ยาเฟนทานิล (Fentanyl)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 20 ธันวาคม 2563
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาเฟนทานิล ( Fentanyl) ในบัญชียาหลักแห่งชาติของไทย จัดอยู่ในหมวดยาเสพติดให้โทษประเภท 2 การขอซื้อของสถานพยาบาลต้องสั่งผ่านกองควบคุมวัตถุเสพติด โดยสถานพยา บาลนั้นๆจะต้องมีใบอนุญาตในการจำหน่ายในสถานพยาบาลเท่านั้น ประชาชนทั่วไปไม่สามารถ หาซื้อจากร้านขายยาทั่วไป วงการแพทย์นำมาใช้รักษาอาการปวดอย่างรุนแรงเท่านั้น เช่น อาการ ปวดจากโรคมะเร็ง เป็นต้น มักใช้ในห้องฉุกเฉินหรือไม่ก็ห้องไอซียู (ICU) เฟนทานิลมีความแรงและฤทธิ์ระงับอาการปวดมากกว่ายามอร์ฟีน 50 - 100 เท่าตัว มีรูปแบบการใช้หลายอย่างอาทิเช่น แผ่นแปะผิวหนัง ยาฉีด ยารับประทาน และยาอมใต้ลิ้น เป็นต้น

จากการศึกษาด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic: การเป็นไปของยาเมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย)ของยาเฟนทานิลพบว่า เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะมีการจับตัวกับโปรตีน 80 - 85% ก่อนที่จะถูกลำเลียงไปที่ตับและโดนเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมี ยานี้สามารถดูดซึมผ่านรกและน้ำ นมได้ ร่างกายต้องใช้เวลา 4 ชั่วโมงโดยประมาณในการกำจัดยาออกจากร่างกาย 50% โดยผ่านไปกับปัสสาวะ ด้วยยานี้จัดอยู่ในประเภทยาเสพติดและมีข้อจำกัดในการใช้มากมาย การใช้ยาต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์ผู้รักษาแต่เพียงผู้เดียวเท่านั้น

ยาเฟนทานิลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ยาเฟนทานิล

ยาเฟนทานิลมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • ระงับอาการปวดจากโรคมะเร็ง
  • ระงับอาการปวดรุนแรงชนิดเรื้อรัง
  • ใช้เป็นยาเสริมร่วมกับยาสลบในการผ่าตัด
  • ระงับอาการปวด หลังการผ่าตัด

ยาเฟนทานิลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาเฟนทานิลมีกลไกการออกฤทธิ์ โดยตัวยาจะออกฤทธิ์เพิ่มความทนทานของอาการปวด ให้กับร่างกาย อีกทั้งยังเข้าไปจับตัวกับตัวรับของสมอง (Stereospecific receptors) เพื่อยับยั้งการรับรู้กระแสความรู้สึกเจ็บปวดของสมองด้วย ด้วยกลไกเหล่านี้ทำให้เฟนทานิลมีฤทธิ์ในการรัก ษาตามสรรพคุณ

ยาเฟนทานิลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาเฟนทานิลมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • รูปแบบยาเม็ดอม (Buccal tablet) ขนาด 100, 200, 400, 600, และ 800 ไมโครกรัม/เม็ด
  • รูปแบบยาเม็ดอม ชนิดออกฤทธิ์เนิ่น (ออกฤทธิ์ได้นาน/Sustained release) ขนาด 10, 20, 30, 40, 60, และ 80 มิลลิกรัม/เม็ด
  • รูปแบบแผ่นแปะผิวหนัง ขนาด 2.1, 4.2, และ 8.4 มิลลิกรัม
  • รูปแบบแผ่นแปะผิวหนัง ขนาด 12, 25, 50, และ 100 ไมโครกรัม/ชั่วโมง
  • รูปแบบยาฉีด ขนาด 0.05 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ยาเฟนทานิลมีขนาดรับประทาน/ขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาเฟนทานิลมีขนาดรับประทาน/ขนาดการบริหารยา/การใช้ยา เช่น

ก. สำหรับระงับอาการปวดจากโรคมะเร็ง:

  • ผู้ใหญ่: เช่น
    • ยาเม็ดสำหรับอม: เริ่มต้น 200 ไมโครกรัมเป็นเวลา 15 นาที หากจำเป็นต้องอมซ้ำให้รออีก 15 นาทีแล้วค่อยอมเม็ดยา ห้ามใช้ยาเกิน 4 เม็ด/วัน
    • ชนิดแปะผิวหนัง: ขนาด 25 ไมโครกรัม/ชั่วโมง ทุกๆ 72 ชั่วโมง
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): การใช้ยานี้ขึ้นกับน้ำหนักตัวของเด็ก จึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์เท่านั้น

ข. สำหรับสนับสนุนหรือเป็นยาเสริมก่อนให้ยาสลบ: เช่น

ฉีดเข้ากล้าม 50 - 100 ไมโครกรัม หากจำเป็นอาจให้ยาซ้ำอีกภายใน 1 - 2 ชั่วโมง

*****อนึ่ง :

  • ด้วยมีรูปแบบการใช้ยานี้ที่ซับซ้อน การใช้ยาเฟนทานิลจึงต้องอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์เท่านั้น ห้ามซื้อยาหรือปรับขนาดยาด้วยตนเอง

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาเฟนทานิล ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และ เภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาเฟนทานิล อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆและ/หรืออาหารเสริม ที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะการตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาเฟนทานิล สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาเฟนทานิลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาเฟนทานิลสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ได้ เช่น

  • คลื่นไส้-อาเจียน
  • หัวใจเต้นช้า
  • มีอาการบวม
  • สับสน
  • มีภาวะซึม
  • วิงเวียน
  • ง่วงนอน
  • ปวดหัว
  • ความดันโลหิตต่ำ
  • ความดันในกะโหลกศีรษะสูง
  • กดการหายใจ (หายใจเบาจนถึงหยุดหายใจ)
  • หลอดลมหดเกร็งตัว (หายใจลำบาก)
  • สำหรับเฟนทานิลในรูปแบบแผ่นแปะผิวหนัง อาจทำให้เกิดผื่นคันตามผิวหนัง

มีข้อควรระวังการใช้ยาเฟนทานิลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาเฟนทานิล เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ระวังการใช้ยานี้กับ ผู้ป่วยด้วยโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรงเอมจี (Myasthaenia gravis), ผู้ป่วยที่ได้รับบาดเจ็บบริเวณศีรษะ
  • ระวังการใช้ยานี้ใน ผู้ป่วย โรคตับ โรคไต ผู้ป่วยไทรอยด์ฮอร์โมนต่ำ (ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน) ผู้ป่วยต่อมลูกหมากโต ผู้ป่วยหัวใจเต้นช้าผิดจังหวะ
  • ระวังการใช้ยานี้ใน สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ควรหลีกเลี่ยงการใช้ขนาดยานี้ที่สูงและเป็นเวลานาน
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาเฟนทานิลด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาเฟนทานิลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาเฟนทานิลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาเฟนทานิล ร่วมกับเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ จะก่อให้เกิดอาการซึมได้มาก จึงควรหลีกเลี่ยงและห้ามใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาเฟนทานิล ร่วมกับยาขับเสมหะ เช่นยา Ammonium chloride สามารถเพิ่มการขับออกจากร่างกายของยาเฟนทานิล (ลดประสิทธิภาพของยาเฟนทานิล)
  • การใช้ยาเฟนทานิล ร่วมกับยารักษาทางจิตเวช เช่นยา Phenothiazines สามารถก่อให้ เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำ
  • การใช้ยาเฟนทานิล ร่วมกับกลุ่ม/ยาบางตัว สามารถเพิ่มความเข้มข้นของยาเฟนทานิลในกระ แสเลือด ยากลุ่มดังกล่าวเช่น
    • ยาปฏิชีวนะ เช่นยา Clarithromycin, Doxycycline, Erythromycin
    • ยาแก้ปวด เช่นยา Diclofenax
    • ยารักษาวัณโรค เช่นยา Isoniazid

ควรเก็บรักษายาเฟนทานิลอย่างไร

ควรเก็บยาเฟนทานิล เช่น

  • เก็บยาที่อุณหภูมิ 20 - 25 องศาเซลเซียส (Celsisu)
  • เก็บยาให้พ้นแสง/ แสงแดด และ ความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาเฟนทานิลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาเฟนทานิล มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Durogesic (ดูโรเจซิก) Janssen-Cilag
Durogesic Patch (ดูโรเจซิก แพท) Janssen-Cilag
Fentanyl GPO (เฟนทานิล จีพีโอ) Hexal AG
Fentanyl Hexal (เฟนทานิล เฮ็กซอล) Hexal AG
Fentanyl Janssen-Cilag (เฟนทานิล แจนเซน ซีแล็ก) Janssen-Cilag
Fentanyl Sandoz (เฟนทานิล แซนดอซ) Hexal AG
Fentanyl Tablet, Buccal (เฟนทานิล แทบเล็ท, บัคคอล) Watson Laboratories Inc
OxyContin Tablet Film Coated (เฟนทานิล แทบเล็ท ฟิล์ม โคท) Purdue Pharma LP

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Fentanyl [2020,Dec19]
2 http://www.mims.com/Captcha/DefaultCaptcha?returnUrl=http%3a%2f%2fwww.mims.com%2fUSA%2fdrug%2finfo%2ffentanyl%2f%3ftype%3dfull%26mtype%3dgeneric#Actions [2020,Dec19]
3 http://www.mims.com/USA/drug/search/?q=fentanyl [2020,Dec19]
4 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=fentanyl [2020,Dec19]
5 http://www.drugs.com/dosage/fentanyl.html#Usual_Adult_Dose_for_Anesthesia [2020,Dec19]