เมารถ เมาเรือ (Motion sickness)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 15 พฤษภาคม 2563
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ คือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?

เมารถ เมาเรือ เมาคลื่น เมาเครื่องบิน เมาเครื่องเล่นในสวนสนุก เมาการเดินทางทุกรูป แบบ (Motion sickness หรือ Kinetosis หรือ Sea sickness หรือ Space sickness หรือ Travel sickness) คือ กลุ่มอาการ/อาการที่เกิดกับบางคนในระหว่างการเดินทางหรือการเคลื่อนที่โดยพาหนะที่ร่างกายไม่ได้เคลื่อนที่โดยตรงที่เรียกว่าเป็น Passive movement เช่น เป็นผู้โดย สารในพาหนะต่างๆ (แต่ไม่ค่อยเกิดขึ้นเมื่อเราเป็นผู้ขับพาหนะนั้นๆ หรือจากการเคลื่อนที่ที่เกิดด้วยตัวเราเองที่เรียกว่าเป็น Active movement เช่น เดิน วิง ว่ายน้ำ) หรือเกิดจากการมองดูสิ่งต่างๆ/ภาพเคลื่อนไหวที่อยู่ใกล้ลูกตาหรือที่แกว่งไปมา เช่น การใช้งานคอมพิวเตอร์ หรือดูภาพยนต์ที่จออยู่ใกล้ลูกตามาก หรือการหมุนรอบตัวโดยเร็ว

อนึ่ง:

  • ในบทความนี้ขอเรียกกลุ่มอาการเมาลักษณะที่เกิดจากสาเหตุดังกล่าวเหล่านี้ว่า“เมารถ เมาเรือ”
  • อาการหลักของเมารถเมาเรือ คือ คลื่นไส้ วิงเวียน รู้สึกไม่สุขสบาย และอาจมีอาเจียน

เมารถ เมาเรือ จะเกิดได้สูงขึ้นเมื่อเป็นการเคลื่อนที่แบบหมุนรอบตัว หมุนกลับไปกลับมา หรือการเคลื่อนที่ขึ้นลงในแนวดิ่ง แต่เมื่อเป็นการเคลื่อนที่ในแนวราบ/แนวนอนจะพบกลุ่ม อาการนี้ได้น้อยลง และการเคลื่อนที่ที่รวดเร็วก็เป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดกลุ่มอาการนี้ได้สูงกว่าการเคลื่อนที่มีความเร็วต่ำ

เมารถ เมาเรือ เป็นกลุ่มอาการพบได้บ่อยอาจถึง 100% กรณีโดยสารเรือที่คลื่นลมรุนแรง ทั่วไปมีรายงานพบได้ 3-60% ของประชากร(สถิติแตกต่างกันในแต่ละการศึกษา) พบทุกเพศทุกวัย แต่พบในเพศหญิงบ่อยกว่าเพศชาย พบบ่อยสุดในวัยเด็กช่วงอายุ 3-12 ปี ไม่ค่อยพบในเด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี หรือในผู้สูงอายุ และมีรายงานพบในคนเชื้อชาติเอเชียสูงกว่าคนเชื้อชาติตะวันตก

เมารถเมาเรือเกิดได้อย่างไร?

เมารถ เมาเรือ

กลไกการเกิดเมารถเมาเรือที่แน่ชัดยังไม่ทราบ แต่จากการศึกษาเชื่อว่าเกิดจากระบบควบคุมการทรงตัวของร่างกายทำงานขาดสมดุล จึงส่งผลให้สมองตอบรับเป็นกลุ่มอาการผิด ปกติที่เรียกว่า “เมารถ เมาเรือ”

ระบบของร่างกายที่ควบคุมการทรงตัวของร่างกายประกอบด้วย 3 ระบบหลักคือ

  • ระบบการเคลื่อนไหวของลูกตาและการเห็นภาพ (Visual system)
  • ระบบการเคลื่อนไหวของของเหลวที่อยู่ในหูชั้นในและประสาทหูชั้นในที่เรียกว่า Vestibular system
  • และระบบการเคลื่อนไหวการทำงานของข้อต่อต่างๆ กล้ามเนื้อลาย และเอ็นต่างๆที่เรียกว่า Proprioceptive system

ทั้งนี้ในการเมารถเมาเรือระบบหลักที่เกี่ยวข้องคือ ระบบการเห็นภาพและการเคลื่อนไหวของลูกตากับระบบการเคลื่อนไหวของของเหลวในหูชั้นในและประสาทหูชั้นในที่ไม่สมดุลกันจนทำให้สมองได้รับสัญญาณที่สับสน ไม่สอดคล้องกันจากทั้ง 2 ระบบ จึงส่งผลกระตุ้นให้เกิดกลุ่มอาการเมารถเมาเรือ เช่น ในการนั่งรถ ตาส่งสัญญาณไปยังสมองว่าร่างกายเคลื่อนไหวเพราะมอง เห็นภาพรอบตัว/รอบรถเคลื่อนไหว ในขณะที่หู/ของเหลวในหูชั้นในส่งสัญญาณว่าร่างกายอยู่กับที่ เป็นต้น

อะไรเป็นปัจจัย/สาเหตุให้เกิดเมารถเมาเรือ?

ปัจจัยเสี่ยงที่กระตุ้นให้การเกิดเมารถเมาเรือ ได้แก่

  • การเคลื่อนไหวแบบตัวอยู่กับที่แต่สิ่งแวดล้อมมีการเคลื่อนไหวเช่น การนั่งรถ การโดย สารเครื่องบิน
  • การดูภาพเคลื่อนไหวที่ใกล้ลูกตาเช่น ดูภาพยนต์ที่จออยู่ใกล้ลูกตามาก
  • ความเร็วสูงของการเคลื่อนที่ของสิ่งแวดล้อมเช่น ขับรถเร็วมาก
  • มีการแกว่ง คดเคี้ยว หรือการเคลื่อนที่ที่รุนแรงเช่น คลื่นลมรุนแรงในการนั่งเรือ
  • การเคลื่อนที่ที่เป็นแนวขึ้นลงหรือแนวตั้ง หรือแกว่ง หรือหมุน
  • การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ก่อนเดินทางหรือระหว่างเดินทาง
  • สูบบุหรี่ระหว่างเดินทาง
  • การกินอาหารหนักโดยเฉพาะอาหารไขมัน/อาหารเลี่ยน อาหารย่อยยากก่อน/ระหว่างเดินทาง
  • ท้องว่างก่อนเดินทาง
  • ในพาหนะโดยสารมีการถ่ายเทอากาศไม่ดี มีกลิ่นไม่ดีที่รวมถึงกลิ่นควันต่างๆเช่น ควันเครื่องยนต์ ควันบุหรี่
  • การนั่งในตำแหน่งด้านหลังของพาหนะโดยเฉพาะตำแหน่งที่มองไม่เห็นภาพภายนอก

ใครมีปัจจัยเสี่ยงเกิดเมารถเมาเรือ?

ผู้มีปัจจัยเสี่ยงเกิดเมารถเมาเรือ ได้แก่

1. อายุช่วงวัย 3 ปี - 12 ปี

2. เพศหญิงโดยเฉพาะช่วงตั้งครรภ์ มีประจำเดือน หรือกินยาในกลุ่มฮอร์โมนเพศ (เช่น ยาเม็ดคุมกำเนิด)

3. พักผ่อนไม่เพียงพอก่อนเดินทาง

4. มีภาวะขาดน้ำ

5. มีความเครียด กลัว กังวลมาก

6. เคยมีอาการเมารถเมาเรือมาก่อน

7. เป็นโรคไมเกรน

8. กินยาบางชนิด เช่น ยาฮอร์โมนเพศ (เช่น ยาเม็ดคุมกำเนิด)

เมารถเมาเรือมีอาการอย่างไร?

อาการเมารถเมาเรือ ได้แก่

ก. อาการหลัก ได้แก่

  • คลื่นไส้ ไม่สบายท้อง
  • วิงเวียน
  • รู้สึกไม่สุขสบาย
  • อาจมีอาเจียน

ข. อาการอื่นๆที่พบร่วมด้วย โดยไม่จำเป็นต้องมีครบทุกอาการ เช่น

  • ผิวหนังซีด
  • ตัวเย็น
  • เหงื่อออกมาก
  • น้ำลายเพิ่มมากผิดปกติ
  • อาจมีหายใจเร็ว หายใจตื้นๆ
  • หาวเพิ่มขึ้น
  • ง่วงซึม
  • สับสน
  • อ่อนเพลีย

อนึ่ง อาการจากเมารถเมาเรือมักเกิดหลังการเดินทางประมาณ 10 - 30 นาที แต่ในบางคนอาการอาจเกิดได้ตั้งแต่พาหนะเริ่มขับเคลื่อน และอาการต่างๆจะค่อยๆดีขึ้นหลังจากออกจากพาหนะภายใน 2 – 3 ชั่วโมง แต่ในกรณีอาการเมารถเมาเรือรุนแรง อาการอาจกลับเป็นปกติประ มาณ 1 วันหลังออกจากพาหนะ

ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?

โดยทั่วไป ไม่จำเป็นต้องพบแพทย์จากเมารถเมาเรือเพราะอาการมักหายได้เองหลังจากออกจากยานพาหนะ และด้วยการดูแลตนเองตามอาการภายในประมาณ 2 - 3 ชั่วโมงถึง 1 วันเป็นอย่างช้า อย่างไรก็ตามถ้าอาการไม่ดีขึ้นหลัง 1 วัน หรืออาการเลวลงหลังจากออกจาก ยานพาหะ ควรรีบพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล เพราะอาการอาจเกิดจากสาเหตุอื่นได้ เช่น การติดเชื้อไวรัสในหูชั้นใน

แพทย์วินิจฉัยเมารถเมาเรือได้อย่างไร?

โดยทั่วไปแพทย์วินิจฉัยเมารถเมาเรือได้จาก

  • ประวัติอาการของผู้ป่วย ประวัติการเดินทาง
  • และการตรวจร่างกาย ทั้งนี้ไม่ต้องมีการตรวจอื่นๆเพื่อการสืบค้นเพิ่มเติม ยกเว้นแพทย์สงสัยว่าอาการอาจเกิดจากสาเหตุอื่นๆ เช่น โรคหินปูนในหู (อ่านเพิ่มเติมเรื่องโรคนี้ได้ในเว็บ haamor.com), หรือ หูชั้นในอักเสบจากโรคติดเชื้อไวรัส

รักษาอาการเมารถเมาเรือได้อย่างไร?

การรักษาอาการเมารถเมาเรือคือ การรักษาตามอาการ และการให้ยาแก้เมารถฯ

ก. การรักษาตามอาการ: เช่น

  • พักผ่อนให้เต็มที่
  • ดื่มน้ำเปล่าสะอาดมากๆ ไม่ให้ร่างกายเกิดภาวะขาดน้ำ เช่น 8 - 10 แก้วต่อวันถ้าไม่มีโรคที่ต้องจำกัดน้ำดื่ม
  • กินอาหารอ่อน (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ประเภทอาหารทางการแพทย์)
  • อาจดื่มน้ำขิง
  • หลีกเลี่ยงอาหารไขมัน อาหารทอด
  • งดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
  • งดสูบบุหรี่
  • อยู่ในที่อากาศถ่ายเทได้ดี กลิ่นสะอาด และปลอดควันต่างๆ

ข. การใช้ยาแก้เมารถ: ยาส่วนใหญ่เป็นยาบรรเทาอาการ วิงเวียน, ยาแก้คลื่นไส้อาเจียน ที่มีหลายชนิดซึ่งมักทำให้เกิดอาการง่วงนอนร่วมด้วยเสมอ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นยากิน ยกเว้นบางชนิดที่เป็นรูปแบบแปะผิวหนัง (เช่น ยา Scopolarmine) ส่วนยากิน เช่นยา Chlorpheniramine, Dimenhydrinate, Cetirizine, Promethazine, Cyclizine, Meclizine

เมารถเมาเรือมีผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียงจากเมารถเมาเรือเป็นผลข้างเคียงเฉียบพลันและไม่ต่อเนื่องจนเกิดผลข้าง เคียงในระยาว ซึ่งผลข้างเคียงคือทำให้การเดินทางไม่สุขสบาย

เมารถเมาเรือมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

เมารถเมาเรือมีการพยากรณ์โรคที่ดี ทั่วไปอาการมักหายเป็นปกติในประมาณ 2 - 3 ชั่ว โมงหลังออกจากพาหนะและหลังจากการดูแลตนเอง นอกจากนั้น การเกิดเมารถเมาเรือจะเกิดน้อยลงเรื่อยๆตามอายุที่มากขึ้น

ดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองเมื่อเกิดอาการเมารถเมาเรือ ได้แก่

  • ถ้าเป็นไปได้ให้ออกจากพาหนะ
  • เปลี่ยนที่นั่งในพาหนะ มานั่งด้านหน้าที่มองเห็นภาพข้างทางได้ นั่งในตำแหน่งที่อากาศถ่ายเทได้ดี ไม่อบอ้าว ไม่มีกลิ่นเหม็น ไม่มีควันบุหรี่
  • นั่งหน้าตรง ตัวตรง มองตรง
  • หายใจเข้าออกลึกๆ ทำจิตใจให้ผ่อนคลาย ไม่กลัว ไม่เครียด
  • ไม่อ่านหนังสือ เล่นเกมส์ ใช้งานคอมพิวเตอร์ หรือดูทีวี ขณะอยู่ในพาหนะ
  • ไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
  • ไม่สูบบุหรี่
  • เตรียมถุงสำหรับใส่อาเจียนให้พร้อม
  • กินยาแก้เมารถ (อ่านเพิ่มเติมใน’หัวข้อ การรักษาฯ’)

อนึ่ง การดูแลตนเองเพื่อป้องกันการเกิดเมารถเมาเรือ อ่านเพิ่มเติมใน ‘ห้วข้อ การป้องกันฯ’

ป้องกันเมารถเมาเรืออย่างไร?

การป้องกันเมารถเมาเรือ คือ การเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่เลี่ยงได้ดังได้กล่าวแล้วใน ‘หัวข้อ สาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงฯ’ และ ‘หัวข้อ ใครมีปัจจัยเสี่ยงฯ’) ซึ่งที่สำคัญ ก่อนและระหว่างเดินทางควรดูแลตนเองดังนี้

  • ต้องพักผ่อนให้เพียงพอทั้งก่อนและระหว่างเดินทาง
  • ไม่อยู่ในภาวะขาดน้ำ
  • ไม่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
  • ไม่สูบบุหรี่
  • ไม่อด/งดอาหาร
  • ไม่กินอาหารหนัก อาหารไขมันสูง กินอาหารประเภทย่อยง่ายเช่น อาหารกลุ่ม คาร์โบไฮเดรต และอาหารที่รสไม่จัด
  • แต่งตัวที่หลวมสบาย ไม่รัดแน่น
  • เลือกนั่งด้านหน้าในพาหนะและนั่งหน้าตรงมองไปด้านหน้า ไม่อ่านหนังสือ เล่นเกมส์ หรือใช้งานคอมพิวเตอร์
  • กินยาแก้เมารถล่วงหน้าก่อนการเดินทางประมาณ 30 นาทีถึง 1 ชั่วโมง เช่นยา Promethazine หรือ Dimenhydrinate

บรรณานุกรม

  1. Brainard, A., and Gresham, C. (2014). Am Fam Physician. 90, 41-46
  2. https://emedicine.medscape.com/article/2060606-overview#showall [2020, May9]
  3. https://wwwnc.cdc.gov/travel/yellowbook/2020/travel-by-air-land-sea/motion-sickness [2020, May9]
  4. https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-motion-sickness/basics/art-20056697 [2020, May9]
  5. https://www.uspharmacist.com/article/understanding-motion-sickness [2020, May9]
  6. https://en.wikipedia.org/wiki/Proprioceptio [2020, May9]
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Motion_sickness [2020, May9]