article detail

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ (Cardioselective beta blockers)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 29 ตุลาคม 2565
• Tweet

สารบัญ

• บทนำ: คือยาอะไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีขนาดรับประทานอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้ คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ อย่างไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษา คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ อย่างไร?
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• โรคหัวใจ โรคหัวใจและหลอดเลือด (Heart disease หรือ Cardiovascular disease)
• ต้อหิน (Glaucoma)
• ไมเกรน (Migraine)
• ยาต้านรีโทรไวรัส (Antiretroviral Agent)
• ยาต้านเอชไอวี ยาสูตรฮาร์ท (HAART: Highly Active Antiretroviral Therapy)
• คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ (Cardioselective beta blockers)

บทนำ: คือยาอะไร?

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ (Cardioselective beta blockers) คือ กลุ่มยาที่นำมารักษาอาการของโรคหัวใจและหลอดเลือดต่างๆ(เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ, ภาวะหัวใจล้มเหลว, กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, หัวใจเต้นเร็ว, โรคความดันโลหิตสูง), ต้อหิน, ไมเกรนโดยมีรูปแบบยาแผนปัจุบันได้หลากหลายขึ้นกับยาแต่ละชนิดย่อย เช่น ยารับประทาน, ยาฉีด, ยาหยอดตา

อนึ่ง: ชื่ออื่นของยานี้ เช่น  ซีเล็กทีฟ เบต้า₁รีเซพเตอร์ บล็อกเกอร์ (Selective beta₁ receptor blocker)

ตัวยาในกลุ่มนี้มีอยู่หลายรายการ และจำหน่ายภายใต้ชื่อการค้าอย่างมากมายหลายประเทศทั่วโลก, ตัวอย่างยากลุ่มนี้ที่พบเห็นการใช้กันในทางคลินิก เช่น

• Acebutolol: รักษาโรคความดันโลหิตสูง, ภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Angina),  ภาวะหัวใจล้มเหลวเฉียบพลัน,  หัวใจห้องล่างเต้นเร็วผิดปกติ, และบางกรณีนำมาใช้บำบัดอาการผู้ติดสุราเรื้อรังอีกด้วย, ผลิตภัณฑ์จะเป็นยารับประทาน และยาฉีด
• Betaxolol: ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง, รวมถึงบำบัดอาการของโรคต้อหิน โดยใช้ป้องกันความเสียหายของเส้นประสาทในบริเวณตา, ผลิตภัณฑ์เป็นยาชนิดรับประทาน และ ยาหยอดตา
• Bisoprolol: รักษาโรคความดันโลหิตสูง, อาการกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, บำบัด ภาวะหัวใจล้มเหลว, ผลิตภัณฑ์มีเฉพาะยาชนิดรับประทาน
• Celiprolol: ใช้ลดความดันโลหิตสูง เป็นยาชนิดรับประทาน
• Esmolol: ใช้บำบัดอาการหัวใจเต้นผิดจังหวะโดยลดแรงบีบตัวของหัวใจ, และใช้เป็นยาป้องกันไม่ให้หัวใจผู้ป่วยเต้นเร็วในระหว่างการผ่าตัด, ผลิตภัณฑ์จะเป็นยาฉีดเท่านั้น
• Metoprolol: ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง, ภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, ภาวะหัวใจล้มเหลว, หัวใจห้องล่างเต้นเร็วผิดปกติ, บางกรณีนำไปช่วยบำบัดอาการปวดศีรษะไมเกรน, ผลิตภัณฑ์มีทั้งยาชนิดรับประทาน และยาฉีด
• Nebivolol: ใช้รักษาโรคความดันโลหิตสูง, ประเทศในแถบยุโรปจะใช้รักษาภาวะหัวใจ ห้องล่างด้านซ้ายล้มเหลว (Left ventricular failure), ผลิตภัณฑ์มีเฉพาะยารับประทาน

ทั้งนี้ การเลือกใช้ยาดังกล่าวแต่ละรายการสำหรับผู้ป่วยแต่ละบุคคลจะมีความแตกต่างกันออกไป โดยแพทย์จะใช้องค์ประกอบต่างๆมาพิจารณา เช่น อายุ, เพศ, โรคประจำตัว, สตรีที่อยู่ในภาวะตั้งครรภ์, สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร, ยาอื่นๆที่ผู้ป่วยมีใช้อยู่ก่อน, ฯลฯ, นอกจากนี้ยังมีปัจจัยของผลข้างเคียงจากยาเหล่านี้เข้ามาเกี่ยวข้องอีกด้วย

ตัวยาหลายรายการข้างต้นมีใช้ในประเทศไทย และถูกจัดอยู่ในหมวดยาอันตราย การใช้ยากลุ่มนี้มักต้องรับประทานกันเป็นเวลานานต่อเนื่องเพื่อควบคุมอาการโรค เช่น ความดันโลหิตสูง โดยต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น, ห้ามมิให้ผู้ป่วยไปซื้อยามารับประทานเองโดยเด็ดขาด

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

• รักษาโรคความดันโลหิตสูง (ยาลดความดัน)
• รักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือหัวใจเต้นเร็วผิดปกติ
• รักษาอาการกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
• รักษาภาวะหัวใจล้มเหลว
• อื่นๆ: เช่น
  • บำบัดอาการปวดศีรษะไมเกรน
  • บำบัดอาการต้อหิน

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ตัวยาในกลุ่มคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีกลไกการออกฤทธิ์ต่อต้านการกระตุ้นของระบบประสาทอัตโนมัติประเภทระบบประสาทซิมพาเทติก (Sympathetic) ซึ่งมีกระจายอยู่ในระบบการทำงานของอวัยวะต่างๆ เช่น หัวใจ ไต, นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ครอบคลุมไปถึงสมองส่วนก้านสมอง โดยยับยั้งสารสื่อประสาทต่างๆ, และลดฤทธิ์การทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติก, จากกลไกที่ซับซ้อนดังกล่าว สามารถส่งผลต่อการรักษาอาการป่วยดังสรรพคุณ

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

• ยาชนิดรับประทาน ที่มีหลายขนาดความแรง
• ยาฉีด
• ยาหยอดตา

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีขนาดรับประทานอย่างไร?

เนื่องจากยาในกลุ่มคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีหลากหลายรายการ, ความเหมาะสมของตัวยากับกลุ่มโรคมีความแตกต่างกันออกไป, อีกทั้งมีข้อห้ามใช้และผลข้างเคียงมากมาย, การใช้ยากลุ่มนี้ที่ปลอดภัย จึงขึ้นกับแพทย์ผู้ทำการรักษาที่จะสามารถบริหารยา/ใช้ยาได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม (แนะนำอ่านเพิ่มเติมแต่ละตัวยาในเว็บ haamor.com เช่น ยา Acebutolol, Bisoprolol เป็นต้น)

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น    

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยา คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อก เกอร์ ตรงเวลา

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบต่างๆของร่างกาย: เช่น

• ผลต่อการทำงานของหัวใจ: เช่น เกิดภาวะหัวใจเต้นช้าผิดปกติ, การบีบตัวหรือการทำงานของกล้ามเนื้อหัวใจเปลี่ยนแปลงไป, ความดันโลหิตต่ำ, เจ็บหน้าอก, มีอาการบวมของมือ-เท้า,  มีอาการโรคเรเนาด์ (Raynaud’s syndrome), เกิดภาวะหัวใจล้มเหลวได้
• ผลต่อการทำงานของระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ปวดหัว มีภาวะประสาทหลอน ฝันแปลกๆ  ง่วงนอน ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน
• ผลต่อระบบการหายใจ: เช่น มีอาการไอ, หลอดลมเกร็งตัว/หายใจลำบาก, เยื่อจมูกอักเสบ, หลอดลมอักเสบ
• ผลต่อผิวหนัง: เช่น มีภาวะผื่นคัน เหงื่อมาก
• ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ท้องผูกหรือไม่ก็ท้องเสีย ท้องอืด  คลื่นไส้อาเจียน อาหารไม่ย่อย

มีข้อควรระวังการใช้ คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์: เช่น

• ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์
• ห้ามปรับขนาดรับประทาน หรือหยุดการใช้ยาด้วยตนเอง
• ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
• ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
• *หลังการใช้ยานี้ ถ้าอาการป่วยไม่ดีขึ้น ต้องรีบมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว/ก่อนนัด เพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา          
• ห้ามใช้ยานี้กับ ผู้ที่อยู่ในภาวะช็อกด้วยภาวะหัวใจล้มเหลว
• ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีโรคประจำตัวต่างๆ เช่น โรคหืด, ผู้ที่มีภาวะหัวใจเต้นช้า, ผู้ที่มีภาวะ/โรคความดันโลหิตต่ำ, ผู้ป่วยโรคเรเนาด์
• ปฏิบัติตัวตามคำแนะนำของแพทย์ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการรับประทานยาต่างๆ อาหาร การพัก ผ่อน การออกกำลังกาย, และต้องมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยากลุ่มคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ ด้วย)  ยาแผนโบราณทุกชนิด  อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร   และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น: เช่น  

• ห้ามรับประทานยากลุ่มคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบ ด้วยจะส่งผลให้เกิดความดันโลหิตต่ำ มีอาการปวดหัว วิงเวียน และเป็นลม
• การใช้ยา Betaxolol ร่วมกับยาต้านไเอชไอวี /ยาต้านรีโทรไวรัส เช่นยา Atazanavir สามารถเพิ่มความเสี่ยงของภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ อาจมีอาการวิงเวียน เป็นลม ดังนั้นจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
• การใช้ยา Metoprolol ร่วมกับยา Reserpine และยาในกลุ่ม MAOIs จะทำให้ฤทธิ์ของยา Metoprolol เพิ่มมากขึ้น  หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
• การใช้ยา Nebivolol  ร่วมกับยา Theophylline อาจทำให้ประสิทธิภาพของยา Nebivolol ลดลง แต่กลับเพิ่มอาการข้างเคียงจากยา Theophylline เพื่อป้องกันสภาวะดังกล่าว ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษา คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ อย่างไร?

ควรเก็บยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์: เช่น

• เก็บยาตามเงื่อนไขที่ระบุในเอกสารกำกับยา/ฉลากยา
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
• ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น

คาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์ มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาคาร์ดิโอซีเล็กทีฟ เบต้า บล็อกเกอร์   มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Beta_blocker   [2022,Oct29]
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Acebutolol   [2022,Oct29]
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Atenolol  [2022,Oct29]
4. https://www.mims.com/India/drug/info/celiprolol/   [2022,Oct29]
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Esmolol  [2022,Oct29]
6. https://en.wikipedia.org/wiki/Metoprolol  [2022,Oct29]
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Nebivolol  [2022,Oct29]
8. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/in-depth/beta-blockers/art-20044522  [2022,Oct29]
9. https://www.drugs.com/mtm/nebivolol.html  [2022,Oct29]
10. https://www.drugs.com/drug-interactions/metoprolol-index.html?filter=2#R  [2022,Oct29]