โปรเมทาซีน (Promethazine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 9 มกราคม 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

 โปรเมทาซีน (Promethazine) คือ กลุ่มยาต้านฮิสตามีน (Antihistamine) รุ่นแรกๆที่วงการแพทย์นำมาใช้รักษา อาการทางจิตประสาท, ช่วยสงบประสาท, ป้องกันอาการเมารถ -เมาเรือซึ่งมักมีอาการอาเจียนร่วมด้วย บางประเทศมีการสั่งจ่ายโปรเมทาซีนเป็นยาช่วยให้นอนหลับแทนยากลุ่ม เบนโซไดอะซีปีน (Benzodiazepine: ยาจิตเวช, ยาคลายเครียดชนิดหนึ่ง)  การบริหารยา/ใช้ยากับผู้ป่วยมีทั้งลักษณะของ  ยารับประทาน  ยาเหน็บทวาร   ยาทาเฉพาะที่ และยาฉีด

ยาโปรเมทาซีน จะถูกดูดซึมจากระบบทางเดินอาหารได้ประมาณ 88% เมื่อยาเข้าสู่กระแสเลือดจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนถึงประมาณ 93% ตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยานี้ ร่างกายต้องใช้เวลา 16 - 19 ชั่วโมงในการกำจัดยาออกจากกระแสเลือด 50% โดยผ่านไปกับปัสสาวะและอุจจาระ

สำหรับประเทศไทย เรามักจะพบเห็นยาโปรเมทาซีนเป็นยาผสมร่วมกับยาอื่น เช่นยา Codeine และระบุสรรพคุณการรักษาเป็นยาแก้ไอ มีบางสูตรตำรับที่ใช้ยาโปรเมทาซีนเดี่ยวๆในรูปแบบของยาฉีดและยารับประทาน โดยระบุสรรพคุณของการรักษาในลักษณะของยาแก้แพ้, ยาช่วยสงบประสาท (ยาคลายเครียด), และยานอนหลับ  *การเลือกใช้ยานี้ได้อย่างถูกต้องปลอดภัยควรต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น

ยาโปรเมทาซีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โปรเมทาซีน

ยาโปรเมทาซีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • รักษาอาการจากการแพ้ต่างๆ เช่น ไข้ละอองฟาง (Hay fever)  
  • ป้องกันอาการเมารถ-เมาเรือ
  • ใช้เป็นยาช่วยให้นอนหลับโดยมีระยะเวลาการใช้ยาที่สั้นๆไม่นานนัก
  • ใช้เป็นยาสงบประสาทก่อนการผ่าตัด
  • ใช้เป็นยารักษาอาการทางจิตประสาท
  • รักษาและบรรเทาอาการโรคไมเกรน

ยาโปรเมทาซีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาโปรเมทาซีนคือ ตัวยาจะเข้าปิดกั้นกระแสประสาทในสมองตรงบริเวณตัวรับ(Receptor)ที่มีชื่อว่า Postsynatic dopaminergic receptors และยังทำตัวเป็นตัวปิดกั้นตัวรับอีกหนึ่งประเภทที่เรียกว่า Alpha-adrenergic blocking effect  (อ่านเพิ่มเติมในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง แอลฟา-บล็อกเกอร์/Alpha blocker) ด้วยกลไกที่กล่าวมาทำให้ยาโปรเมทาซีนมีฤทธิ์ในการรักษาตามสรรพคุณ

ยาโปรเมทาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโปรเมทาซีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:  

  • ยาเดี่ยวชนิดฉีด ขนาดความแรง 5 มิลลิกรัม/100 มิลลิลิตร
  • ยาน้ำที่ผสมยาโคเดอีน ขนาดความแรง 3.6 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร (Promethazine HCl 3.6 mg + Codeine phosphate 9 mg per 5 ml)
  • ยาเดี่ยวชนิดน้ำสำหรับรับประทาน ขนาดความแรง 5 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร

ยาโปรเมทาซีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาโปรเมทาซีนมีขนาดรับประทาน เช่น

ก. สำหรับการแพ้ต่างๆ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 มิลลิกรัมวันละ1ครั้ง ก่อนนอน, หากจำเป็น แพทย์สามารถเพิ่มขนาดรับประทาน 25 มิลลิกรัมวันละ 2 ครั้งเช้า - เย็น หรือรับประทาน 10 - 20 มิลลิกรัมวันละ 2 ครั้งเช้า - เย็น หรือ วันละ 3 ครั้งเช้า - กลางวัน - เย็น
  • เด็กอายุ 5 - 10 ปี: รับประทาน 10 - 25 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทานก็ได้
  • เด็กอายุ 2 - 5 ปี: รับประทาน 5 - 15 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งรับประทานก็ได้

ข.สำหรับป้องกันอาการเมารถ-เมาเรือ: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 20 - 25 มิลลิกรัมก่อนนอน หากจำเป็นสามารถรับประทานยาในตอนเช้าอีก 1 ครั้งก่อนเริ่มเดินทาง
  • เด็กอายุ 5 - 10 ปี: รับประทาน 10 มิลลิกรัมก่อนนอน หากจำเป็นสามารถรับประทานยาในตอนเช้าได้อีก 1 ครั้งก่อนเริ่มเดินทาง
  • เด็กอายุ 2 - 5 ปี: รับประทาน 5 มิลลิกรัมก่อนนอน หากจำเป็นสามารถรับประทานยาในตอนเช้าได้อีก 1 ครั้งก่อนเริ่มเดินทาง

ค. สำหรับเป็นยานอนหลับ (ใช้ในช่วงเวลาสั้นๆ 2 - 3 วันเท่านั้น): เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 20 - 50 มิลลิกรัมก่อนนอน
  • เด็กอายุ 5 - 10 ปี: รับประทาน 20 - 25 มิลลิกรัมก่อนนอน
  • เด็กอายุ 2 - 5 ปี: รับประทาน 15 - 20 มิลลิกรัมก่อนนอน

อนึ่ง:

  • การใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคไต แพทย์อาจปรับขนาดรับประทานลดลง
  • สามารถรับประทานยานี้ ก่อน หรือหลัง อาหารก็ได้
  • ไม่มีข้อมูลการศึกษาที่ชัดเจนถึงการใช้ยานี้ในเด็กอายุอายุต่ำกว่า 2 ปี ดังนั้นการใช้ยานี้ใน เด็กกลุ่มนี้จึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์

*****หมายเหตุ: ขนาดยา และระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น   ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้  การใช้ยาที่เหมาะสม  ควรต้องปรึกษา แพทย์ หรือ เภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโปรเมทาซีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร  เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโปรเมทาซีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาโปรเมทาซีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการ รับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาโปรเมทาซีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโปรเมทาซีนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง)  เช่น

  • กดระบบประสาทส่วนกลาง หรือ กดการทำงานของสมอง
  • ปากคอแห้ง
  • การมองเห็นภาพได้ไม่ชัดเจน
  • ปัสสาวะขัด
  • ท้องผูก
  • โรคต้อหิน
  • หัวใจเต้นเร็ว
  • ปวดหัว
  • ความดันโลหิตต่ำ

มีข้อควรระวังการใช้ยาโปรเมทาซีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโปรเมทาซีน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่อยู่ในภาวะโคม่า
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคหัวใจ
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะเกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (อาการเช่น กล้ามเนื้ออ่อนแรง หัวใจเต้นผิดปกติ)
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และสตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ระวังการใช้ยานี้กับ เด็ก(นิยามคำว่าเด็ก) ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคต้อหิน ผู้ป่วยโรคลมชัก ผู้ป่วยโรคหัวใจ  ผู้ป่วยโรคตับ  ผู้ป่วยโรคหืด   ผู้ป่วยโรคต่อมลูกหมากโต   และผู้มีอาการปัสสาวะขัด
  • สำหรับยาฉีด ต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง การฉีดผิดวิธีสามารถทำให้เนื้อเยื่อบริเวณที่ฉีดยาได้รับบาดเจ็บอักเสบได้
  • ห้ามแบ่งยานี้ให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

 ***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโปรเมทาซีนด้วย) ยาแผนโบราณ   อาหารเสริม   ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร  ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตาม ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด เสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาโปรเมทาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโปรเมทาซีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาโปรเมทาซีน ร่วมกับ เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ เพราะสามารถทำให้เกิดอาการง่วงนอน และมีฤทธิ์สงบประสาทอย่างมาก ควรหลีกเลี่ยงและห้ามรับประทานร่วมกัน
  • การใช้โปรเมทาซีน ร่วมกับ ยาปฏิชีวนะ กลุ่มอะมิโนไกลโคไซด์ (Aminoglycoside) สามารถทำให้เกิดพิษต่อเส้นประสาทหูและส่งผลต่อการได้ยิน หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษายาโปรเมทาซีนอย่างไร?

สามารถเก็บยาโปรเมทาซีน: เช่น

  • เก็บยาภายในอุณหภูมิห้อง
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาโปรเมทาซีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโปรเมทาซีน  มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต  เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Codyl Cough Linctus (โคดิล คอช ลินตัส) Medicpharma
Cofcodyl (คอฟโคดิล) Bangkok Lab & Cosmetic
Comodine Cough (โคโมดีน คอช) A N H Products
Phenergan (เฟนเนอร์แกน) sanofi-aventis
Phensedyl (เฟนซีดิล) Aventis
Procodyl (พรอกโคดิล) Bangkok Lab & Cosmetic
Tussidyl (ทัซซีดิล) V S Pharma

 

 

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/thailand/drug/info/promethazine?mtype=generic   [2022,Jan8]
  2. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Phenergan/  [2022,Jan8]
  3. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Procodyl/  [2022,Jan8]
  4. https://medlineplus.gov/druginfo/meds/a682284.html#storage-conditions   [2022,Jan8]
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Promethazine   [2022,Jan8]
  6. https://www.drugs.com/promethazine.html   [2022,Jan8]