภายในหูชั้นกลางประกอบด้วย กระดูกขนาดเล็กมากๆ 3 ชิ้นคือ กระดูกรูปค้อน (Malleus), กระดูกรูปทั่ง (Incus, แท่งเหล็กสำหรับใช้รองรับในการตีโลหะบางชนิดเช่น ตีเหล็ก) และกระดูกรูปโกลน (Stapes, ห่วงที่ห้อยลงมาจากอานม้า) เรียงตามลำดับจากด้านนอกเข้าสู่ด้านใน มีหน้าที่ในการขยายการสั่นสะเทือนของคลื่นเสียงให้มากขึ้น แล้วส่งต่อการสั่นสะเทือนเข้าสู่ประสาทหูส่วนใน และส่งต่อไปยังสมองเพื่อแปลเป็นการได้ยิน

หูชั้นกลางมีการติดต่อกับท่อปรับความดันอากาศระหว่างหูชั้นกลางกับภายนอกร่างกาย/ความดันอากาศในลำคอเรียกว่า ท่อยูสเทเชียน (Eustachian tube) ซึ่งมีลักษณะเป็นท่อกลวงขนาดเล็ก เชื่อมติดต่อระหว่างภายในลำคอ/คอหอยกับหูชั้นกลาง มีหน้าที่ปรับความดันอากาศภายในหูให้ภายในหูมีความดันอากาศเท่ากับความดันภายนอก เพราะถ้าหากระดับความดันของทั้งสองแห่งไม่เท่ากันจะมีผลทำให้รู้สึกหูอื้อและถ้าเกิดความแตกต่างมากจะทำให้รู้สึกปวดหูได้

3. หูชั้นใน: ประกอบด้วย 2 ส่วนใหญ่ๆคือ

  • ท่อขดก้นหอย หรือคอเคลีย (Cochlea): ทำหน้าที่เกี่ยวกับการได้ยินคือรับคลื่นเสียงจากหูชั้นกลางแล้วส่งต่อทางเส้นประสาทหูชั้นในเข้าไปแปลความหมายที่สมอง
  • เนื้อเยื่อเกี่ยวกับการทรงตัวเรียกว่า เวสทิบิวล่าร์แอพพาราตัส (Vestibular apparatus): ทำหน้าที่ช่วยในการทรงตัว

แก้วหูทะลุเกิดได้อย่างไร?

แก้วหูทะลุ

แก้วหูเป็นเนื้อเยื่อบางๆกั้นระหว่างหูชั้นนอกและหูชั้นกลาง แก้วหูทะลุมักเกิดจากการแคะหู เขี่ยหู การพยายามนำสิ่งแปลกปลอมออกจากหู การบาดเจ็บจากแรงกระแทกที่หู (เช่น การตบหู ซึ่งทำให้มีการเพิ่มของความดันภายในช่องหูชั้นนอก) การบาดเจ็บที่กะโหลกศีรษะ (ทำให้กระดูกบริเวณหลังหูหัก) การได้ยินเสียงดังจากวัตถุระเบิดหรือประทัดที่อยู่ใกล้ๆ และการมีความดันภายนอกหูที่สูงเกินไปจากสาเหตุต่างๆเช่น ในการดำน้ำ เป็นต้น

อีกสาเหตุที่พบได้บ่อยคือ เกิดตามหลังการติดเชื้อในหูชั้นกลาง โดยเกิดในผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อในหูชั้นกลางเรื้อรังหรือรักษาไม่ดีทำให้หนองในช่องหูชั้นกลางมีปริมาณเพิ่มขึ้นเรื่อยๆทำให้ความดันในหูชั้นกลางสูงขึ้นจนดันให้แก้วหูทะลุตามมา

การทะลุของแก้วหูทำให้การได้ยินเสียงลดลงและอาจทำให้เกิดการติดเชื้อที่หูชั้นกลาง

โดยปกติแก้วหูจะรักษาตัวเองให้หายได้ภายใน 2 - 3 สัปดาห์ แต่บางครั้งอาจจำเป็นต้องผ่าตัด

อะไรเป็นปัจจัยเสี่ยงให้แก้วหูทะลุ?

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดแก้วหูทะลุคือ

1. การกระทบกระแทกต่างๆในบริเวณหูและ/หรือบริเวณศีรษะรุนแรง

2. เกิดตามหลังการติดเชื้อ ถ้าเกิดการฉีกขาดของแก้วหู (Tympanic membrane perforation) จะทำให้เกิดความผิดปกติในการได้ยินและอาจมีน้ำ น้ำเหลือง หรือเลือดไหลออกมาจากหูได้

3. รูทะลุถ้าอยู่ที่ขอบของแก้วหูมีโอกาสเกิดเป็นโรคหูร้ายแรงชนิดที่ทำให้เกิดมีเนื้อเยื่อหูชั้นนอกเข้าไปอยู่ในหูชั้นกลางได้เรียกว่า โรค Cholesteatoma แก้วหูทะลุบริเวณส่วนบนของแก้วหู บริเวณที่อยู่ของข้อต่อกระดูกค้อนและทั่ง (Attic perforation) ซึ่งบริเวณนั้นจะมีช่องต่อไปยังโพรงอากาศหลังหูเป็นแก้วหูทะลุที่เป็นอันตรายเพราะอาจเกิดเป็นโรคหูร้ายแรง Cholesteatoma ในโพรงอากาศหลังหูได้ และหากมีการติดเชื้ออาจมีการลุกลามเข้าไปในสมองได้ซึ่งต้องรักษาด้วยการผ่าตัด

แก้วหูทะลุมีอาการอย่างไร?

ผู้ป่วยที่มีแก้วหูทะลุจากการบาดเจ็บ มักมีอาการหูอื้อ มีเสียงดังในหู ปวดหู อาจมีเลือดออก จากช่องหู รอยทะลุบนแก้วหูที่เกิดจากการบาดเจ็บ มักพบเป็นรูปรีๆหรือแตกออกเป็นหลายแฉกคล้ายรูปดาว ขอบไม่เรียบ และมักมีเลือดคั่งอยู่บริเวณขอบของรอยทะลุหรือภายในช่องหู แพทย์อาจแนะนำให้ตรวจการได้ยิน (Audiogram) เพื่อตรวจหาพยาธิสภาพอื่นๆที่อาจเกิดขึ้นภายในหูชั้นกลางและชั้นใน แต่ส่วนใหญ่ผู้ป่วยที่มีแก้วหูทะลุมีอาการดังนี้

1. มีการได้ยินที่ผิดปกติไปคือ ได้ยินเสียงเบาลง

2. ถ้าเบ่งออกแรงเช่น ตอนสั่งน้ำมูกจะรู้สึกว่ามีลมออกมาจากในหู เกิดจากตอนเบ่งจะมี ลมจากในจมูกผ่านออกมาทางท่อยูสเทเชียนมาถึงหูชั้นกลาง จากนั้นลมจะผ่านแก้วหูที่ทะลุออกมาภายนอกหูได้

3. ในรายที่เกิดจากการกระทบกระแทกเช่น หลังปั่นหู อาจมีเลือดไหลออกมาจากหูได้

4. ถ้ามีการติดเชื้อในหูชั้นกลางแทรกซ้อน จะทำให้ผู้ป่วยมีน้ำหรือน้ำเหลืองหรือหนอง ไหลออกมาจากหู

5. ผู้ป่วยมักไม่มีอาการปวดหูยกเว้นเกิดตามหลังการกระทบกระแทกอย่างเฉียบพลัน

แพทย์วินิจฉัยแก้วหูทะลุได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยแก้วหูทะลุได้โดย

1. ภาวะแก้วหูทะลุ: สามารถวินิจฉัยได้ง่ายจากการตรวจทางหูคอจมูกด้วยเครื่องตรวจหู (Otoscope) แต่ในผู้ป่วยบางรายที่มีหนองหรือขี้หูในหูชั้นนอกมากจนทำให้แพทย์ไม่สามารถมองเห็นแก้วหูได้ชัดเจน แพทย์อาจมีความจำเป็นต้องให้หยอดยาละลายขี้หูก่อน หรือใช้เครื่องมือเข้าไปดูดเอาหนองหรือขี้หูออกให้สะอาด เพื่อจะได้มองเห็นแก้วหูได้ชัดเจน

2. การตรวจการได้ยิน: ผู้ป่วยแก้วหูทะลุจะมีการสูญเสียการได้ยินรุนแรงไม่เท่ากันขึ้น อยู่กับตำแหน่งและขนาดของรูทะลุที่แก้วหู

แก้วหูทะลุมีภาวะแทรกซ้อนอย่างไร?

ผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนจากแก้วหูทะลุคือ

  • สูญเสียการได้ยิน: จนกระทั่งการฉีกขาดนั้นจะถูกรักษา ขนาดและตำแหน่งของการ ฉีกขาดจะส่งผลต่อระดับของการสูญเสียการได้ยิน
  • การติดเชื้อในหูชั้นกลาง: หากมีการติดเชื้อเนื่องจากการฉีกขาดไม่ได้รับการรักษา และไม่หาย การติดเชื้อจะเรื้อรังต่อไปและอาจทำให้สูญเสียการได้ยินถาวร
  • โรคหูรุนแรงที่เรียกว่า โรค Cholesteatoma: คือถุงน้ำในหูชั้นกลางซึ่งประกอบไปด้วยเซลล์ผิวหนัง, ขี้หู และเศษซากต่างๆที่ควรออกมายังหูชั้นนอกกลายเป็นขี้หู แต่ถ้ามีการฉีกขาดของแก้วหูจะทำให้เศษซากนี้เคลื่อนเข้าไปที่หูชั้นกลางและเกิดเป็นถุงน้ำซึ่งจะเป็นแหล่ง เพาะเชื้อและทำลายกระดูกในหูชั้นกลางต่อไป

แก้วหูทะลุมีวิธีรักษาอย่างไร?

โดยปกติการรักษาแก้วหูทะลุขึ้นอยู่กับสาเหตุของการเกิดแก้วหูทะลุดังนี้

1. แก้วหูทะลุจากการกระทบกระแทก (Traumatic tympanic membrane perforations): ผู้ป่วยกลุ่มนี้มีโอกาสที่แก้วหูที่ขาดจะกลับมาติดกันได้เองสูงมาก จึงมักไม่จำเป็นต้องผ่าตัดซ่อมแซมคือ จากข้อมูลพบว่าแก้วหูที่ขาดจะกลับมาติดกันได้เองภายในเวลา 1 เดือนได้ประมาณ 68% ของผู้ป่วย และที่เวลา 3 เดือนพบว่าประมาณ 94% ของผู้ป่วยมีแก้วหูกลับมาเป็นปกติ แต่ในระหว่างนี้ผู้ป่วยต้องรักษาหูให้แห้งอยู่เสมอ ห้ามไม่ให้น้ำเข้าไปในหูข้างนั้นเด็ดขาดเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการติดเชื้อแทรกซ้อนตามมาโดยห้ามว่ายน้ำและเวลาอาบน้ำใช้โฟมอุดในหูชั้นนอกเพื่อไม่ให้น้ำเข้าหู เป็นต้น

2. แก้วหูทะลุที่เกิดตามหลังการติดเชื้อในหูชั้นกลาง: ผู้ป่วยกลุ่มนี้แก้วหูทะลุมีสิ่งสกปรกหรือ มีการติดเชื้อในหูชั้นนอก/หูชั้นกลางเช่น ใช้เครื่องมือที่ไม่สะอาดแคะหู หรือแก้วหูทะลุแล้วมีน้ำสกปรกเข้าหู กรณีนี้แพทย์ต้องพยายามนำสิ่งสกปรกที่ตกค้างอยู่ในช่องหูชั้นนอกและหูชั้นกลางออกให้มากที่สุด แล้วให้ยาต้านจุลชีพ/ยาปฏิชีวนะชนิดรับประทานและชนิดหยอดหูเป็นระยะเวลาประมาณ 1 - 2 สัปดาห์ หลังจากนั้นอาจรอให้แก้วหูปิดเองซึ่งมักเป็นระยะเวลาประมาณ 4 - 6 สัปดาห์

3. การผ่าตัดปะแก้วหู: กลุ่มนี้แก้วหูทะลุมักไม่สามารถหายได้เองมักต้องได้รับการรักษาโดยการผ่าตัดเอาเยื่อมาปิดบริเวณแก้วหูที่ทะลุ แพทย์อาจปลูกแก้วหูโดยจี้แก้วหูด้วยสารเคมีเพื่อกระตุ้นให้แก้วหูงอกแล้วปะด้วยกระดาษบางๆก่อน แต่ถ้ารูทะลุไม่สามารถปิดเองได้ด้วยวิธีนี้ จึงพิจารณาทำการผ่าตัดปะแก้วหูต่อไป

แก้วหูทะลุรักษาหายไหม?

แก้วหูทะลุรักษาให้หายได้ขึ้นกับสาเหตุที่ทำให้แก้วหูทะลุ

  • ถ้าเกิดจากการฉีกขาดเพราะแคะหูหรือถูกตบหู อาจหายเองได้รวดเร็ว
  • แต่ถ้าเกิดจากหูน้ำหนวกซึ่งมีการติดเชื้อของหูชั้นกลาง ก็ต้องรักษาการติดเชื้อให้หายก่อน และ
  • ในแก้วหูทะลุเพราะเป็นโรคภูมิแพ้ก็ต้องควบคุมโรคภูมิแพ้ให้ปราศจากอาการก่อน

ดูแลตนเองอย่างไรเมื่อแก้วหูทะลุ?

การดูแลตนเองเมื่อมีอาการดังกล่าวและสงสัยว่ามีแก้วหูทะลุ ควรปฏิบัติตัวดังนี้

1. ไม่ควรทำความสะอาดภายในช่องหูด้วยตนเองรวมทั้งการใช้ไม้แคะหูหรือไม้พันสำลี (Cotton bud)

2. ไม่ควรหยอดยาหยอดหูใดๆทั้งสิ้น

3. ห้ามน้ำเข้าหูเด็ดขาด

4. รีบพบแพทย์/แพทย์หูคอจมูกเพื่อการวินิจฉัยรักษาและการดูแลหูที่เหมาะสม

ควรพบแพทย์เมื่อไร?

ควรพบแพทย์โดยเร็วที่สุดถ้ามีอาการแก้วหูทะลุดังกล่าวข้างต้น และกรณีมีเลือดออกจากช่องหู หูอื้อ และ/หรือการรับเสียงบกพร่อง ควรรีบพบแพทย์หูคอจมูกฉุกเฉินหรือภายใน 24 ชั่วโมง

บรรณานุกรม

  1. Mayo Clinic staff. Rupture eardrum http://www.mayoclinic.com/health/ruptured-eardrum/DS00499/ [2016,July2]
  2. Ruptured eardrum http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ruptured-eardrum/basics/definition/con-20023778 [2016,July2]
  3. http://emedicine.medscape.com/article/858558-overview [2016,July2]
  4. https://www.bcm.edu/healthcare/care-centers/center-hearing-balance/conditions/tympanic-membrane-perforation [2016,July2]
  5. http://en.wikipedia.org/wiki/Perforated_eardrum [2016,July2]
Updated 2016, July 2