เมดรอกซีโปรเจสเตอโรน (Medroxyprogesterone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 29 พฤษภาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

 เมดรอกซีโปรเจสเตอโรน (Medroxyprogesterone)คือ ยาประเภทฮอร์โมนเพศหญิงในกลุ่ม‘โปรเจสติน(Progestin)’ที่ทำหน้าที่ควบคุมการตกไข่ และ การมีประจำเดือนของสตรี ทางคลินิกเคยใช้ฮอร์โมนนี้เพื่อรักษาภาวะประจำเดือนมาผิดปกติ ปัจจุบันยังใช้เป็นฮอร์โมนที่ช่วยลดความเสี่ยงของโรคมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูกอีกด้วย โดยยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนจะยับยั้งมิให้เยื่อบุโพรงมดลูกหนาตัวจนเกินไป

 ข้อมูลสำคัญบางประการที่ผู้บริโภคควรทราบก่อนการใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน อาทิเช่น ห้ามใช้กับสตรีตั้งครรภ์ ผู้ป่วย  โรคตับ  มะเร็งเต้านม และมะเร็งมดลูก รวมถึงผู้มีประวัติโรคหลอดเลือดสมอง/อัมพาต หรือมีภาวะเลือดประจำเดือนมาผิดปกติโดยที่ยังไม่ทราบสาเหตุ

 ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนยังสามารถเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดโรคหัวใจ เสี่ยงต่อหลอดเลือดในสมอง ภาวะความจำเสื่อม และการใช้ฮอร์โมนชนิดนี้เป็นเวลานานๆสามารถเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งเต้านม โรคหัวใจและหลอดเลือด

สภาวะร่างกายหลายอย่างที่ไม่เหมาะกับการใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน เช่น ผู้ที่มีภาวะความดันโลหิตสูง ผู้ป่วย ลมชัก  ไมเกรน โรคหืด โรคไต โรคเบาหวาน และโรคลูปัส-โรคเอสแอลอี และยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนยังสามารถผ่านไปกับน้ำนมของมารดาจนเข้าถึงทารกได้จึงไม่ควรใช้ยานี้ขณะเลี้ยงดูบุตรด้วยน้ำนมมารดา

ระหว่างการใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน ควรเลี่ยงการสูบบุหรี่และควันบุหรี่ด้วยจะเพิ่มความเสี่ยงให้เกิดการจับตัวของเกล็ดเลือดได้ง่ายจนเป็นเหตุเกิดการตีบตันของหลอดเลือดติดตามมา

รูปแบบยาแผนปัจจุบันของยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนที่พบเห็นในปัจจุบันจะเป็นยาฉีดและชนิดรับประทาน หากรับประทานพร้อมมื้ออาหารทันทีจะมีการดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้เป็นอย่างดี เมื่อยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนเข้าสู่กระแสเลือดจะเกิดการรวมตัวกับพลาสมาโปรตีนในร่างกายได้สูงถึงประมาณ 90% ตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างของฮอร์โมนชนิดนี้อย่างต่อเนื่องก่อนที่จะถูกขับออกมากับปัสสาวะ

 การใช้ยาประเภทฮอร์โมนที่รวมถึงยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนเป็นเรื่องที่ต้องใช้ความระ มัดระวังอย่างมาก ด้วยเป็นกลุ่มยาที่ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงภายในร่างกายได้อย่างมาก การใช้ ได้อย่างเหมาะสมปลอดภัยจึงควรอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์เท่านั้น 

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรน

         ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น     

  • ใช้เป็นยาคุมกำเนิด
  • รักษาภาวะขาดประจำเดือน หรือ เลือดประจำเดือนมาผิดปกติ
  • บำบัดอาการในวัยหมดประจำเดือน
  • บำบัดโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่
  • บำบัดโรคมะเร็งไต และ มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีกลไกการออกฤทธิ์เป็นยาคุมกำเนิด ตัวยาจะป้องกันการปฏิสนธิระหว่างตัวอสุจิกับไข่ของสตรีเพศโดยจะยับยั้งการหลั่งฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองที่มีชื่อว่า Gonadotropin (ฮอร์โมนเกี่ยวข้องกับการมีประจำเดือนและการตกไข่) ส่งผลทำให้ไม่มีการตกไข่ อีกทั้งเกิดการปิดกั้นการทำงานของฮอร์โมน LH (Luteinizing hormone, ฮอร์โมนอีกชนิดที่เกี่ยวข้องกับการตกไข่) จากต่อมใต้สมองเช่นกันจึงส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงที่ปากมดลูก ทำให้เกิดมีสารคัดหลั่งมีลักษณะเหนียวข้น ทำให้อสุจิผ่านเข้าในโพรงมดลูกได้ยากเป็นเหตุไม่ ให้มีการปฏิสนธิเกิดขึ้น

นอกจากนี้ยังช่วยเรื่องสมดุลของฮอร์โมนในร่างกายสตรี เกิดการทำงานของมดลูกอย่างเหมาะสมโดยช่วยให้เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญอย่างพอดีส่งผลให้มีเลือดประจำเดือนเป็นปกติ ด้วยกลไกดังกล่าวจึงเป็นที่มาของสรรพคุณ

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 2.5, 5, 10 และ 500 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาฉีด ขนาด 50 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร หรือ 150 มิลลิกรัม/3 มิลลิลิตร
  • ยาฉีด ขนาด 500 มิลลิกรัม/ขวด

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีขนาดการรับประทานอย่างไร?

ขนาดการใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนจะขึ้นกับแต่ละชนิดของโรค/ภาวะ ดังนั้นจึงต้องอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา ในที่นี้ขอยกตัวอย่างบางโรค/ภาวะ  เช่น

 ก. สำหรับบำบัดภาวะขาดประจำเดือน: เช่น

  • ผู้ใหญ่และเด็กอายุมากกว่า 13 ปีขึ้นไป: รับประทาน 5 - 10 มิลลิกรัมวันละครั้งเป็นเวลา 5 - 10 วัน ประจำเดือนจะมาภายหลังใช้ยาวันสุดท้ายไปแล้วประมาณ 3 - 7 วัน
  • เด็กอายุตั้งแต่ 13 ปีลงมา: ยังไม่มีข้อมูลที่แน่ชัดถึงประสิทธิผลและผลข้างเคียงของยานี้ในเด็กกลุ่มวัยนี้ด้วยเป็นวัยที่มักยังไม่มีประจำเดือน ดังนั้นการใช้ยานี้ในเด็กกลุ่มวัยนี้จึงอยู่ในดุล พินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป

 ข. สำหรับอาการเลือดประจำเดือนมาผิดปกติ: เช่น

  • ผู้ใหญ่และเด็กอายุมากกว่า 13 ปีขึ้นไป: รับประทาน 5 - 10 มิลลิกรัมวันละครั้งโดยเริ่มรับ ประทานในวันที่ 16 ของรอบเดือนเป็นเวลาต่อเนื่อง 10 วัน หรือเริ่มรับประทานในวันที่ 21 ของรอบเดือนเป็นเวลาต่อเนื่อง 5 วัน จากนั้นประจำเดือนจะมาภายใน 3 - 7 วันหลังการใช้ยาเม็ดสุด ท้าย
  • เด็กอายุตั้งแต่ 13 ปีลงมา: ยังไม่มีข้อมูลที่แน่ชัดถึงประสิทธิผลและผลข้างเคียงของยานี้ในเด็กกลุ่มวัยนี้ด้วยเป็นวัยที่มักยังไม่มีประจำเดือน ดังนั้นการใช้ยานี้ในเด็กกลุ่มวัยนี้จึงอยู่ในดุล พินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป

*อนึ่งสามารถรับประทานยานี้ก่อน พร้อม หรือหลังอาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

 

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน ผู้ป่วยควรแจ้ง  แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนอาจส่ง ผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประ เภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนอาจก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

 

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

 หากลืมรับประทานยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

 อย่างไรก็ตามการลืมรับประทานยาทุกชนิดบ่อยๆรวมถึงยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน สามารถทำให้อาการป่วยไม่ทุเลาแต่กลับจะเพิ่มความรุนแรงของโรค/อาการโรคได้มากยิ่งขึ้น

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • ปวดท้อง
  • ประจำเดือนผิดปกติ
  • วิตกกังวล
  • ตาพร่า
  • หนาวสั่น
  • อุจจาระมีสีคล้ำ
  • ไอ
  • ปัสสาวะมีสีเข้มมาก
  • ปัสสาวะน้อยลง
  • ท้องเสีย
  • วิงเวียน
  • เป็นลม
  • มีไข้
  • ปวดหัว
  • อาการผื่นคัน
  • คลื่นไส้

 

มีข้อควรระวังการใช้เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้เมดรอกซีโปรเจสเตอโรน  เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ด้วยสามารถก่อความผิดปกติกับทารกในครรภ์ได้
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตรด้วยยากลุ่มนี้สามารถซึมผ่านเข้าน้ำนมมารดา และส่งผลต่อทารกได้
  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น ความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยโรคหืด ผู้ป่วยไมเกรน ผู้ป่วยโรคไต โรคเบาหวาน  
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานยานี้โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนร่วมกับยา Tranexamic acid ด้วยเสี่ยงต่อภาวะเลือด จับตัวเป็นก้อน/เป็นลิ่มเลือดติดตามมา
  • การใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนร่วมกับยา Ivacaftor (ยารักษาโรค Cystic fibrosis, โรคทางพันธุกรรมที่พบได้น้อยมาก ที่สารคัดหลังจากเนื้อเยื่อเมือกจะเหนียวข้นมาก) อาจทำให้ระดับยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้นและส่งผลให้ได้รับอาการข้างเคียงต่างๆจากยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนตามมา หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประ ทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
  • การใช้ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนร่วมกับยา Metformin อาจทำให้มีระดับน้ำตาลในเลือดเพิ่มผิดปกติ กรณีต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

 

ควรเก็บรักษาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรนอย่างไร?

ควรเก็บยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน:

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น
  • ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

 

เมดรอกซีโปรเจสเตอโรนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเมดรอกซีโปรเจสเตอโรน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Contracep (คอนทราเซพ) Thai Nakorn Patana
Depo-M (ดีโป-เอ็ม) Vesco Pharma
Depo-Progesta (ดีโป-โปรเจสตา) General Drugs House
Enaf-150 (อีนาฟ-150) Umeda
Farlutal (ฟาร์ลูทอล) Pfizer
Manodepo (มาโนดีโป) March Pharma
Non-Preg (นอน-เพร็ก) L. B. S.
Provera (โปรวีรา) Pfizer

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.medscape.com/viewarticle/732231_3    [2022,May28]
  2. https://www.drugs.com/dosage/medroxyprogesterone.html#Usual_Adult_Dose_for_Endometriosis  [2022,May28]
  3. https://www.drugs.com/drug-interactions/medroxyprogesterone.html   [2022,May28]
  4. https://www.drugs.com/drug-interactions/absorica-with-medroxyprogesterone-1403-15696-1543-0.html  [2022,May28]
  5. https://www.mims.com/Malaysia/drug/info/Depo-Provera/  [2022,May28]
  6. https://www.mims.com/thailand/drug/info/medroxyprogesterone?mtype=generic  [2022,May28]
  7. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Farlutal/  [2022,May28]
  8. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Farlutal%20Depot/  [2022,May28]
  9. https://www.mims.com/Thailand/drug/search?q=Medroxyprogesterone  [2022,May28]
  10. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Manodepo/?type=brief  [2022,May28]