วิธีฉีดอินซูลินให้ตนเอง (How to inject insulin)

  • โดย ปรัศนีย์ อัมพุธ
  • 26 ตุลาคม 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

ยาอินซูลินใช้รักษาโรคอะไร?

ก่อนที่จะเรียนรู้วิธีการฉีดยาอินซูลิน (Insulin) เราควรทำความรู้จักว่ายาอินซูลินคือยาอะ ไร ใช้รักษาผู้ป่วยในโรคใดกันก่อน

อินซูลิน (Insulin) เป็นยาชนิดฉีดที่ใช้สำหรับการรักษาผู้ป่วยโรคเบาหวาน เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดของผู้ป่วยเบาหวานให้เป็นปกติหรือใกล้เคียงปกติเท่าที่ทำได้ ซึ่งเป็นยาที่ใช้ในการรักษาหลักสำหรับผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 1 ทุกราย และผู้ที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดีด้วยการควบคุมอาหารและการใช้ยาเม็ดลดระดับน้ำตาล

ข้อบ่งชี้การรักษาด้วยยาอินซูลินคืออะไร?

วิธีฉีดอินซูลิน

การรักษาโรคเบาหวานด้วยยาฉีดอินซูลินมีข้อบ่งชี้ที่ชัดเจน ดังนี้

  • ผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 1
  • ผู้ป่วยที่เกิดภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลัน มีภาวะเลือดเป็นกรดจากคีโตน (Diabetic ketoacidosis) หรือภาวะเลือดเข้มข้นจากระดับน้ำตาลในเลือดที่สูงมาก (Hyperglycemic hyperosmolar non-ketotic syndrome)
  • ผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ที่มีปัญหาดังต่อไปนี้
    • ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงมาก
    • ใช้ยาเม็ดรับประทาน 2 ชนิด ในขนาดสูงสุดแล้ว ยังไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้
    • อยู่ในภาวะผิดปกติ เช่น มีการติดเชื้ออย่างรุนแรง เกิดอุบัติเหตุรุนแรง และมีระดับน้ำ ตาลในเลือดสูง รวมทั้งภาวะขาดสารอาหาร (Malnutrition)
    • ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่อยู่ในระหว่างการผ่าตัด
    • ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่มีความผิดปกติของตับและไต
    • ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่แพ้ยาโรคเบาหวานชนิดเม็ด
  • ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่อยู่ระหว่างการตั้งครรภ์ ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดด้วยการปรับพฤติกรรมการรับประทานอาหารได้
  • ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่เกิดจากตับอ่อนถูกทำลาย เช่น ตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง หรือผู้ป่วยถูกตัดตับอ่อน

ขั้นตอนการฉีดยาอินซูลินทำอย่างไร?

ขั้นตอนในการฉีดอินซูลินด้วยตนเองมีดังนี้

  • เตรียมอุปกรณ์ ได้แก่
    • ยาอินซูลิน โดยต้องตรวจดูให้แน่ใจว่ายาฉีดเป็นชนิดที่ถูกต้อง เนื่องจากผู้ป่วยบางรายจะมียาอินซูลินมากกว่า 1 ชนิด และต้องตรวจดูวันหมดอายุ หรือยามีการเปลี่ยนสีที่ผิดปกติ หรืออินซูลินจับเป็นตะกอนหรือไม่ ถ้าตรวจสอบแล้วยาเสื่อมคุณภาพ ต้องทิ้งยา (อ่านเพิ่มเติมในบทความเรื่องวิธีทิ้งยา) ไป ไม่ใช้ยานั้น
    • เข็มฉีดยาอินซูลิน
    • สำลีสะอาดที่ผ่านการฆ่าเชื้อแล้ว
    • แอลกอฮอล์ชนิด 70%
  • ล้างมือให้สะอาดด้วยสบู่
  • กลิ้งขวดอินซูลินบนฝ่ามือตามแนวนอน ไม่ใช้การเขย่าเพราะจะทำให้เกิดฟองอากาศ และทำให้ปริมาณยาอินซูลินที่ดูดมาใช้ ผิดพลาดได้
  • ทำความสะอาดจุกยางขวดยาอินซูลินด้วยสำลีชุบแอลกอฮอล์
  • ดูดอากาศเข้าไปในเข็มฉีดยาเท่ากับจำนวนอินซูลินที่จะฉีด แล้วดันอากาศใส่เข้าไปในขวดอินซูลิน
    • หากผู้ป่วยต้องใช้อิซูลินแบบผสม ให้ดูดอากาศเข้าไปในเข็มเท่ากับจำนวนอินซูลินที่จะฉีด อินซูลินทั้งชนิดออกฤทธิ์สั้นและออกฤทธิ์ปานกลาง เช่น ฉีดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์สั้น 5 ยูนิต ออกฤทธิ์ปานกลาง 10 ยูนิต ให้ดูดลมเข้าไปในเข็มเป็นจำนวน 15 ยูนิต
  • คว่ำขวดอินซูลินพร้อมดูดยาอินซูลินตามจำนวน แต่ต้องมั่นใจว่าเข็มจมอยู่ในยาอินซูลินก่อนดูดยาเสมอ เพื่อป้องกันการดูดอากาศเข้าไปในเข็มฉีดยา
    • หากฉีดอินซูลินชนิดผสม ให้ใส่ลมเข้าไปในขวดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์ปานกลางก่อน แล้วดูดอินซูลินออกมา 10 ยูนิต แล้วจึงใส่ลมเข้าไปในขวดอินซูลินออกฤทธิ์สั้น แล้วดูดอินซูลินออกมา 5 ยูนิต
  • เลือกตำแหน่งที่ฉีดยา ได้แก่ บริเวณหน้าท้องห่างจากสะดือประมาณ 5-20 เซนติเมตร บริเวณต้นแขน ต้นขา และบริเวณแก้มก้น การดูดซึมบริเวณหน้าท้องจะดูดซึมได้ดีกว่าที่บริเวณต้นแขนหรือต้นขา การฉีดยาควรห่างจากตำแหน่งเดิมประมาณ 1.5 นิ้ว เพราะการฉีดยาซ้ำตำ แหน่งเดิมอาจจะเกิด ก้อนไขมันที่เกิดจากยาอินซูลิน (Lipohypertrophy) ได้
  • ทำความสะอาดตำแหน่งที่ฉีดยาด้วยสำลีชุบแอลกอฮอล์ และรอให้แห้งประมาณ 5-10 วินา ที ก่อนฉีดยา
  • จับผิวหนังยกขึ้นเป็นลำก่อนฉีดยา ซึ่งช่วยทำให้ลดโอกาสที่จะปักเข็มเข้าไปในชั้นกล้ามเนื้อ ทั้งนี้การฉีดยาอินซูลินที่ถูกต้อง จะต้องฉีดยาเข้าสู่ชั้นใต้ผิวหนัง (Subcutaneous injection)
  • ฉีดอินซูลินโดยทำมุม 45-90 องศากับผิวหนัง แทงมิดเข็มเมื่อใช้เข็มฉีดเฉพาะอินซูลิน แต่ในกรณีที่ใช้เข็มยาว ให้แทงประมาณ ½ นิ้วของเข็ม โดยทำมุม 45 องศา
  • ดันก้านเข็มฉีดอินซูลินจนสุด หลังฉีดยาสำรวจว่ามีเลือดออกหรือไม่ ถ้ามีให้กดบริเวณฉีดยา จนกว่าเลือดหยุด แต่ไม่ควรนวดบริเวณที่ฉีดยา เพราะจะทำให้การดูดซึมยาอินซูลินเร็วขึ้น และถ้าเป็นตุ่มนูนแสดงว่าฉีดยาเข้าผิวหนังชั้นหนังกำพร้า (ผิวหนังชั้นนอกสุด) ซึ่งแสดงว่าฉีดยาตื้นเกินไป

มีวิธีฉีดยาอินซูลินในผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 อย่างไร?

ผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 เป็นผู้ป่วยที่จำเป็นต้องได้รับการรักษาด้วยอินซูลินไปตลอด มีรูปแบบการฉีดอินซูลินที่นิยมมากที่สุด คือ การฉีดอินซูลินชนิดออกฤทธิ์ปานกลางหรือชนิดออกฤทธิ์นานก่อนนอน (เวลา 21.00 น. หรือ 24.00 น.) ร่วมกับการรับประทานยาเม็ดลดระดับน้ำตาลในตอนกลางวัน โดยมีหลักการปรับขนาดอินซูลิน เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถจัดการตน เองให้มีการควบคุมระดับน้ำตาลที่ดี

ทั้งนี้ ขนาดยา และวิธีปรับปริมาณยาอินซูลิน ต้องได้รับความเห็นชอบจากแพทย์ผู้ดูแล ซึ่งโดยทั่วไป คำแนะนำ คือ

  • ปรับขนาดอินซูลินได้ทุก 3-7 วัน ตามระดับน้ำตาลในเลือดตอนเช้าก่อนอาหาร (จากการตรวจสอบระดับน้ำตาล โดยการเจาะเลือดปลายนิ้วด้วยตนเอง แล้วตรวจด้วยเครื่องตรวจที่ใช้สำหรับการตรวจน้ำตาลในเลือดด้วยตนเองที่บ้าน หรือจากการเจาะเลือดที่สถานพยาบาลใกล้บ้าน)
  • สามารถปรับเพิ่มขนาดอินซูลิน 1-2 ยูนิต ถ้าระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าระดับเป้าหมายแต่ไม่เกิน 180 มิลลิกรัม/เดซิลิตร
  • ปรับเพิ่มขนาดอินซูลิน 2-4 ยูนิต ถ้าระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่าระดับเป้าหมาย แต่เกิน 180 มิลลิกรัม/เดซิลิตร
  • ปรับลดขนาดอินซูลินลง 2 ยูนิต ถ้าระดับน้ำตาลในเลือดต่ำกว่าเป้าหมาย
  • ปรับลดขนาดอินซูลินลง 4 ยูนิต ถ้าระดับน้ำตาลในเลือดต่ำกว่า 70 มิลลิกรัม/เดซิลิตร

มีวิธีเก็บยาอินซูลินอย่างไร?

วิธีเก็บยาอินซูลิน ได้แก่

  • ยาอินซูลินที่เปิดใช้แล้ว ควรเก็บดังนี้
    • เก็บในตู้เย็นที่ตั้งอุณหภูมิที่ 2-8 องศาเซลเซียส (Celsius)
    • ห้ามวางยาไว้ในช่องแช่แข็งหรือใต้ช่องแช่แข็ง
    • และหลังเปิดใช้แล้ว ควรใช้ยาให้หมดภายในเวลา 1-3 เดือน
    • แต่ถ้าไม่มีตู้เย็น สามารถเก็บที่อุณหภูมิห้องที่ไม่เกิน 30 องศาเซลเซียสได้ประมาณ 1 เดือน
    • สำหรับอินซูลินชนิดปากกา สามารถเก็บได้โดยใส่ในกล่องปากกาที่จัดมา โดยไม่ถูกความร้อน และไม่ต้องเข้าตู้เย็น จะอยู่ได้ประมาณ 1 เดือน ซึ่งส่วนใหญ่มักจะใช้หมดก่อนเวลา
  • ส่วนยาอินซูลินที่ยังไม่เปิดใช้ ให้เก็บในตู้เย็นที่ตั้งอุณหภูมิไว้ที่ 2-8 องศาเซลเซียส
  • สำหรับผู้ป่วยที่เดินทาง สามารถนำยาอินซูลินติดตัวไปได้โดย
    • ไม่ต้องใส่กระติกน้ำแข็ง ถ้าไม่ถูกความร้อน
    • ไม่ควรเก็บอินซูลินในที่ร้อน เช่น หลังรถ
    • ควรเก็บในกระเป๋าขนาดเล็ก ที่สามารถหยิบใช้ได้ง่าย
    • ในกรณีที่เดินทางไกลและอากาศร้อนมาก ควรเก็บอินซูลินใส่ถุงหรือกระป๋องพลาสติกก่อนใส่ในกระติกน้ำแข็ง

บรรณานุกรม

  1. วีระศักดิ์ ศรินนภากร. (2553). การใช้ยารักษาโรคเบาหวาน. ใน วีระศักดิ์ ศรินนภากร, ชัยชาญ ดีโรจนวงศ์, ทองคำ สุนทรเทพวรากุล, สถิต นิรมิตรมหาปัญญา. โรคเบาหวาน: Cases approach for diabetes mellitus management. กรุงเทพฯ: กรุงเทพเวชสาร.
  2. วีระศักดิ์ ศรินนภากร. (2555). รูปแบบของการฉีดยาอินซูลิน. ใน วีระศักดิ์ ศรินนภากร, ชัยชาญ ดีโรจนวงศ์, ทองคำ สุนทรเทพวรากุล. ตำราอิซูลิน: Insulin. กรุงเทพฯ: กรุงเทพเวชสาร.
  3. สำนักงานหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า. (2554). แนวทางเวชปฎิบัติสำหรับโรคเบาหวาน. กรุงเทพฯ: ศรีเมืองการพิมพ์.
  4. อุระณี รัตนพิทักษ์. (2554). ยารักษาเบาหวาน. ใน สมเกียรติ โพธิรัตย์, วรรณี นิธิยานันท์, อัมพา สุทธิจำรูญ, ยุพิน เบ็ญจสุรัตน์วงศ์. การให้ความรู้เพื่อจัดการโรคเบาหวานด้วยตนเอง: Diabetes education for self-management. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: นิวธรรมดาการพิมพ์.