article detail

บิวพรีนอร์ฟีน (Buprenorphine)

• โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
• 26 กรกฎาคม 2564
• Tweet

• บทนำ: คือยาอะไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีขนาดใช้ยาอย่างไร?
• เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?
• หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?
• มีข้อควรระวังการใช้บิวพรีนอร์ฟีนอย่างไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?
• ควรเก็บรักษาบิวพรีนอร์ฟีนอย่างไร?
• บิวพรีนอร์ฟีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?
• บรรณานุกรม

• ยารักษาโรค (Pharmaceutical drug)
• ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด
• กลุ่มยาแก้ปวด และยาพาราเซตามอล (Analgesics and Paracetamol)
• มอร์ฟีน (Morphine)
• ยาเสพติด (Narcotic drug)
• ความดันในกะโหลกศีรษะสูง (Increased intracranial pressure)
• ยาคลายเครียด ยากล่อมประสาท (Transquilizer Drugs)

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีน (Buprenorphine) คือ ยากลุ่มโอปิออยด์ (ยาออกฤทธิ์เหมือนฝิ่นและอยู่ในกลุ่มยาเสพติด)ที่ทางแพทย์ใช้บำบัดรักษาอาการเจ็บปวดรุนแรงระดับปานกลางถึงระดับสูง ถูกพัฒนาขึ้นตั้งแต่ปี ค.ศ. 1969 (พ.ศ.2512) โดยนักวิทยาศาสตร์จากบริษัทนานาชาติที่ผลิตยาและเครื่องใช้ทางการแพทย์ในประเทศอังกฤษชื่อ บริษัท Reckitt Benckiser จนยาสามารถ วางจำหน่ายได้ครั้งแรกในปี ค.ศ. 1978 (พ.ศ. 2521) ที่ประเทศอังกฤษ

ทางคลินิก ใช้ยาบิวพรีนอร์ฟีนในการบำบัดรักษาผู้ติดยาเสพติดที่ต้องเสพยาในขนาดสูงๆ อีกทั้งช่วยบรรเทาอาการปวดทรมานแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรังจากโรคต่างๆ เช่น ในโรคมะเร็ง มักผลิตออกมาในรูปแบบ ยาอมใต้ลิ้น, ยาฉีด, พลาสเตอร์ปิดผิวหนัง, ยาพ่นจมูก, ยาเหน็บทวาร, ไปจนถึงยารับประทาน, ซึ่ง’ชื่อการค้าของยานี้’ที่สามารถพบเห็นได้ เช่น Buprenex, Subutex, Suboxone, Butrans เป็นต้น

การดูดซึมยาบิวพรีนอร์ฟีนเข้าสู่ร่างกายโดยการอมใต้ลิ้นอยู่ที่ประมาณ 55% ซึ่งเมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนประมาณ 96% โดยตับจะเป็นผู้เปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยา และต้องใช้เวลาเฉลี่ย 37 ชั่วโมงในการกำจัดยา 50% ออกจากร่างกายโดยผ่านไปกับอุจจาระและปัสสาวะ

ในบางประเทศแถบยุโรปจัดให้การใช้ยานี้อยู่ภายใต้ข้อควบคุมกฎหมายของยาเสพติด หากพิจารณาถึงข้อห้ามใช้ ผลข้างเคียง ข้อควรระวังที่มีมากมาย รวมถึงกลุ่มผู้ป่วยที่สามารถใช้ยานี้ได้อย่างปลอดภัยและเกิดประโยชน์สูงสุดนั้น จะต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

บิวพรีนอร์ฟีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีนมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

• บรรเทาอาการปวดตั้งแต่ระดับกลางจนถึงขั้นรุนแรง
• เป็นยาร่วมโดยใช้ก่อนได้รับยาสลบเมื่อต้องเข้ารับการผ่าตัด
• ช่วยลดอาการปวดระหว่างการผ่าตัด

บิวพรีนอร์ฟีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาบิวพรีนอร์ฟีน คือ ตัวยาจะออกฤทธิ์เข้าไปจับกับตัวรับ(Receptor)ในสมองที่เรียกว่า Mu-opioid receptors และออกฤทธิ์ต่อต้านบรรเทาอาการปวดได้ ซึ่งจะออกฤทธิ์อยู่ได้เป็นเวลานานกว่ายามอร์ฟีน(Morphine)

บิวพรีนอร์ฟีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีนในประเทศไทยมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

• ยาเม็ดชนิดอมใต้ลิ้น ขนาด 200 ไมโครกรัม/เม็ด
• ยาฉีด ขนาด 0.3 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
• ยาฉีด ขนาด 0.3 และ 0.6 มิลลิกรัม/ 2 มิลลิลิตร
• พลาสเตอร์ปิดผิวหนัง ขนาดความแรง 7.5, 10, 15 และ 20 ไมโครกรัม/ชั่วโมง

บิวพรีนอร์ฟีนมีขนาดใช้ยาอย่างไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีน มีขนาดยาสำหรับบรรเทาอาการปวดระดับกลาง – รุนแรง เช่น:

• ผู้ใหญ่: อมใต้ลิ้น 200 - 400 ไมโครกรัมทุก 6 - 8 ชั่วโมง
• เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก)ที่อายุมากกว่า 6 ปีขึ้นไป:
  • ช่วงน้ำหนักตัว 37.5 - 50 กิโลกรัม อมใต้ลิ้น 200 - 300 ไมโครกรัมทุก 6 - 8 ชั่วโมง
  • ช่วงน้ำหนักตัว 25 - 37.5 กิโลกรัม อมใต้ลิ้น 100 - 200 ไมโครกรัมทุก 6 - 8 ชั่วโมง
  • ช่วงน้ำหนักตัว 16 - 25 กิโลกรัม อมใต้ลิ้น 100 ไมโครกรัมทุก 6 - 8 ชั่วโมง
  • ช่วงน้ำหนักตัวอื่นๆอยู่ในดุลพินิจของแพทย์ โดยประเมินจาก ความรุนแรงของ อาการปวด สุขภาพโดยรวม และน้ำหนักตัวของเด็ก
  • เด็กที่อายุต่ำกว่า 6 ปี: ไม่สามารถใช้ยารูปแบบนี้ได้เพราะยังอมยาใต้ลิ้นไม่เป็น

*****หมายเหตุ:

• การใช้ยานี้ในรูปแบบยาฉีด จะใช้ในสถานพยาบาล ส่วนรูปแบบยาพลาสเตอร์ปิดผิวหนัง ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาจะขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา
• ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้นไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาบิวพรีนอร์ฟีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

• ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
• มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาบิวพรีนอร์ฟีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
• หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาบิวพรีนอร์ฟีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในครั้งถัดไปให้รับประทานยาตามปกติ ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณการรับประทานเป็น 2 เท่า

บิวพรีนอร์ฟีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง) เช่น

• มีฤทธิ์ของการสงบประสาท (ยาคลายเครียด)
• คลื่นไส้
• วิงเวียนเหมือนบ้านหมุน
• มีความดันโลหิตต่ำ
• ปวดหัว
• กดการหายใจ เช่น หายใจตื้น เบา แผ่ว จนถึงหยุดหายใจได้
• หัวใจเต้นช้า หรือไม่ก็หัวใจเต้นเร็ว
• ปัสสาวะขัด
• อาเจียน
• ง่วงนอน
• หงื่อออกมาก
• จิตใจสับสน
• ปากคอแห้ง
• อาจมีอาการถอนยา /ลงแดงเกิดขึ้นได้
• อาจมีอาการโคม่าได้

มีข้อควรระวังการใช้บิวพรีนอร์ฟีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาบิวพรีนอร์ฟีน เช่น

• ห้ามใช้ในผู้ที่แพ้ยานี้
• ห้ามใช้กับผู้ป่วยโรคพิษสุราเรื้อรังชนิดเฉียบพลัน ผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ที่ได้รับบาดแผลบริเวณศีรษะ ผู้ที่มีภาวะความดันในสมองสูง/ความดันในกะโหลกศีรษะสูง ผู้ที่มีภาวะอุดกั้นของทางเดินหายใจ (เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง/โรคซีโอพีดีระยะที่รุนแรง) รวมถึงผู้ป่วยที่ใช้ยาแก้ปวดที่มีฤทธิ์เสพติดอยู่แล้ว
• ระวังการใช้ยากับผู้ป่วยโรคตับ โรคไต ผู้ป่วยโรคหืด ผู้ป่วยโรคต่อมลูกหมากโต ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตต่ำ ผู้ป่วยที่มีภาวะ/โรคลำไส้แปรปรวน ผู้ป่วยด้วยโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง
• ระวังการใช้ยากับเด็กแรกคลอด ทารก สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
• ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
• ห้ามใช้ยาหมดอายุ
• ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาบิวพรีนอร์ฟีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

บิวพรีนอร์ฟีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาบิวพรีนอร์ฟีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

• การใช้ยาบิวพรีนอร์ฟีน ร่วมกับ ยาหรือสารที่มีฤทธิ์กดการทำงานของสมองจะยิ่งส่งผลกดการทำงานของสมองมากยิ่งขึ้น จนอาจเกิดอันตรายติดตามมา เช่น หายใจแผ่วเบาจนถึงหยุดหายใจ ภาวะหัวใจล้มเหลว จึงห้ามใช้ยาร่วมกัน ซึ่งกลุ่มยาหรือสารดังกล่าว เช่น
  • แอลกอฮอล์
  • ยาชา/ยาสลบ
  • ยาคลายความวิตกกังวล (ยาคลายเครียด)
  • ยานอนหลับ
  • ยากันชัก
  • ยาในกลุ่ม TCAs

ควรเก็บรักษาบิวพรีนอร์ฟีนอย่างไร?

ควรเก็บยาบิวพรีนอร์ฟีน:

• เก็บยาระหว่างอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
• ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
• ไม่เก็บยาในห้องน้ำ
• เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
• เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

บิวพรีนอร์ฟีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาบิวพรีนอร์ฟีน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Buprenorphine#History [2021,July24]
2. https://www.everydayhealth.com/drugs/buprenorphine [2021,July24]
3. https://www.everydayhealth.com/drugs/subutex [2021,July24]
4. https://www.medindia.net/drug-price/buprenorphine.htm [2021,July24]
5. https://www.mims.co.uk/drugs/poisoning-and-drug-dependence/opiate-dependence/buprenorphine [2021,July24]
6. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/buprenorphine?mtype=generic [2021,July24]
7. https://www.drugs.com/buprenorphine.html[2021,July24]
8. https://www.butrans.com/hcpportal/f?p=BUTRANSRX:HOME:0 [2021,July24]
9. https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/17008 [2021,July24]
10. https://www.accessdata.fda.gov/scripts/cder/daf/index.cfm?event=report.page [2021,July24]