คำถามเกี่ยวกับโรค
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : ดีซ่าน
โรคดีซ่าน ตัวเหลือง ตาเหลือง (Jaundice) เป็นอาการที่เกิดจากมีสารสีเหลืองที่เรียกว่า บิลิรูบิน (Bilurubin สารที่เกิดจากการตายของเซลล์เม็ดเลือดแดง ซึ่งโดยทั่วไปเม็ดเลือดแดงมีอายุประมาณ 120 วัน) ในเลือดสูงขึ้นจากการที่ตับสูญเสียการทำงาน เพราะตับที่มีหน้าที่กำจัดสารตัวนี้ออกทางน้ำดี เมื่อสารสีเหลืองนี้มีปริมาณสูงขึ้น สารตัวนี้จะไปจับตามเนื้อเยื่อต่างๆ ทั่วร่างกายที่มองเห็นได้ชัดคือ ผิวหนังและเยื่อตา จึงก่อให้เกิดเป็นอาการตัวเหลืองและตาเหลือง
โดยโรคที่เป็นสาเหตุให้ตับทำงานผิดปกติ เช่น โรคไวรัสตับอักเสบ โรคมะเร็งตับ โรคตับแข็ง นอกจากนี้บ่อยครั้งสารบิลิรูบินอาจเพิ่มขึ้นจากการที่เม็ดเลือดแดงแตกตัวตายเร็วกว่าอายุจริงของเม็ดเลือดแดง เช่น ในโรคเลือดบางชนิด (เช่น ภาวะขาดเอนไซม์จีซิกพีดี โรคธาลัสซีเมีย) โรคไข้จับสั่น และโรคฉี่หนู เป็นต้น
ก. อาการจากสาเหตุ: เช่น
- มีไข้ คลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย เมื่อเกิดจากติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ หรือ
- มีไข้สูง หนาวสั่น เมื่อเกิดจากติดเชื้อโรคไข้จับสั่นหรือโรคฉี่หนู หรือ
- จากภาวะซีด เมื่อเกิดจากโรคเลือด
ข. อาการจากสารบิลิรูบินในเลือดสูง: คือ
- อาการตัว/ผิวหนังและตาเหลือง ฝ่ามือฝ่าเท้าเหลือง และอาการคัน จากสารบิลิรูบินก่อการระคายเคืองต่อผิวหนัง
- ในเด็กทารกเมื่อมีบิลิรูบินในเลือดสูงมาก สารนี้จะซึมเข้าสู่สมอง ก่อให้เกิดโรคสมองอักเสบชนิดไม่ใช่เกิดจากติดเชื้อได้ ทั้งนี้เพราะในทารกสมองยังเจริญได้ไม่ดีพอ สารบิลิรูบินจึงซึมเข้าสู่สมองได้ แต่ในเด็กวัยอื่นๆ และในผู้ใหญ่สมองสามารถป้องกันไม่ให้สารนี้เข้าสู่สมองได้ โดยมีอาการ เช่น ชัก ร้องไห้เสียงสูงผิดปกติ ซึม นอนทั้งวัน ไม่ดูดนม กล้ามเนื้อแข็งเกร็ง หูหนวกถาวร และเมื่อโตขึ้นอาจมีสติปัญญาด้อยกว่าเกณฑ์
- อาการคันทั่วตัว โดยเฉพาะแขนขา
- การเสียภาพลักษณ์จากตัว/ตาเหลือง
- อาการทางสมองที่พบในทารก
- อาการจากผลข้างเคียงจากโรคที่เป็นสาเหตุ เช่น
- ภาวะซีด เมื่อเกิดจากโรคเลือดหรือโรคที่มีการทำลายเม็ดเลือดแดงเพิ่มขึ้น
- อาจเกิดโรคตับแข็ง เมื่ออาการเกิดจากโรคไวรัสตับอักเสบบี
- ป้องกันการติดเชื้อต่างๆ ทั้งแบคทีเรียและเชื้อไวรัส
- จำกัดการดื่มสุรา/เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพื่อป้องกันโรคตับแข็ง
- ไม่กินปลาน้ำจืดสุกๆ ดิบๆ หรือหมักดอง เพื่อป้องกันโรคพยาธิใบไม้ตับซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญของโรคมะเร็งท่อน้ำดีตับ
- รักษาและควบคุมโรคต่างๆ ที่เป็นสาเหตุ
- ปรึกษาแพทย์ก่อนตั้งครรภ์ เพื่อป้องกันโรคธาลัสซีเมียของลูกที่จะเกิดมา