ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต (Sodium bicarbonate tablet)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 26 มิถุนายน 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ:คือยาอะไร?

โซเดียม ไบคาร์บอเนต(Sodium bicarbonate หรือ Sodamint) คือ สารเคมีชนิดหนึ่งที่ใช้เป็นยาบำบัดรักษาภาวะ’ความเป็นกรดเกิน/เลือดเป็นกรด’ของร่างกาย, และ ‘ภาวะอาหารไม่ย่อย’ , มีรูปแบบทั้งเป็นยาเม็ด, ยาผง, น้ำยาบ้วนปาก, โดยบทความนี้ขอกล่าวเฉพาะรูปแบบยาเม็ด คือ  ‘ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต’ ซึ่งประเทศไทยโดยกระทรวงสาธารณสุข ได้กำหนดให้ ‘ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต’อยู่ใน’บัญชียาหลักแห่งชาติ’เป็นที่เรียบร้อยแล้ว

           อนึ่ง:

  • เรารู้จัก โซเดียม ไบคาร์บอเนต กันอย่างกว้างขวางในชื่ออื่น เช่น ผงฟู, ผงทำขนมปัง, Baking soda, Bread soda, Cooking soda, Bicarbonate of soda,และที่รู้จักน้อยคือ  ชื่อทางเคมี คือ Sodium hydrogencarbonate,   ทั้งนี้ นอกจากใช้เป็นยา, โซเดียมไบคาร์บอเนตชนิดผง (ผงฟู, ผงทำขนมปัง) ยังนำมาใช้กับกระบวนการทำขนมหวาน เช่น แพนเค้ก, เค้ก, โดยทำให้รูปร่างหน้าตาของขนมฟูและขยายตัวจนดูน่ารับประทาน   
  • โซเดียม ไบคาร์บอเนตในบทความนี้ ‘ต่างจาก ’โซเดียม คาร์โบเนต(Sodium carbonate ชื่ออื่นคือ Washing soda,   Soda ash, Soda crystals)’ ที่ใช้เป็นส่วนผสมของยาใช้ภายนอกบางชนิด(เช่น น้ำยาบ้วนปาก; โลชั่นทาผิวในผิวหนังอักเสบ),  ผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม เช่น น้ำยาทำความสะอาดที่รวมถึงทำความสะอาดสระว่ายน้ำ;  สบู่;  แก้ว;  กระดาษ; น้ำยาปรับความกระด้างของน้ำ(Hardness of water)   

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • เพิ่มค่าความเป็นด่างในปัสสาวะ
  • รักษาภาวะอาหารไม่ย่อย
  • รักษาภาวะเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญของร่างกายชนิดเรื้อรัง (Chronic metabolic acidosis)

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ด้วยยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีฤทธิ์เป็นด่าง จึงมีกลไกการออกฤทธิ์ คือ เมื่อถูกดูดซึมและกระจายตัวเข้ากระแสเลือด จะค่อยๆเพิ่มค่าความเป็นด่างให้มีปริมาณสูงขึ้น, สำหรับในกระเพาะอาหาร โซเดียมไบคาร์บอเนตสามารถออกฤทธิ์สะเทิน (ทำให้เป็นกลาง) หรือต้านฤทธิ์ของกรดในกระเพาะอาหารได้โดยตรง, จากกลไกที่กล่าวมาจึงทำให้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีรูปแบบจัดจำหน่าย:  

  •  ยาเม็ดขนาด 300 มิลลิกรัม/เม็ด

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีขนาดรับประทาน: เช่น

ก. ผู้ใหญ่:

  • เพิ่มค่าความเป็นด่างให้กับปัสสาวะ: รับประทานได้ถึง 10 กรัม/วัน โดยแบ่งรับประ ทานพร้อมดื่มน้ำตามเป็นปริมาณที่เพียงพอ เช่น 1 - 2 แก้ว
  • รักษาภาวะเลือดเป็นกรดจากกระบวนการเผาผลาญของร่างกาย: รับประทานตั้งแต่ 8 กรัม/วันขึ้นไป ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์
  • รักษาภาวะอาหารไม่ย่อย: รับประทานตั้งแต่ 1 - 5 กรัม ขึ้นกับคำแนะนำของแพทย์ หรือเภสัชกร

ข. *เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก): การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต ต้องขึ้นกับคำแนะนำของแพทย์เท่านั้น

         อนึ่ง:

  • ควรรับประทานยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตในช่วงท้องว่าง หรือ 1 ชั่วโมงก่อนอาหาร หรือ 2 ชั่วโมงหลังอาหาร, ขนาดรับประทานที่ถูกต้องและปลอดภัย ควรต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษา

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น   ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้  การใช้ยาที่เหมาะสม  ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/                      พยาบาลและเภสัชกร   เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยา หรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ หรือกับอาหารเสริม ที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

 ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตสามารถก่อให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ก่อให้เกิดภาวะเลือดเป็นด่างสูงต่อร่างกาย (Alkalosis: อาการเช่น สับสน คลื่นไส้อาเจียน วิงเวียน ใจสั่น)
  • อารมณ์แปรปรวน
  • หายใจหอบถี่
  • ชักเกร็ง
  • กล้ามเนื้ออ่อนแรง
  • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
  • เกิดภาวะเกลือโซเดียมในเลือดสูง(อาการ เช่น อ่อนเพลีย กระสับกระส่าย ชัก)
  • มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ (อาการ เช่น เป็นตะคริว กล้ามเนื้อกระตุก หัวใจเต้นผิด ปกติ)
  • ปวดท้อง   
  • ท้องอืด

มีข้อควรระวังการใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต   เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้ กับ
    • ผู้ป่วยภาวะเลือดเป็นด่าง
    • ผู้ป่วยที่มีภาวะเกลือโซเดียมในเลือดสูง
    • ผู้ป่วยด้วยโรคปอดบวมอย่างรุนแรง
    • ผู้ป่วยที่มีภาวะแคลเซียมในเลือดต่ำ
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วย โรคลมชัก    ภาวะหัวใจล้มเหลว   ไตวาย  ตับแข็งความดันโลหิตสูง  บวมน้ำ
  • ใช้รักษาภาวะร่างกายมีภาวะเลือดเป็นกรด ที่จะต้องคอยควบคุมระดับเกลือแร่ในกระแสเลือดเพื่อมิให้เสียสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในระหว่างการรักษา
  • ระวังการใช้ยานี้กับ หญิงตั้งครรภ์ และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง : ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิด และสมุนไพร ต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิด ควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น   เช่น        

  • การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยาต่อไปนี้ จะเพิ่มความเป็นพิษหรือผลข้าง เคียงของยาดังกล่าวได้มาก, กลุ่มยาเหล่านั้น เช่นยา Amphetamines,  Ephedrine, Pseudoephedrine,  Flecainide,  Quinidine, และ Quinine
  • การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยาจิตเวช เช่น Lithium จะทำให้ฤทธิ์ในการรักษาของ Lithium ลดต่ำลง เนื่องจากยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตไปเพิ่มการกำจัดยา Lithium ออกจากร่างกาย
  • การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยารักษาโรคเบาหวานบางตัว เช่น ยา Chlorpropamide สามารถลดฤทธิ์ในการรักษาของยารักษาโรคเบาหวาน ด้วยยาโซเดียมไบคาร์บอเนตไปเพิ่มการกำจัด Chlorpropamide ออกจากร่างกาย
  • การใช้ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตร่วมกับยาต้านเอชไอวีบางตัว เช่น Dolutegravir อาจลดการดูดซึมของยาที่ใช้รักษาเอชไอวีดังกล่าว หากมีความจำเป็นต้องรับประ ทานร่วมกัน ให้รับประทานยา Dolutegravir ก่อนยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตเป็นเวลาประมาณ 2 ชั่วโมง, หรือรับประทานหลังยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตเป็นเวลาประมาณ 6 ชั่วโมง

ควรเก็บรักษายาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตอย่างไร

ควรเก็บยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต เช่น

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • เก็บยาให้พ้นแสง/แสงแดด และความชื้น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำ
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนตมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเม็ดโซเดียมไบคาร์บอเนต  มียาชื่อการค้า  และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Sodamint Frx (โซดามินท์ เอฟอาร์เอ็กซ์) The United Drug (1996)

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Sodium_bicarbonate  [2022,June25]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Sodium_carbonate   [2022,June25]
  3. https://go.drugbank.com/drugs/DB09460   [2022,June25]
  4. https://www.drugs.com/mtm/sodium-bicarbonate.html  [2022,June25]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/sodium%20bicarbonate?mtype=generic  [2022,June25]
  6. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Sodamint%20Frx/  [2022,June25]