เบนซาลโคเนียมคลอไรด์ (Benzalkonium chloride)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 1 พฤษภาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์ (Benzalkonium chloride) อาจเรียกชื่ออื่นว่า Alkyldimethyl benzylammonium chloride, BZK, BAC หรือ ADBAC  คือ สารลดแรงตึงผิว (Surface tension, แรงที่ผิวเซลล์ดึงดูดซึ่งกันช่วยในการคงรูปร่างของเซลล์) ที่สามารถออกฤทธิ์ต่อต้านและป้องกันการติดเชื้อ และใช้เป็นส่วนผสมในบางเภสัชผลิตภัณฑ์ เช่น ยาหยอดตา  ยาหยอดหู ยาหยอดจมูก หรือยาพ่นจมูก นอกจากนี้ยังนำมาเป็นส่วนประกอบในผลิตภัณฑ์ประเภทเครื่องสำอาง เช่น น้ำยาฆ่าเชื้อโรคที่มือ แชมพูสระผม ผลิตภัณฑ์กำจัดกลิ่นตัว รวมถึงสบู่เหลวที่ใช้ทำความสะอาดและฆ่าเชื้อโรคอย่าง Dettol บางสูตรตำรับใช้เบนซาลโคเนียมคลอไรด์ในการกำจัดเชื้อโดยไม่มีส่วนประกอบของแอลกอฮอล์ (Ethanol) หรือไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ (Hydrogenperoxide) จึงไม่ก่อให้เกิดความเสียหายกับผิวหนังเมื่อมีการสัมผัสกับยานี้

สำหรับในบทความนี้จะกล่าวถึงยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ในลักษณะยาเดี่ยวที่ใช้ทาป้องกันการติดเชื้อบนผิวหนังหรือเป็นยาใช้เฉพาะที่เท่านั้น

ข้อจำกัดของยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ที่ต้องคำนึงเป็นประการแรกคือ สามารถใช้กับผู้ป่วยที่ไม่ได้แพ้ยานี้ และต้องไม่ใช้กับบาดแผลฉีกขาดหรือจากการถูกกัดของสัตว์ในลักษณะที่เป็นแผลลึก และต้องเฝ้าระวังเป็นพิเศษหากต้องการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร

 ก่อนการนำผลิตภัณฑ์ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มาใช้ ผู้บริโภคควรทราบข้อมูลพื้นฐานบางประการของยานี้ เช่น

  • ต้องระวังมิให้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์เข้มข้นเข้าตา หากพบเหตุการณ์ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์กระเด็นเข้าตาให้ล้างออกด้วยน้ำเย็นที่สะอาดจนหมด
  • การใช้ผลิตภัณฑ์นี้ทาฆ่าเชื้อบ่อยๆอาจทำให้บาดแผลมีสภาพแย่ลง ผู้ป่วยจึงควรต้องใช้ตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น
  • ระยะเวลาของการใช้ผลิตภัณฑ์ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ไม่ควรเกิน 1 สัปดาห์
  • ไม่ควรใช้ยานี้กับเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปี

 ทั้งนี้ผู้ป่วยบางรายหลังจากใช้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ทาที่บาดแผล อาจรู้สึกถึงความระคายเคืองบนผิวหนังที่สัมผัสกับยาได้บ้างเล็กน้อย ร่างกายจะคอยปรับสภาพจนอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง) ดังกล่าวหมดไป การใช้ยานี้ได้ถูกต้องปลอดภัยเหมาะสมนั้นควรต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษา

 อนึ่งผู้บริโภคสามารถพบเห็นการใช้ยานี้ในสถานพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนทั่วไป

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์

ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น     

  • เป็นยาทาป้องกันการติดเชื้อของบาดแผลภายนอก
  • เป็นส่วนประกอบในเภสัชผลิตภัณฑ์และเครื่องสำอาง

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

 ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีฤทธิ์ในการป้องกันการติดเชื้อโรคที่ผิวหนังและเหมาะที่จะใช้เป็นยาทาภายนอก/ยาใช้ภายนอกโดยใช้ในความเข้มข้นที่เหมาะสม

นอกจากนี้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ยังใช้เป็นส่วนประกอบของเภสัชผลิตภัณฑ์ต่างๆเพื่อป้องกันและยับยั้งไม่ให้ผลิตภัณฑ์เหล่านั้นมีการเจริญเติบโตของเชื้อโรคที่จะส่งผลเสียต่อผู้บริโภคได้

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาน้ำสารละลาย ขนาดความเข้ม ข้น 3% และ 4.5%

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

 ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีขนาดการบริหารยา/ใช้ยาสำหรับป้องกันการติดเชื้อของบาด แผลที่ผิวหนัง เช่น

  • ผู้ใหญ่และเด็กอายุตั้งแต่ 2 ปีขึ้นไป: ก่อนและหลังใช้ยาสารละลายเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ ต้องล้างมือ ต้องทำความสะอาดบาดแผลก่อนใช้ยานี้ (เช่น คราบสกปรก ฝุ่นต่างๆ เป็นต้น) ด้วยน้ำสะอาด และไม่ควรใช้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์กับแผลพุพองหรือแผลเปิดที่เป็นร่องลึก

หลังจากทำความสะอาดแผล ทายานี้บริเวณที่เกิดบาดแผลเพียงบางๆวันละ 3 ครั้งหรือใช้ ตามคำสั่งแพทย์ หลังจากนั้นทิ้งให้แผลแห้งหลังจากการทายานี้ จากนั้นใช้ผ้าพันแผลที่สะอาดปิดทับอีกชั้นหนึ่ง

  • เด็กอายุต่ำกว่า 2 ปี: ยังไม่ได้มีการศึกษาทางคลินิกด้านการใช้ยากับเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ปี การใช้ยานี้ในเด็กกลุ่มอายุนี้จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ  

 

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาลและ เภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

 

หากลืมทายาควรทำอย่างไร?

หากลืมทายาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ สามารถทายาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการทายาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

 ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • อาจรู้สึกแสบคันในบริเวณผิวหนังที่มีการใช้ยานี้
  • *กรณีที่เกิดอาการแพ้ยานี้จะพบ อาการผื่นคันขึ้นตามร่างกาย, มีอาการอึดอัดหายใจไม่ออก/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย, ริมฝีปาก-ลิ้น-ใบหน้า มีอาการบวม, *ซึ่งเมื่อพบอาการเหล่านี้ต้องรีบไปโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน

 

มีข้อควรระวังการใช้เบนซาลโคเนียมคลอไรด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามรับประทานและห้ามยาเข้าตา
  • ห้ามใช้ยานี้นานหรือใช้เป็นปริมาณมากๆเกินคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
  • หากอาการไม่ดีขึ้นหลังใช้ยานี้ไปสักระยะควรต้องปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
  • การใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก ต้องเป็นไปตามคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ด้วย) ยาแผนโบราณ  อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

 

เบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์ ร่วมกับยา Sodium hyaluronate (ยารักษาอาการข้อเสื่อม) ด้วยจะส่งผลให้เกิดอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) มากขึ้นติดตามมาจากยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์

 

ควรเก็บรักษาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์อย่างไร?

ควรเก็บยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์:

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

 

ควรเก็บรักษาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์อย่างไร?

ยาเบนซาลโคเนียมคลอไรด์  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
BENZYL-SEPTOL (เบนซิล-เซพทอล) Meridiant Ent
ITEOL-H (ไอทีโอล-เฮช) AstraZeneca

 

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.drugs.com/cdi/antimicrobial-cleanser.html   [2022,April30]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Benzalkonium_chloride   [2022,April30]
  3. https://www.mims.com/India/drug/info/BENZYL-SEPTOL/BENZYL-SEPTOL%20topical%20liqd  [2022,April30]
  4. https://www.drugs.com/drug-interactions/benzalkonium-chloride-topical-index.html?filter=2&generic_only= [2022,April30]