article detail

อะมิโนควิโนลีน (Aminoquinoline)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 10 กันยายน 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้อะมิโนควิโนลีนอย่างไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาอะมิโนควิโนลีนอย่างไร?
• อะมิโนควิโนลีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• ไข้จับสั่น (Malaria)
• โรคข้อรูมาตอยด์ (Rheumatoid arthritis)
• โรคฝีตับ (Liver abscess)
• ภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดี (G6PD deficiency)
• ยาต้านมาลาเรีย (Antimalarial medications)

บทนำ: คือยาอะไร?

อะมิโนควิโนลีน (Aminoquinoline) คือ ยาต้านมาลาเรีย/โรคไข้จับสั่น จัดเป็นอนุพันธุ์ของสารประกอบอินทรีย์ ชื่อ ‘ควิโนลีน (Quinoline),’ สามารถแบ่งออกเป็น 2 หมวด ดังนี้

• ก. 4-Aminoquinoline: ใช้ต่อต้านเชื้อมาลาเรีย ตัวอย่างของยาในหมวดนี้ เช่นยาAmodiaquine, Chloroquine และ Hydroxychloroquine นอกจากจะใช้บำบัดการติดเชื้อมาลาเรียแล้ว  ทางคลินิกยังใช้ยาบางตัวของ 4-Aminoquinoline อย่างเช่น Chloroquine มาบำบัดอาการโรคข้อรูมาตอยด์,   การติดเชื้ออะมีบาที่ตับ (Hepatic amoebiasis อ่านเพิ่มเติม ในเว็บ com บทความเรื่อง ฝีตับ), และใช้รักษาโรคลูปัส-โรคเอสแอลอีอีกด้วย
• ข. 8-Aminoquinoline: เป็นกลุ่มยาที่มีโครงสร้างเคมีแตกต่างจาก 4-Aminoquinoline เล็กน้อย ประกอบไปด้วยรายการยาดังต่อไปนี้ เช่นยา Primaquine, Tafenoquine,  Pamaquine   ทางคลินิกนำมาใช้บำบัดและป้องกันอาการโรคมาลาเรีย แต่ไม่ควรใช้กับผู้ป่วยกลุ่มภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดีด้วยจะทำให้เกิดภาวะเม็ดเลือดแดงแตก(Hemolysis) ปัจจุบันตัวยา Pamaquine ไม่ค่อยมีการใช้มาเป็นเวลานานแล้ว ในขณะที่ตัวยา Primaquine มีใช้แพร่หลายทั่วโลก  ส่วน Tafenoquine ยังอยู่ในช่วงการศึกษาทดลองทางคลินิกและยังไม่ได้ถูกใช้อย่างเป็นทางการ

รูปแบบของยาอะมิโนควิโนลีนทั้ง 2 กลุ่มจะเป็นยาชนิดรับประทานทั้งที่เป็นยาเดี่ยวและผสมร่วมยาอื่น

สำหรับอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) ของยาอะมิโนควิโนลีนแต่ละตัวจะมีความเหมือนและแตกต่างกันออกไปทั้งนี้ขึ้นกับโครงสร้างทางเคมีที่เป็นองค์ประกอบหลัก องค์การอนามัยโลกได้ระบุให้ยาบางรายการของยากลุ่มอะมิโนควิโนลีนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานที่สถานพยาบาลแต่ละแห่งควรมีสำรองไว้ให้บริการและรองรับต่อการเจ็บป่วยของประชาชน เช่น Amodiaquine, Chloroquine และ Primaquine เป็นต้น นอกจากนี้ยาบางตัว เช่น Amodiaquine จัดเป็นยาสำคัญและโดดเด่นที่ประเทศแอฟริกานำมาใช้รักษามาลาเรีย

สำหรับประเทศไทย จะพบเห็นการใช้ยาอะมิโนควิโนลีนบางรายการ เช่น Chloroquine, Hydroxychloroquine และ Primaquine กลุ่มยาเหล่านี้ถูกจัดอยู่ในหมวดของยาอันตราย ขนาดการใช้ของยานี้แต่ละรายการต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์และมาตรฐานของยาแต่ละตัว ผู้บริโภคอาจซื้อหายาต้านมาลาเรียเหล่านี้ได้ตามร้านขายยาขนาดกลางไปจนถึงขนาดใหญ่ แต่สิ่งที่ต้องคำนึงถึงความปลอดภัยในการใช้ยา ควรต้องได้รับการตรวจคัดกรองการตรวจร่างกายจากแพทย์และใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์เท่านั้น หากมีข้อสงสัยควรสอบถามรายละเอียดและข้อมูลการใช้ยาอะมิโนควิโน ลีนจากเภสัชกรตามร้านขายยาได้โดยทั่วไป

อะมิโนควิโนลีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาอะมิโนควิโนลีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น 

• รักษาการติดเชื้อมาลาเรีย/ไข้จับสั่น (ยาต้านมาลาเรีย)
• ป้องกันการติดเชื้อมาลาเรีย
• ใช้บำบัดอาการปอดอักเสบ/ปอดบวมที่มีสาเหตุมาจากการติดเชื้อโปรโทซัวหรือที่เรียกว่า Pneumocystis pneumonia ซึ่งมักจะพบในผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อเอชไอวี (HIV) ร่วมด้วย
• รักษาโรคลูปัส-โรคเอสแอลอี
• รักษาการติดเชื้ออะมีบาที่ตับ (Hepatic amoebiasis อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง โรคฝีตับ)
• รักษาโรคข้อรูมาตอยด์ (Rheumatoid arthritis)

อะมิโนควิโนลีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาอะมิโนควิโนลีนมีกลไกการออกฤทธิ์โดยตัวยาจะเข้าจับกับสารพันธุกรรมของเชื้อมาลาเรีย และทำให้ส่วนประกอบภายในเซลล์ของเชื้อมาลาเรียที่มีชื่อว่า ไมโทคอนเดรีย (Mitochondria) รวมถึงผนังของเซลล์แตกออกจนไม่สามารถขยายพันธุ์ได้ จากกลไกเหล่านี้ทำให้เชื้อมาลาเรียหยุดการเจริญเติบโต หยุดการกระจายพันธุ์และตายลงในที่สุด

อะมิโนควิโนลีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาอะมิโนควิโนลีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:  

• ยาเม็ดและยาแคปซูลชนิดรับประทาน
• ยาเม็ดชนิดรับประทานที่ผสมกับยาวิตามิน
• ยาฉีด

อะมิโนควิโนลีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

การใช้ยาและขนาดยาในกลุ่มอะมิโนควิโนลีนจะแตกกันในแต่ละผู้ป่วย จึงจะไม่กล่าวถึงรายละเอียดในบทความนี้ เพราะต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์ผู้รักษาซึ่งจะอาศัยข้อมูลต่างๆของผู้ป่วยมาประกอบกัน เช่น

• อาการของผู้ป่วยว่ามีสาเหตุจากเชื้อมาลาเรียชนิดใด
• มีภาวะดื้อยาของเชื้อมาลาเรียด้วยหรือไม่
• อายุและสถานะของสุขภาพของผู้ป่วย
• มีประวัติแพ้ยาชนิดใดหรือไม่
• ปัจจุบันมีการใช้ยาอะไรบ้างเพื่อป้องกันปฏิกิริยาระหว่างยา

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาอะมิโนควิโนลีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์/พยาบาล และเภสัชกร เช่น       

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาอะมิโนควิโนลีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาอะมิโนควิโนลีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาอะมิโนควิโนลีนตรงเวลา

อะมิโนควิโนลีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาอะมิโนควิโนลีนอาจก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) : เช่น

• ปวดหลัง  ปวดขา และ/หรือ  ปวดท้อง
• ปัสสาวะมีสีคล้ำ
• มีไข้
• เบื่ออาหาร
• ผิวซีด
• อ่อนเพลีย
• อาจมีอาการหายใจลำบาก
• วิงเวียน
• เจ็บคอ/ คออักเสบ
• ผมร่วง
• ผิวหนังไวกับแสงแดด
• การได้ยินผิดปกติ
• ลมชัก
• เม็ดเลือดขาวสูงกว่าปกติ
• รู้สึกไม่สบายในระบบทางเดินอาหาร
• วิงเวียน
• ปวดหัว
• ผื่นคัน ลมพิษ
• มีภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ
• หายใจไม่ออก และอาจมีภาวะโคม่าตามมา

มีข้อควรระวังการใช้อะมิโนควิโนลีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้อะมิโนควิโนลีน: เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยาอะมิโนควิโนลีน
• ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
• ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
• ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม
• กรณีที่ผู้ป่วยมียาอื่นรับประทานอยู่ก่อน จะต้องแจ้งให้แพทย์/เภสัชกรทราบทุกครั้ง
• ระวังการใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดี ผู้ป่วยด้วยโรคหัวใจ  ผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยกล้ามเนื้ออ่อนแรง ผู้ป่วยด้วยโรคตับ โรคไต
• *หากพบอาการแพ้ยานี้ ให้หยุดใช้ยานี้ แล้วรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ “ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาอะมิโนควิโนลีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด  อาหารเสริม  ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

อะมิโนควิโนลีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาอะมิโนควิโนลีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น: เช่น

• ห้ามใช้ยา Primaquine ร่วมกับยา Clozapine ด้วยจะทำให้เกิดภาวะเม็ดเลือดขาวในเลือดต่ำจนทำให้เกิดการติดเชื้อต่างๆตามมาได้
• การใช้ยา Hydroxychloroquine ร่วมกับยา Kaolin หรือ Magnesium trisilicate อาจทำให้การดูดซึมของยา Hydroxychloroquine น้อยลงไปจนส่งผลต่อประสิทธิภาพของการรักษา จึงควรเลี่ยงการรับประทานยาร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดรับประทานเป็นกรณีๆ ไป
• การใช้ยา Chloroquine ร่วมกับยา Cimetidine จะทำให้ระดับยา Chloroquine อยู่ในกระแสเลือดได้นานขึ้นจนอาจมีผลข้างเคียงติดตามมา ควรเลี่ยงไม่ใช้ยาทั้ง 2 ตัวร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาอะมิโนควิโนลีนอย่างไร?

ควรเก็บยาอะมิโนควิโนลีน: เช่น

• เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

อะมิโนควิโนลีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาอะมิโนควิโนลีน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Aminoquinoline [2022,Sept10]
2. https://go.drugbank.com/categories/DBCAT000997 [2022,Sept10]
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Hydroxychloroquine [2022,Sept10]
4. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_detail/index/?ndrug=2&rctype=1C&rcno=4900355&lpvncd=&lcntpcd=&lcnno=&licensee_no= [2022,Sept10]
5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/hydroxychloroquine?mtype=generic [2022,Sept10]
6. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=hydroxychloroquine [2022,Sept10]
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Chloroquine [2022,Sept10]
8. http://ndi.fda.moph.go.th/drug_detail/index/?ndrug=2&rctype=1A&rcno=4500232&lpvncd=&lcntpcd=&lcnno=&licensee_no= [2022,Sept10]
9. https://www.mims.com/thailand/drug/info/chloroquine?mtype=generic [2022,Sept10]
10. https://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=CHLOROQUINE [2022,Sept10]
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8278823/ [2022,Sept10]
12. https://www.drugs.com/hydroxychloroquine.html   [2022,Sept10]