โซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite)
- โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
- 9 พฤษภาคม 2564
- Tweet
- บทนำ: คือยาอะไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
- เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
- มีข้อควรระวังการใช้โซเดียมไนไตรท์อย่างไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
- ควรเก็บรักษาโซเดียมไนไตรท์อย่างไร?
- โซเดียมไนไตรท์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
- บรรณานุกรม
- ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
- ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
- ภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดี (G6PD deficiency)
- โลหิตจาง เลือดจาง ซีด (Anemia)
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ ภาวะหัวใจเสียจังหวะ (Arrhythmia)
- ภาวะช็อก อาการช็อก (Shock)
- โซเดียม ไทโอซัลเฟต (Sodium thiosulfate)
- ยาฆ่าแมลง (Insecticide)
- ภาวะเมทฮีโมโกลบินในเลือด (Methemoglobinemia)
บทนำ: คือยาอะไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์ (Sodium nitrite) คือ ยาที่เป็นสารประกอบประเภทอนินทรีย์ที่ นำไปใช้ประโยชน์เป็นยาแผนปัจจุบันโดยใช้เป็น‘ยาแก้พิษของสารไซยาไนด์’, รวมถึงใช้เป็นส่วนประกอบในอุตสาหกรรมสี, เป็นส่วนผสมในยาฆ่าแมลง, สารฯนี้มีลักษณะเป็นผงผลึกสีขาวออกเหลืองเล็กน้อย ละลายน้ำได้ดี
สำหรับด้านเภสัชภัณฑ์/การแพทย์ โซเดียมไนไตรท์ถูกนำมาเป็นยาแก้พิษของสารไซยาไนด์ (Cyanide poisoning) โดยใช้ร่วมกับยา Sodium thiosulfate (ยาแก้พิษสารไซยาไนด์เช่นกัน) ซึ่งรูปแบบของยาแผนปัจจุบันของโซเดียมไนไตรท์จะเป็นลักษณะของยาฉีดที่มีใช้เฉพาะตามสถานพยาบาลเท่านั้น
องค์การอนามัยโลกได้ระบุให้ยาโซเดียมไนไตรท์ เป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานของระดับชุมชน การใช้ยานี้ได้อย่างถูกต้องปลอดภัยและเกิดประโยชน์สูงสุดจะต้องเป็นไปตามคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
***อนึ่ง: โซเดียมไนไตรท์ เคยถูกนำไปผสมกับเนื้อสัตว์เพื่อให้ดูสีแดงสดน่ารับประทาน อีกทั้งทำให้อายุการเก็บรักษาของเนื้อสัตว์ยาวนานขึ้น แต่กลับส่งผลเสียอย่างร้ายแรงต่อผู้บริโภคด้วยเกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเคมีของเนื้อสัตว์ ทำให้ผู้บริโภคต่อเนื่องอาจเกิดเนื้องอกสมอง/มะเร็งสมอง, และอาจเป็นสาเหตุของการเกิดโรคมะเร็งต่างๆติดตามมา, ปัจจุบันมีกฎหมายห้ามมิให้นำโซเดียมไนไตรท์มาผสมกับเนื้อสัตว์โดยเด็ดขาด
โซเดียมไนไตรท์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์มีสรรพคุณรักษา/ข้อบ่งใช้:
- ใช้รักษาและบำบัดอาการผู้ป่วยที่ได้รับพิษจากสารไซยาไนด์ (Cyanide poisoning)
โซเดียมไนไตรท์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
กลไกการออกฤทธิ์ของยาโซเดียมไนไตรท์คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์โดยรวมตัวกับสารฮีโมโกลบิน (Hemoglobin)ของเม็ดเลือดแดงจนกลายเป็นสาร ซึ่งจะไปรวมตัวกับสารไซยาไนด์(Cyanide) และทำให้สารไซยาไนด์กลายเป็นสารที่ ไม่มีพิษที่มีชื่อเรียกว่า Cyanmethemoglobin
โซเดียมไนไตรท์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย:
- ยาฉีดที่เป็นสารละลาย 30 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร โดยมีขนาดบรรจุ 10 มิลลิลิตร/ขวด
โซเดียมไนไตรท์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์มีขนาดการบริหารยา/การใช้ยาสำหรับรักษาอาการผู้ที่ได้รับพิษจากสารไซยาไนด์ดังนี้ เช่น
- ผู้ใหญ่: ให้ยาโซเดียมไนไตรท์ในรูปสารละลายทางหลอดเลือดดำ ใช้ยาขนาด 300 มิลลิกรัมภายในช่วงเวลา 5 - 20 นาที, จากนั้นให้ยา Sodium thiosulfate 12.5 กรัมในรูปของสาร ละลาย 25% จำนวน 50 มิลลิลิตรโดยให้ทางหลอดเลือดดำเป็นเวลา 10 นาที, ซึ่งแพทย์อาจให้ยาโซเดียมไนไตรท์และ Sodium thiosulfate ซ้ำอีกหลังจากการให้ยาครั้งแรกไปแล้ว 30 นาที โดยลดปริมาณยาทั้ง 2 ตัวเหลือเพียงครึ่งเดียว ทั้งนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา
- เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ให้ยาโซเดียมไนไตรท์ในรูปสารละลายทางหลอดเลือดดำ ใช้ยาขนาด 4 - 10 มิล ลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ขนาดสูงสุดไม่เกิน 300 มิลลิกรัม, จากนั้นติดตามด้วยการให้ยา Sodium thiosulfate ใช้ยาขนาด 400 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม โดยให้ในรูปสารละลาย ขนาดสูงสุดไม่เกิน 12.5 กรัม ซึ่งแพทย์อาจให้ยาซ้ำหลังจากการให้ยาครั้งแรกไปแล้ว 30 นาที โดยลดปริมาณยาลงครึ่งหนึ่ง ทั้งนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา
*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ
เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโซเดียมไนไตรท์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น
- ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
- มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยา หรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาโซเดียมไนไตรท์ อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆและ/หรือกับอาหารเสริมที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
- หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้
โซเดียมไนไตรท์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์สามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง) เช่น
- ความดันโลหิตต่ำ
- หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ
- อาจพบลมพิษตามผิวหนัง
- คลื่นไส้-อาเจียน
- ปวดในกระเพาะอาหาร-ลำไส้
- ปวดหัว
- วิงเวียน
- ตาพร่า
- วิตกกังวล
- สับสน
- ชัก
- ในบางรายจะพบ ภาวะเมทฮีโมโกลบินในเลือด (Methemoglobinemia: Hemoglobinในเม็ดเลือดแดงทำงานผิดปกติ) เกิดภาวะโคม่า, หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก เป็นต้น
*อนึ่ง: ภาวะที่ผู้ป่วยได้รับยาโซเดียมไนไตรท์เกินขนาด จะพบอาการความดันโลหิตต่ำและเกิดภาวะเมทฮีโมโกลบินในเลือด การช่วยเหลือผู้ป่วยที่ได้รับโซเดียมไนไตรท์เกินขนาดคือแพทย์ต้องให้ออกซิเจนสนับสนุนกับผู้ป่วยอย่างเพียงพอ รวมถึงการให้ยา Methylene blue (ยาใช้รักษาภาวะเมทฮีโมโกลบินในเลือด) ทางหลอดเลือดดำร่วมกับการควบคุมสัญญาณชีพต่างๆของผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด
มีข้อควรระวังการใช้โซเดียมไนไตรท์อย่างไร?
มีข้อควรระวังการใช้ยาโซเดียมไนไตรท์ เช่น
- ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
- ห้ามใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ การจะใช้ยากับผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องได้รับความเห็นชอบจากแพทย์เท่านั้น
- ระวังการใช้ยานี้ในสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร หรือ ถ้ามารดามีความจำเป็นต้องใช้ยานี้ ให้เลี่ยงการเลี้ยงบุตรจากนมมารดาไปเป็นนมผงดัดแปลงแทน
- ระหว่างการให้ยาโซเดียมไนไตรท์ ผู้ป่วยจะต้องได้รับออกซิเจนอย่างเพียงพอ และมีการเฝ้าระวังสัญญาณชีพของผู้ป่วยตลอดเวลาของการรักษา
- ระวังการเกิดภาวะความดันโลหิตต่ำระหว่างใช้ยานี้
- ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคซีด/ โลหิตจาง, ผู้ป่วยภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดี
- ห้ามใช้ยาหมดอายุ
- ห้ามเก็บยาหมดอายุ
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโซเดียมไนไตรท์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน
โซเดียมไนไตรท์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
ยาโซเดียมไนไตรท์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น
- การใช้ยาโซเดียมไนไตรท์ ร่วมกับยา Acetaminophen, Dapsone, Lidocaine, Phenobarbital, Sulfamethoxazole อาจทำให้มี ภาวะเมทฮีโมโกลบินในเลือดเกิดขึ้นภายในไม่กี่ชั่วโมงหลังจากใช้ยาร่วมกัน ซึ่งจะทำให้ความสามารถในการขนส่งออกซิเจนของเลือดเพื่อไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆของร่างกายด้อยประสิทธิภาพลงไป โดยอาจสังเกตพบอาการ เขียวคล้ำ คลื่นไส้ ปวดหัว วิงเวียน อ่อนเพลีย หายใจลำบาก จนอาจเป็นอันตรายกับผู้ป่วยจึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
- การใช้ยาโซเดียมไนไตรท์ ร่วมกับยาบางตัว เช่นยา Acebutolol, Amlodipine, Nifedipine, Hydralazine, Hydrochlorothiazide อาจเป็นเหตุให้เกิดความดันโลหิตต่ำและนำไปสู่ภาวะช็อกจนถึงภาวะโคม่า และตายในที่สุดได้ จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาดังกล่าวร่วมกัน
ควรเก็บรักษาโซเดียมไนไตรท์อย่างไร
ควรเก็บยาโซเดียมไนไตรท์:
- ในช่วงอุณหภูมิระหว่าง 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
- ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
- เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
- ไม่เก็บยาที่หมดอายุ
โซเดียมไนไตรท์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
ยาโซเดียมไนไตรท์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Cyanide Antidote Kit (ไซยาไนด์ แอนตี้โดท คิท) | Akorn |
Nithiodote (ไนทิโอโดท) | CANGENE bioPharma, Inc. |
บรรณานุกรม
- https://en.wikipedia.org/wiki/Sodium_nitrite#Medicine [2021,May8]
- https://www.mims.com/philippines/drug/info/sodium%20thiosulfate?mtype=generic [2021,May8]
- https://www.drugs.com/cdi/sodium-nitrite.html [2021,May8]
- https://www.drugs.com/pregnancy/sodium-nitrite.html [2021,May8]
- https://www.drugs.com/sfx/sodium-nitrite-side-effects.html [2021,May8]
- https://www.drugs.com/pro/sodium-nitrite-injection.html [2021,May8]
- https://www.drugs.com/drug-interactions/sodium-nitrite-index.html?filter=3&generic_only= [2021,May8]
- https://www.drugs.com/drug-interactions/sodium-nitrite-index.html?filter=2 [2021,May8]
- http://www.purezing.com/living/toxins/living_toxins_dangerousingredients.html [2021,May8]
- https://www.drugs.com/pro/nithiodote.html [2021,May8]