ไดเอทิลคาร์บามาซีน (Diethylcarbamazine)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 28 มกราคม 2566
- Tweet
สารบัญ
- บทนำ: คือยาอะไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้ไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?
- ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
บทความที่เกี่ยวข้อง
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- โรคเท้าช้าง (Lymphatic filariasis)
- พิเพอราซีน (Piperazine)
- พยาธิเส้นด้าย (Threadworm) หรือ พยาธิเข็มหมุด (Pinworm)
- ตัวตืด โรคพยาธิตัวตืด (Tapeworm infection)
- ตืดวัว พยาธิตืดวัว (Beef Tapeworm infection)
- พยาธิตืดหมู (Pork tapeworm) โรคติดเชื้อพยาธิตืดหมู (Cysticercosis)
บทนำ: คือยาอะไร?
ไดเอทิลคาร์บามาซีน (Diethylcarbamazine) คือ ยารักษาการติดเชื้อหนอนพยาธิทั้งในมนุษย์และสัตว์ โดยเป็นอนุพันธุ์ของยาพิเพอราซีน(Piperazine derivative), โดยชนิดของหนอนพยาธิที่ตอบสนองต่อยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น Wuchereria bancrofti, Brugia malayi และ Brugia timori ซึ่งเป็นต้นเหตุของพยาธิโรคเท้าช้าง, และมียุงเป็นพาหะนำโรค นอกจากนี้ยังสามารถออกฤทธิ์ต่อหนอนพยาธิที่เป็นสาเหตุของโรค Loiasis (พยาธิที่เยื่อตามักพบในทวีปอัฟริกัน) และ Onchocer ciasis (พยาธิตาบอดมักพบในทวีปอัฟริกันเช่นกัน), แต่สำหรับหนอนพยาธิกลุ่มอื่นๆ เช่น พยาธิเข็มหมุด และ พยาธิตัวตืด (เช่น พยาธิตืดหมู, ตืดวัว) ไม่สามารถใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนรักษาได้ผล
รูปแบบของยาไดเอทิลคาร์บามาซีนที่เป็นยาแผนปัจจุบัน ทั่วไปจะเป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ด้วยตัวยาสามารถดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้เป็นอย่างดี จากนั้นจะกระจายตัวไปในเนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดที่ไม่มีไขมันก่อนที่จะถูกขับออกมากับปัสสาวะ
ทั้งนี้มีข้อมูลที่ผู้บริโภคควรทราบก่อนการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น
- ผู้ป่วยต้องไม่มีประวัติแพ้ยานี้มาก่อน
- ขนาดการใช้ยานี้ต้องถูกสั่งจ่ายโดยแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น ด้วยการติดเชื้อหนอนพยาธิต่างชนิดกันจะใช้ยานี้ในขนาดรับประทานที่แตกต่างกันออกไป
- การใช้ยานี้กับเด็ก ผู้สูงอายุ สตรีตั้งครรภ์ รวมถึงสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร ซึ่งถือเป็นผู้ป่วยกลุ่มเฉพาะต้องให้แพทย์เป็นผู้พิจารณาสั่งจ่ายยาเป็นกรณีไป
อนึ่ง: องค์การอนามัยโลกได้ระบุให้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของสถาน พยาบาลที่ควรมีสำรองไว้ใช้ คณะกรรมการอาหารและยาของไทยก็ได้บรรจุให้ยาไดเอทิลคาร์บามา ซีนอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ การใช้ยานี้อย่างได้ผลจะต้องอาศัยความต่อเนื่องในการรับประทาน การหยุดยานี้เร็วเกินไปอาจทำให้อาการติดเชื้อหนอนพยาธิกำเริบหรือกลับมาเป็นใหม่ได้โดยง่าย ผู้ป่วยจึงควรต้องรับประทานยานี้ตรงเวลาและเป็นไปตามคำสั่งแพทย์อย่างเคร่งครัด
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีสรรพคุณรักษาโรคอะไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อ
- รักษาการติดเชื้อหนอนพยาธิที่เป็นสาเหตุของโรคเท้าช้าง
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีกลไกการออกฤทธ์ โดยตัวยาจะฆ่าหนอนพยาธิทั้งชนิดตัวอ่อนและตัวแก่เต็มวัยที่ตอบสนองต่อยานี้, โดยยาไดเอทิลคาร์บามาซีนจะยับยั้งกระบวนการเผาผลาญของกรดในตัวอ่อนของหนอนพยาธิที่มีชื่อว่า อะราชิโดนิก (Arachidonic acid metabolism) ส่งผลให้ระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายมนุษย์สามารถกำจัดหนอนพยาธินี้ได้, จากกลไกเหล่านี้จึงทำให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:
- ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 50, 100, และ 300 มิลลิกรัม/เม็ด
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีขนาดรับประทาน เช่น
ก. สำหรับการติดเชื้อหนอนพยาธิโรคเท้าช้างชนิด Wuchereria bancrofti: เช่น
- ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 6 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานหลังอาหารเป็นเวลา 12 วัน
ข. สำหรับการติดเชื้อหนอนพยาธิโรคเท้าช้างชนิด Brugia malayi และ Brugia timori: เช่น
- ผู้ใหญ่: รับประทานขนาด 3 - 6 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานหลังอาหารเป็นเวลา 6 - 12 วัน
*อนึ่ง:
- เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดรับประทานยานี้ของเด็ก ขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของแพทย์
- ยานี้ควรต้องรับประทานหลังอาหารทันที
*****หมายเหตุ:
ขนาดและระยะเวลาของการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและ เภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
หากลืมรับประทานยาไดเอทิลคาร์บามาซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า
อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาไดเอทิลคาร์บามาซีนให้ตรงเวลา
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น
- มีอาการผื่นคันทางผิวหนัง
- ใบหน้าและเปลือกตา/หนังตาบวม
- อาจมีอาการไข้
- การมองเห็นผิดปกติ/ตาพร่า
- ปวดหัว
- ปวดข้อ
- อ่อนเพลีย
- วิงเวียน
- คลื่นไส้อาเจียน
มีข้อควรระวังการใช้ไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น
- ห้ามใช้ในผู้แพ้ยานี้
- ห้ามปรับขนาดรับประทานหรือหยุดการใช้ยานี้ก่อนกำหนดที่แพทย์ระบุ
- ห้ามรับประทานยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม
- ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุโดยไม่มีคำสั่ง จากแพทย์
- ควรรับประทานยานี้ให้ตรงเวลา
- กรณีรับประทานยานี้ไปแล้ว 2 - 3 วันอาการไม่พัฒนาไปในทางที่ดีขึ้น ควรกลับมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเพื่อแพทย์พิจารณาปรับแนวทางการรักษา
- ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอาจทำให้การมองเห็นผิดปกติ ขณะที่ได้รับยานี้แล้วมีอาการดัง กล่าวควรต้องหลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะหรือการทำงานที่ เกี่ยวข้องกับเครื่องจักร
- มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดทุกครั้งเพื่อแพทย์ตรวจสอบผลการรักษาได้อย่างถูกต้อง
- ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไดเอทิลคาร์บามาซีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วย เช่นกัน
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- ระหว่างการใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ควรหลีกเลี่ยงการดื่มสุรา หรือ การสูบบุหรี่ด้วยอาจส่งผลเกิดปฏิกิริยากับตัวยาไดเอทิลคาร์บามาซีน และมีผลกระทบต่อการรักษาติดตามมา
- การใช้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน ร่วมกับยา Acetazolamide อาจทำให้การกำจัดยาไดเอทิลคาร์บามาซีนออกทางปัสสาวะลดลง ส่งผลให้ยาไดเอทิลคาร์บามาซีนอยู่ในร่างกายและออกฤทธิ์ได้ยาวนานขึ้น กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีไป
ควรเก็บรักษาไดเอทิลคาร์บามาซีนอย่างไร?
สามารถเก็บยาไดเอทิลคาร์บามาซีน เช่น
- เก็บยาที่อุณหภูมิห้องที่เย็น
- ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
- เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
- ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
ไดเอทิลคาร์บามาซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาไดเอทิลคาร์บามาซีน มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Diethizine (ดีทิซีน) | Pond’s Chemical |
Filadec (ฟิลาเด็ค) | Pond’s Chemical |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Diethylcarbamazine [2023,Jan28]
- https://www.drugs.com/cons/diethylcarbamazine.html [2023,Jan28]
- http://dmsic.moph.go.th/dmsic/admin/files/userfiles/files/essential_book_56.pdf [2023,Jan28]
- https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Filadec/ [2023,Jan28]
- https://www.mims.com/thailand/drug/info/diethylcarbamazine?mtype=generic [2023,Jan28]
- https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Diethizine/ [2023,Jan28]
- https://druginfosys.com/Drug.aspx?drugCode=237 [2023,Jan28]