โรคเลือดเอ็มดีเอส (MDS: Myelodysplatic syndrome)

  • โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
  • 31 ธันวาคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือโรคอะไร? พบบ่อยไหม?

โรคเลือดเอ็มดีเอส หรือ โรคเอ็มดีเอส หรือ กลุ่มอาการเอ็มดีเอส (Myelodysplatic syndrome ย่อว่า เอ็มดีเอส/MDS) คือ โรคเลือดชนิดหนึ่ง ที่มีความผิดปกติในการทำงานของตัวอ่อนเม็ดเลือดชนิดต่างๆในไขกระดูกที่ไม่สามารถเจริญเติบโตเป็นเม็ดเลือดตัวแก่ที่สมบูรณ์ที่ร่างกายนำมาใช้งานได้ และจัดเป็นโรคมะเร็งชนิดหนึ่งของระบบโรคเลือด,  เป็นโรคพบทุกเพศ  เพศชายพบบ่อยกว่าเพศหญิงเล็กน้อย, พบทุกอายุ แต่พบน้อยในวัยต่ำกว่า 50 ปี และพบน้อยมากๆในเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก) ทั่วไปพบในผู้สูงอายุวัยช่วง 60-75ปี,   สถิติจากสหรัฐอเมริกาพบโรคนี้ได้ประมาณ 10,000-20,000 ราย/ปี โดยผู้อายุมากกว่า 70 ปีพบประมาณ 15 รายต่อประชากร 1 แสนคน

โรคนี้แบ่งเป็นชนิดย่อยได้หลายชนิดได้แก่

  • Refractory cytopenia with unilineage dysplasia ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีเม็ดเลือดทุกชนิดในเลือดต่ำ
  • Refractory anemia with ringed sideroblasts ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีภาวะซีด และมีเม็ดเลือดแดงในเลือดสูงแต่เป็นชนิดตัวอ่อนที่มีเหล็กมากที่เรียกว่า Sideroblast
  • Refractory cytopenia with multilineage dysplasia ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีเม็ดเลือด 2-3 ชนิดในเลือดต่ำ โดยพบเซลล์ตัวอ่อนเซลล์เม็ดเลือดในเลือดได้ประมาณ 1%
  • Refractory anemia with excess blasts ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีภาวะซีดและมีเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว และเกล็ดเลือดในเลือดต่ำ ร่วมกับมีเซลล์ตัวอ่อนเม็ดเลือดในเลือดจำนวนมาก
  • Myelodysplastic syndrome, unclassified ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดที่ไม่ได้อยู่ในกลุ่มที่ได้กล่าวมาแล้ว
  • Myelodysplastic syndrome associated with isolated del (5q) chromosome abnormality ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดที่มีเม็ดเลือดแดงในเลือดต่ำและมีความผิดปกติของโครโมโซมที่เกี่ยวข้องกับการสร้างเม็ดเลือดที่เรียกว่า del(5q) chromosome ผิดปกติ

อะไรเป็นสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงเกิดโรคเลือดเอ็มดีเอส?

โรคเลือดเอ็มดีเอส

 

สาเหตุเกิดโรคเลือดเอ็มดีเอส/โรคเอ็มดีเอสยังไม่ทราบแน่ชัด แต่ปัจจัยเสี่ยงที่อาจทำให้เกิดโรคนี้ เช่น

  • การได้รับยาเคมีบำบัด
  • การได้รับรังสีรักษา
  • การได้รับสารเคมีต่างๆเรื้อรัง เช่น ยาบางชนิด (เช่นยา รีคอมบิแนนฮิวแมน อิริโทรโพยอิติน/  Recombinant Human Erythropoietin; ย่อว่า  rEPO), ควันบุหรี่,   สารเบนซีน,  ยาฆ่าแมลง,  โลหะหนัก(เช่น ตะกั่ว  ปรอท)
  • พันธุกรรม:
    • โรคนี้ไม่ใช่โรคถ่ายทอดทางพันธุกรรม
    • แต่พบว่ามีความผิดปกติทางจีน/ยีนเฉพาะบุคคลนั้นๆบางชนิดที่อาจเป็นปัจจัยเสี่ยงให้เกิดโรคนี้ได้
    • นอกจากนั้นยังพบว่า โรคชนิดที่มีสาเหตุทางพันธุกรรมบางโรคอาจเป็นปัจจัยเสี่ยงเกิดโรคนี้ เช่น โรคเกล็ดเลือดต่ำ, โรคโลหิตจางจากไขกระดูกฝ่อ,
  • บ่อยครั้งแพทย์หาสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงไม่พบ

โรคเลือดเอ็มดีเอสมีกี่ชนิด?

 โรคเลือดเอ็มดีเอส/โรคเอ็มดีเอส แบ่งเป็นชนิดย่อยได้หลายชนิด เช่น

  • Refractory cytopenia with unilineage dysplasia ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีเม็ดเลือดทุกชนิดในเลือดต่ำ
  • Refractory anemia with ringed sideroblasts ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีภาวะ/โรคซีดที่มีเม็ดเลือดแดงในเลือดสูงแต่เป็นชนิดตัวอ่อนที่มีเหล็กมากที่เรียกว่า Sideroblast
  • Refractory cytopenia with multilineage dysplasia ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีเม็ดเลือด 2-3 ชนิดในเลือดต่ำ โดยพบเซลล์ตัวอ่อนเซลล์เม็ดเลือดในเลือดได้ประมาณ 1%
  • Refractory anemia with excess blasts ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีโรคซีดและมีเม็ดเลือดแดง เม็ดเลือดขาว และเกล็ดเลือดในเลือดต่ำ ร่วมกับมีเซลล์ตัวอ่อนเม็ดเลือดในเลือดจำนวนมาก
  • Myelodysplastic syndrome, unclassified ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดที่ไม่ได้อยู่ในกลุ่มที่ได้กล่าวมาแล้ว
  • Myelodysplastic syndrome associated with isolated del(5q) chromosome abnormality ได้แก่ เอ็มดีเอสชนิดมีเม็ดเลือดแดงในเลือดต่ำและมีความผิดปกติของโครโมโซมที่เกี่ยวกับการสร้างเม็ดเลือดที่เรียกว่า del(5q) chromosome ผิดปกติ

โรคเลือดเอ็มดีเอสมีอาการอย่างไร?

อาการของโรคเอ็มดีเอส ที่พบบ่อย  เช่น

  • อ่อนเพลีย
  • ซีด
  • มีผื่นเลือดออกเหมือนในไข้เลือดออก  มีจ้ำห้อเลือดขึ้นตามตัว  และมีเลือดออกง่าย
  • ติดเชื้อต่างๆได้ง่าย

แพทย์วินิจฉัยโรคเลือดเอ็มดีเอสอย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคเอ็มดีเอส ได้จาก

  • ประวัติอาการ อายุผู้ป่วย ประวัติมีปัจจัยเสี่ยงต่างๆ
  • การตรวจร่างกายทั่วไป 
  • ตรวจเลือดดูค่าต่างๆด้วยการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น ความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด/ซีบีซี/CBC
  • การตรวจไขกระดูกด้วยการตรวจทางเซลล์วิทยา และ/หรือ ด้วยการตรวจทางพยาธิวิทยา

รักษาโรคเลือดเอ็มดีเอสอย่างไร?

แพทย์รักษาโรคเอ็มดีเอสได้โดย

  • การให้ยากระตุ้นเม็ดเลือดแดงตัวอ่อนให้เจริญเป็นเม็ดเลือดแดงตัวแก่ หรือ
  • ให้ยากระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดง เช่นยา Recombinant Human Erythropoietin; ย่อว่า rEPO)  
  • ให้ยากดภูมิคุ้มกัน, และ/หรือ
  • การปลูกถ่ายสะเต็มเซลล์เม็ดเลือดหรือการปลูกถ่ายไขกระดูก และร่วมกับ
  • การรักษาตามอาการ เช่น การให้เลือดกรณีผู้ป่วยซีดมาก

โรคเอ็มดีเอสมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรค คือ โรคเอ็มดีเอสนี้ จัดเป็นโรครุนแรง

  • ทำให้ผู้ป่วยมีภาวะซีดเรื้อรังตลอดชีวิต
  • ติดเชื้อต่างๆได้ง่าย และ
  • ประมาณ 30%ของผู้ป่วยโรคเอ็มดีเอสจะกลายเป็นโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวเอเอ็มแอล

ทั้งนี้อัตรารอดชีวิตของผู้ป่วยจะแตกต่างกันในแต่ละผู้ป่วย แพทย์ผู้ให้การรักษาเท่านั้นที่จะให้การพยากรณ์โรคได้เหมาะสมเป็นรายๆไป  โดยจะขึ้นกับหลายปัจจัย เช่น ชนิดของโรค,  ความรุนแรงของอาการ, การเสียหายในการทำงานของไขกระดูก, การมีพันธุกรรมผิดปกติในการสร้างเม็ดเลือดของไขกระดูก , การตอบสนองต่อยาที่ใช้รักษา,ฯลฯ,  ซึ่งทั่วไปผู้ป่วยอาจมีชีวิตรอดได้นานเป็นเดือน หลายๆปี  เช่น 5 เดือน หรืออาจถึง5 ปี  หรืออาจมีโอกาสหายจากโรคได้ในรายที่ตอบสนองดีมากต่อการปลูกถ่ายสเต็มเซลล์จากเลือดและไขกระดูก

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Myelodysplastic_syndrome [2022,Dec31]
  2. https://www.mds-foundation.org/what-is-mds/ [2022,Dec31]
  3. https://www.aamds.org/questions/how-long-do-i-have-live [2022,Dec31]
  4. http://www.healthline.com/health/mds-prognosis#life-expectancy2 [2022,Dec31]