article detail

 

ตาแต่ละข้าง มีกล้ามเนื้อนอกลูกตา (EOM) ที่อยู่ในเบ้าตา และทำหน้าที่ช่วยการกลอกลูกตาเพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการมองเห็น, โดยมีอยู่ด้วยกัน 6 มัด, ร่วมกับ ‘กล้ามเนื้อที่ใช้ยกหนังตา (Levator palpebrae)’ อีก 1 มัด, รวมทั้งหมดเป็น 7 มัด

กล้ามเนื้อนอกลูกตา (EOM)แต่ละข้างมี 6 มัดที่ช่วยกลอกลูกตา, ประกอบด้วย

ก. กล้ามเนื้อในแนวนอน: ช่วยกลอกลูกตาในแนวราบ ซ้ายขวา, กลอกไปหัวตา (Adduction/กลอกเข้าด้านใน), หรือกลอกไปทางหางตา (Abduction/กลอกออกด้านนอก), รวมแต่ละข้างมี 2มัด, ได้แก่  

• กล้ามเนื้อ Medial rectus ใช้ชื่อย่อว่า (MR): ช่วยกลอกลูกตาไปทางหัวตา (กลอกลูกตาเข้าด้านใน), กล้ามเนื้อมัดนี้เลี้ยงโดยเส้นประสาทสมอง(Cranial nerve ย่อว่า CN) เส้นที่ 3 (CN III)
• กล้ามเนื้อ Lateral rectus ใช้ชื่อย่อว่า (LR): ช่วยกลอกลูกตาไปทางหางตา (ด้านข้าง) ซึ่งกล้ามเนื้อมัดนี้เลี้ยงโดยเส้นประสาทสมองเส้นที่ 6 (CN VI)

ข. กล้ามเนื้อในแนวตั้ง (Vertical muscle): ได้แก่ กล้ามเนื้อ Superior rectus (SR), และกล้ามเนื้อ Inferior rectus (IR), แต่ละข้างมี2มัด คือ

• กล้ามเนื้อ Superior rectus (SR): ทั้งหมดทำหน้าที่กลอกลูกตาขึ้นบนเป็นหลัก, ร่วมกับทำหน้าที่หมุนลูกตาเข้าใน โดยสรุป ถ้าตามองตรงมาข้างหน้าในระดับตา, ตัว SR จะทำหน้าที่กลอกตาขึ้นบนเป็นหลัก, ตามด้วย Intorsion (หมุนลูกตาเข้าด้านใน) และกลอกลูกตาเข้าด้านใน
• *หมายเหตุ : ถ้าเปรียบลูกตาดำเหมือนหน้าปัดนาฬิกา
  • เริ่มจากบริเวณ 12 นาฬิกา, โดยหากลูกตา (ส่วนตาดำ) มาอยู่ที่ 11 หรือ 1 นาฬิกา แสดงว่าลูกตามีการหมุนเกิดขึ้น (หมุน = Torsion)
  • ถ้าหมุนลูกตาจากบริเวณ 12 นาฬิกา เข้ามาด้านจมูก คือ มาที่ 1 นาฬิกาสำหรับตาขวา, หรือ เวลา 11 นาฬิกาสำหรับตาซ้าย, เรียกว่า การหมุนเข้าด้านใน หรือ Intorsion
  • ส่วนการหมุนออกด้านนอกหรือ Extortion(การหมุนลูกตาออกด้านนอก) ก็ตรงกันข้ามกับการหมุนเข้าด้านใน, คือการหมุนที่ทำให้ จาก 12 นาฬิกาสำหรับตาขวาไปทางหางตา คือไปที่ 11 นาฬิกา, หรือไปที่ 1 นาฬิกาสำหรับตาซ้าย, หรือหมุนทวนนาฬิกาสำหรับตาขวา และหมุนตามนาฬิกาสำหรับตาซ้าย
• กล้ามเนื้อ Inferior rectus(IR): ทำหน้าที่กลอกตาลงล่าง, ตามด้วย Extorsion (หมุนลูกตาออกด้านนอก), ร่วมกับกลอกลูกตาเข้าด้านใน
• และทั้งกล้ามเนื้อ SR และ กล้ามเนื้อ IR เลี้ยงด้วยเส้นประสาทสมองเส้นที่ 3 (CN III)

ค. กล้ามเนื้อเฉียง(Oblique muscle): ได้แก่ กล้ามเนื้อ Superior oblique (SO) และกล้ามเนื้อ Inferior oblique (IO), แต่ละข้างมี2มัด คือ

• กล้ามเนื้อ SO: ทำหน้าที่ Intorsion (หมุนลูกตาเข้าด้านใน) เป็นหลัก, ตามด้วยกลอกตาลงล่าง, และ กลอกลูกตาออกด้านนอก, ทั้งนี้ กล้ามเนื้อ SO เลี้ยงโดยประสาทสมอง เส้นที่ 4 (CN IV)
• กล้ามเนื้อ IO: ทำหน้าที่ Extorsion (หมุนลูกตาออกด้านนอก) เป็นหลัก, ตามด้วยกลอกตาขึ้นบน, และ กลอกลูกตาออกด้านนอก และกล้ามเนื้อ IO เลี้ยงโดยประสาทสมองเส้นที่ 3 (CN III)

ง. กล้ามเนื้อยกหนังตา: แต่ละข้างมี1มัด, ใช้ยกหนังตาเพื่อเปิดตา/ลืมตา ซึ่งกล้ามเนื้อมัดนี้เลี้ยงด้วยประสาทสมองเส้นที่ 3 (CN III)

อนึ่ง: ตัวกล้ามเนื้อในกลุ่มกล้ามเนื้อนอกลูกตา (EOM) เกือบทุกมัด ยกเว้น ’กล้ามเนื้อเฉียง IO’ จะเริ่มมาจากเนื้อเยื่อรูปวงกลมที่เรียก Annulus of Zinn ซึ่งอยู่ที่มุมยอดของเบ้าตา (Apex ของ orbit), กล่าวคือ เบ้าตาเป็นกระดูกหลายชิ้นประกอบกันเป็นรูปกรวย (Cone) โดยมุมยอดอยู่ด้านลึก และมีลักษณะเป็นวงกลม, ส่วนปากกรวยอยู่ด้านหน้า, และกรวยนี้เป็นกรวยที่ไม่สมดุล (Asymmetrical) โดยด้านในจะเป็นเส้นตั้งฉาก ด้านนอกเป็นเส้นเฉียง, ดังนั้น ลูกตาจึงไม่ได้วางตั้งฉากกับตัวกรวย

ตัวกล้ามเนื้อทั้งหมดนอกลูกตา  จะมาเกาะที่บริเวณตาขาวในจุดต่างๆโดยรอบต่อลูกตาดำ เปรียบคล้ายสาแหรก, ส่วนที่เป็นจุดสอดไม้คาน คือส่วนยอดตรงกับ Annulus of Zinn, ส่วนกระบุงคือลูกตา, ส่วนทวายข้างๆรอบกระบุงคือกล้ามเนื้อนอกลูกตา EOM โดยตัวกล้ามเนื้อฯทั้งหมดเหมือนสายสาแหรกรัดลูกตาเอาไว้ไม่ให้หลุดออกมาจากเบ้าตา กล่าวคือ กล้ามเนื้อฯทั้งหลายช่วยกันก่อเป็นรูปกรวย โดยล้อไปกับเบ้าตา

ภายในกรวย ประกอบด้วยประสาทตาเป็นหลัก, และเนื้อเยื่ออื่นๆ เช่น หลอดเลือด และ พังผืด เพื่อช่วยยึดลูกตาไว้

กล้ามเนื้อนอกลูกตา EOM เป็นกล้ามเนื้อชนิด ‘กล้ามเนื้อลาย (Striated muscle)’ แต่ละมัดประกอบด้วยเส้นใยที่มีขนาดเล็ก ละเอียด ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 3-17 ไมครอน (Micron) เมื่อเทียบกับกล้ามเนื้อสะโพกที่มีเส้นใหญ่ขนาดประมาณ 90-100ไมครอน, เป็นกล้ามเนื้อที่มีเส้นประสาทมาควบคุมในอัตราสูง คือ 1 เส้นใยประสาท : 12 เส้นใยกล้ามเนื้อ, ในขณะที่กล้ามเนื้อบริเวณอื่นๆของร่างกายอยู่ในอัตราเส้นใยประสาทต่อเส้นใยกล้ามเนื้อเป็น 1 : 125, ต่างกันประมาณ 10 เท่า, จึงทำให้กล้ามเนื้อนอกลูกตา EOM มีการทำงานที่ละเอียดอ่อนกว่ากล้ามเนื้ออื่นๆในร่างกาย

ทั้งนี้ หากสรุปการทำงานของกล้ามเนื้อ EOM ทั้ง 6 มัด จะเป็นดังนี้

MR	กลอกลูกตาไปด้านใน	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 3
LR	กลอกลูกตาไปด้านข้าง	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 6
SR	กลอกลูกตาขึ้นบน หมุนลูกตาเข้าใน กลอกลูกตาเข้าใน	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 3
IR	กลอกลูกตาลงล่าง หมุนลูกตาออกนอก กลอกลูกตาเข้าใน	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 3
SO	หมุนลูกตาเข้าใน กลอกลูกตาลงล่าง กลอกลูกตาออกนอก	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 4
IO	หมุนลูกตาออกนอก กลอกลูกตาขึ้นบน กลอกลูกตาออกนอก	เลี้ยงด้วยประสาทสมอง เส้นที่ 3

 

อย่างไรก็ตาม การเคลื่อนไหว หรือ กลอกไปมาของลูกตายังต้องมีระบบประสาทมาควบคุมให้ไปทางเดียวกันในตา 2 ข้าง คือ ถ้าในตาเดียวกัน กล้ามเนื้อมัดหนึ่งทำงาน, อีกมัดควรจะพักหรืออีกมัดควรจะเสริม, ยกตัวอย่าง ตาขวาผู้ป่วยจะมองมาด้านในทางจมูก กล้ามเนื้อ MR ทำงาน ทำให้ตาขวากลอกเข้าใน,  ขณะเดียวกัน กล้ามเนื้อ LR ต้องพักไม่ทำงานเพราะถ้าทำงานจะดึงตาออกด้านนอก ตาจะไม่กลอกเข้าด้านใน, ขณะเดียวกันตาขวากลอกเข้าใน คือ มองมาทางซ้าย ตาซ้ายต้องมองมาทางซ้ายด้วย (ใช้กล้ามเนื้อ LR) ตาซ้ายจะใช้กล้ามเนื้อ MR หรือมองมาทางขวาไม่ได้, นั่นคือ เมื่อตามองซ้าย,  ตาขวา กล้ามเนื้อ MR ทำงาน และตาซ้าย กล้ามเนื้อ LR ทำงาน, ตาจึงจะไปด้วยกัน, ทั้งหมดอยู่ภายในการควบคุมของระบบประสาทควบคุมกล้ามเนื้อตาโดยเฉพาะ

เนื่องจากกลุ่มกล้ามเนื้อ EOM ถูกควบคุมด้วยประสาทสมองเส้นที่ 3, 4, 6 ดังนั้น แพทย์จึงสามารถตรวจการทำงานของเส้นประสาทกล้ามเนื้อ EOM ได้โดยตรวจดูว่า กล้ามเนื้อ EOM นั้นๆทำงานปกติหรือไม่

 

บรรณานุกรม

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Extraocular_muscles  [2023, Jan7]