ง่วงกลางวันมากเกินปกติ (Excessive daytime sleepiness)
- โดย ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง พวงทอง ไกรพิบูลย์
- 29 พฤศจิกายน 2563
- Tweet
- บทนำ: คืออะไร? พบบ่อยไหม?
- อะไรเป็นสาเหตุของอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ?
- ง่วงกลางวันมากเกินปกติมีอาการร่วมอะไรบ้าง?
- ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?
- แพทย์วินิจฉัยสาเหตุอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติได้อย่างไร?
- รักษาอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติอย่างไร?
- อาการง่วงกลางวันมากเกินปกติรุนแรงไหม? มีผลข้างเคียงอย่างไร?
- ดูแลตนเองอย่างไร? ป้องกันอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติได้อย่างไร?
- บรรณานุกรม
- โรคสมอง โรคทางสมอง (Brain disease)
- โรคลมหลับ หรือ ภาวะง่วงเกิน (Narcolepsy)
- โรคอัมพาต โรคอัมพฤกษ์ โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
- สมองเสื่อม (Dementia)
- โรคนอนหลับแล้วหยุดหายใจ ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Sleep apnea)
- กลุ่มอาการขาอยู่ไม่สุข (Restless legs syndrome)
- โรคอ้วน และ น้ำหนักตัวเกิน (Obesity and overweight)
- นอนกรน (Snoring)
บทนำ: คืออะไร? พบบ่อยไหม?
ง่วงกลางวันมากเกินปกติ/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน(Excessive daytime sleepiness ย่อว่า อีดีเอส/EDS) คือ อาการที่ง่วงนอนมากผิดปกติตลอดทั้งวันโดยเฉพาะในช่วงกลางวัน กล่าวคือง่วงมากโดยไม่ได้ตั้งใจจนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันโดยเฉพาะขีดความสามารถในการทำงาน การเรียน และการรับรู้ต่างๆ ซึ่ง’ทางการแพทย์ การจะวินิจฉัยว่า อาการนี้ผิดปกติ จะต้องมีอาการนี้ติดต่อกันอย่างน้อยนาน 3 เดือน’
ง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน เป็นอาการหรือภาวะ(โรค-อาการ-ภาวะ)ผิดปกติ ไม่ใช่โรค เกิดได้จากหลากหลายสาเหตุดังจะกล่าวใน’หัวข้อ สาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงฯ’ซึ่งสาเหตุพบบ่อยคือ นอนปกติกลางคืนไม่พอ และโรค/ภาวะผิดปกติของการนอนหลับ(Sleep disorders)
ง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน ทั่วโลกมีรายงานพบได้ประมาณ 2.5%-25% พบทุกอายุรวมถึงในเด็ก(พบน้อยมากในเด็ก) แต่ทั่วไปพบในวัยผู้ใหญ่และยิ่งอายุสูงขึ้นก็จะพบได้บ่อยขึ้นโดยเฉพาะในผู้สูงอายุ เพศชายพบบ่อยกว่าเพศหญิง
อนึ่ง: ‘ง่วง’ จากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ความหมายคือ ’อาการที่ร่างกายอยากนอน’
อะไรเป็นสาเหตุของอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ?
สาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงของอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน มีหลากหลายสาเหตุ/ปัจจัยเสี่ยงมาก เช่น
- นอนหลับกลางคืนไม่พอ: เป็นสาเหตุพบบ่อยที่สุด เช่น การทำงานเป็นกะ(Shift work), งานหนักจนพักผ่อนไม่พอ(เช่น พนักงานขับรถ)
- โรค/ภาวะผิดปกติในการนอน: เช่น โรคนอนหลับแล้วหยุดหายใจ, โรคลมหลับ, กลุ่มอาการขาอยู่ไม่สุข, ภาวะ/อาการนอนไม่หลับ
- โรคสมอง: เช่น
- โรคพาร์กินสัน
- โรคปลอกประสาทเสื่อมแข็ง
- เนื้องอกสมอง/มะเร็งสมอง
- อุบัติเหตุต่อสมอง
- อัมพาต: โรคหลอดเลือดสมอง
- สมองอักเสบ
- ภาวะขาดไทรอยด์ฮอร์โมน
- โรคเรื้อรังต่างๆ: เช่น
- โรคอ้วนและน้ำหนักตัวเกิน
- โรคเบาหวาน
- โรคตับ
- อาการปวดเรื้อรังที่มักทำให้ผู้ป่วยตื่นในช่วงกลางคืนเพราะปวดมาก เช่นจากโรคมะเร็ง
- โรคจิตเวช: เช่น โรคซึมเศร้า
- ผลข้างเคียงจากยาบางชนิด: ที่พบบ่อย เช่น
- ยาแก้แพ้
- ยานอนหลับ
- ยากันชัก
- ยาต้านเศร้า
- ยาแก้คลื่นไส้อาเจียน
- เครื่องดื่มแอลกอฮอล์
- สารเสพติด/ยาเสพติด
- พันธุกรรม: ซึ่งสาเหตุนี้พบน้อยมากๆ
ง่วงกลางวันมากเกินปกติมีอาการร่วมอะไรบ้าง?
อาการอื่นๆที่อาจพบร่วมกับง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน (ไม่จำเป็นต้องมีครบทุกอาการ) เช่น
- นอนกรน
- หยุดหายใจขณะหลับ(โรคนอนหลับแล้วหยุดหายใจ)ซึ่งมักได้อาการจากคนที่นอนเตียงเดียวกับผู้ป่วย
- คุณภาพชีวิตในทุกด้านด้อยลง
- ง่วงมากผิดปกติจนคนอื่นๆสังเกตได้
- สมาธิลดน้อยลงถึงไม่มีสมาธิในชีวิตประจำวัน เช่น ความคิด การตัดสินใจ การทำงาน การเรียน
- ฉุนเฉียว หงุดหงิดง่าย
- ความจำแย่ลงมาก
- ต้องงีบ/หลับกลางวันบ่อยมาก/ตลอดเวลา
- นอนกลางคืนยาวนาน ตื่นมาก็ง่วงไม่ว่าจะนอนมากขนาดไหน
- ไม่สามารถตื่นได้ในขณะทำกิจกรรมต่างๆถึงแม้จะสนใจ/ชอบ เช่น ดูทีวีรายการโปรด
- ที่อันตรายคือ เกิดอุบัติเหตุต่างๆง่ายโดยเฉพาะการใช้รถ ใช้ถนน
- มักมีอาการซึมเศร้าร่วมด้วย
ควรพบแพทย์เมื่อไหร่?
เมื่อมีอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน โดยเฉพาะเมื่อมีอาการร่วมต่างๆดังกล่าวใน’หัวข้อ อาการร่วมฯ’ ทั่วไปคือ เมื่อมีอาการจนกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน ควรรีบพบแพทย์/มาโรงพยาบาลเสมอ
แพทย์วินิจฉัยสาเหตุอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติได้อย่างไร?
แพทย์วินิจฉัยว่ามีอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน จนควรต้องรักษาและหาสาเหตุได้จาก
- การซักถามประวัติทางการแพทย์ของผู้ป่วย ที่สำคัญ คือ ประวัติอาการ ประวัติการนอน โรคประจำตัว การใช้ยาต่างๆ การงานอาชีพ การอุบัติเหตุต่อศีรษะ และอาการนี้ในครอบครัว
- การตรวจร่างกาย
- การตรวจเฉพาะทางทางด้านการนอนซึ่งมีหลากหลายวิธีขึ้นกับอาการผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์
- อาจมีการตรวจอื่นๆเพื่อการสืบค้นเพิ่มเติม เช่น โรคสมอง ทั้งนี้ขึ้นกับอาการผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์ เช่น
- การตรวจคลื่นไฟฟ้าสมอง
- การตรวจภาพสมองด้วย เอกซเรย์คอมพิวเตอร์ (ซีทีสแกน) และ/หรือ เอมอาร์ไอ
รักษาอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติอย่างไร?
แนวทางหลักในการรักษาง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน คือ การรักษาสาเหตุ เช่น
- ดูแลรักษาโรคต่างๆที่เป็นสาเหตุ(แนะนำอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมแต่ละโรคที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงการรักษาได้จากเว็บ haamor.com)
- ปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต อาจรวมถึงตารางการทำงาน เมื่อสาเหตุมาจากการพักผ่อนนอนหลับไม่พอ
- พบแพทย์เพื่อปรับเปลี่ยนยากรณีสาเหตุเกิดจากผลข้างเคียงของยาที่แพทย์สั่ง
อาการง่วงกลางวันมากเกินปกติรุนแรงไหม? มีผลข้างเคียงอย่างไร?
ความรุนแรง/การพยากรณ์โรคของอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน ขึ้นกับสาเหตุ ดังนั้นจึงต่างกันในแต่ละผู้ป่วย แพทย์ผู้รักษาผู้ป่วยเท่านั้นที่จะให้การพยากรณ์โรคได้เหมาะสมกับผู้ป่วยเฉพาะแต่ละรายไป
ด้านผลข้างเคียง:
ผลข้างเคียงจากการง่วงกลางวันเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก ที่สำคัญคือ
- เสียคุณภาพชีวิต
- มีผลกระทบต่อ การงาน การเรียน การดำรงชีวิตประจำวัน และความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล
- เป็นสาเหตุพบบ่อยของอุบัติเหตุโดยเฉพาะจากการขับรถ
ดูแลตนเองอย่างไร? ป้องกันอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติได้อย่างไร?
การดูแลตนเองและการป้องกันอาการง่วงกลางวันมากเกินปกติ/อีดีเอส/ง่วงกลางวันมาก/ง่วงนอนมากกลางวัน ขึ้นอยู่กับแต่ละสาเหตุ (แนะนำอ่านรายละเอียดแต่ละโรคที่เป็นสาเหตุที่รวมถึงการดูแลตนเองและการป้องกันได้จากเว็บ haamor.com เช่น โรคนอนหลับแล้วหยุดหายใจ, กลุ่มอาการขาอยู่ไม่สุข, นอนกรน, โรคลมหลับ)
บรรณานุกรม
- J.F. PAGEL, et al. Am Fam Physi¬cian. 2009;79(5):391-396.
- Gemma Slater and Joerg Steier. J Thorac Dis. 2012 ; 4(6): 608–616.
- https://www.uptodate.com/contents/approach-to-the-patient-with-excessive-daytime-sleepiness [2020,Nov28]
- https://www.sleephealthfoundation.org.au/excessive-daytime-sleepiness.html [2020,Nov28]
- https://en.wikipedia.org/wiki/Excessive_daytime_sleepiness [2020,Nov28]
- https://www.skh.com.sg/patient-care/conditions-treatments/excessive-daytime-sleepiness/overview [2020,Nov28]