นาลอกโซน (Naloxone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 14 มีนาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ : คือยาอะไร?

ยานาลอกโซน (Naloxone) คือ ยาที่วงการแพทย์นำมาใช้รักษาผู้ป่วยที่ได้รับพิษจากการติดยาเสพติด เช่น เฮโรอีน, มอร์ฟีน, ซึ่งจะแสดงออกมาด้วยอาการผิดปกติของการทำงานในสมอง (เช่น สับสน, ขาดสติ, กระวนกระวาย) รวมถึงความผิดปกติในการทำงานของระบบทางเดินหายใจ (เช่น หายใจตื้น เบา) หรือในระบบความดันโลหิต (เช่น ความดันโลหิตต่ำ)

ยานาลอกโซน เป็นสาร/ยาประเภทโอปิออยด์แอนตาโกนิสต์ (Opioid antagonist, สาร/ยาที่ใช้รักษาผู้ติดยาเสพติดในกลุ่มฝิ่น) ถูกพัฒนาขึ้นในปี ค.ศ. 1960 (พ.ศ. 2503)

จากการศึกษาด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic, การศึกษาความเป็นไปของยาเมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย) ของยานี้พบว่า เมื่อยานาลอกโซนเข้าสู่กระแสเลือดจะมีการเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมี ที่ตับ ร่างกายต้องใช้เวลา 1 - 1.5 ชั่วโมงในการกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือด 50% โดยผ่านทิ้งไป กับปัสสาวะและอุจจาระ

องค์การอนามัยโลกจัดให้ยานาลอกโซนเป็นยาจำเป็นขั้นพื้นฐานในระบบสาธารณสุขของชุมชน คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยานาลอกโซนลงในบัญชียาหลักแห่งชาติโดยระบุเงื่อน ไขของการใช้ยาไว้ 2 ข้อคือ

1 ใช้บำบัดอาการพิษจากสารกลุ่มโอปิออยด์ (Opioids,ยากลุ่มฝิ่น) และโคลนิดีน (Clonidine)

2 ใช้บำบัดภาวะกดการหายใจ (หายใจตื้น เบา แผ่ว) ที่ไม่ทราบสาเหตุ

สำหรับรูปแบบของยาแผนปัจจุบันที่พบเห็นในประเทศไทย ยานี้จะมีลักษณะเป็นยาฉีดซึ่งมีใช้ในสถานพยาบาลเท่านั้น ในต่างประเทศอาจพบเห็นการใช้เป็นยารับประทานด้วย โดยจะผลิตเป็นยาผสมร่วมกับ Buprenorphine (ยาใช้รักษาการติดยาเสพติด) และใช้ชื่อการค้าว่า ‘Suboxone’

นาลอกโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ)รักษาโรคอะไร?

นาลอกโซน

ยานาลอกโซนมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาอาการติดยาเสพติด
  • รักษาและบรรเทาอาการผู้ป่วยที่ได้รับสารเสพติดเกินขนาด เช่น กินยาแก้ปวดประเภทมอร์ฟีนเกินขนาด
  • ช่วยฟื้นฟูสภาพของประสาทส่วนกลางเนื่องจากได้รับยาที่มีฤทธิ์เป็นสาร/ยาเสพติดก่อนเข้ารับการผ่าตัดรักษาโรคต่างๆ

นาลอกโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยานาลอกโซนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์เป็นโอปิออยด์ แอนตาโกนิสต์ (Opioid antagonist) โดยจะเข้าไปจับกับตัวรับ/Receptor (ที่เรียกว่า โอปิออยด์ รีเซพเตอร์ (Opioid receptor) ทำให้ฤทธิ์ของสารเสพติดลดและเบาบางลงไป

นาลอกโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยานาลอกโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

ก.ยาเม็ดชนิดอมใต้ลิ้นที่ผสมร่วมกับยาอื่น เช่น

  • Buprenorphine 2 มิลลิกรัม + Naloxone 0.5 มิลลิกรัม
  • Buprenorphine 4 มิลลิกรัม + Naloxone 1 มิลลิกรัม
  • Buprenorphine 8 มิลลิกรัม + Naloxone 2 มิลลิกรัม
  • Buprenorphine 12 มิลลิกรัม +Naloxone 3 มิลลิกรัม

ข. ยาฉีดขนาด 0.4 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

นาลอกโซนมีขนาดรับประทานและการบริหารยาอย่างไร?

ยานาลอกโซนมีขนาดรับประทาน และการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

ก. สำหรับรักษาและบำบัดผู้ป่วยที่ติดยาเสพติด:

  • ผู้ใหญ่: อมใต้ลิ้นวันละ 1 ครั้งขนาดปกติคือ Buprenorphine 16 มิลลิกรัม + Naloxone 4 มิลลิกรัม/วัน แพทย์จะเป็นผู้ระบุทั้งขนาดความแรงและระยะเวลาในการใช้ยา
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ยังไม่มีข้อมูลการศึกษาที่แน่ชัดถึงการใช้ยานี้ในเด็ก การใช้ยานี้ในเด็กจึงอยู่ในดุลพินิจของแพทย์

ข. สำหรับรักษาและบรรเทาอาการผู้ป่วยที่ได้รับสาร/ยาเสพติดเกินขนาด:

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้าหลอดเลือดดำ หรือเข้ากล้ามเนื้อ หรือเข้าใต้ผิวหนัง 0.4 - 2 มิลลิกรัม
  • เด็ก: เริ่มต้นฉีดยาเข้าหลอดเลือด 10 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม หากจำเป็นอาจฉีดยาเพิ่ม 100 ไมโครกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม

ค. สำหรับช่วยฟื้นฟูการทำงานของประสาทส่วนกลางหลังได้รับยาที่มีฤทธิ์เสพติดก่อนการผ่าตัด:

  • ผู้ใหญ่: ฉีดยาเข้าหลอดเลือดดำ 100 - 200 ไมโครกรัม
  • เด็ก: ฉีดยาเข้าหลอดเลือดดำ 5 - 10 ไมโครกรัม

***** หมายเหตุ:

  • การฉีดยานี้ให้ผู้ป่วยต้องอาศัยหัตถการทางการแพทย์ที่เชี่ยวชาญ อาจต้องมีระยะเวลาในการ ใช้ยา การปรับขนาดของยา รวมถึงการเฝ้าระวังด้านสัญญาณชีพและเทคนิคอื่นๆเข้ามาเกี่ยว ข้อง ดังนั้นจึงจำเป็นต้องใช้ยานี้ในสถานพยาบาล/โรงพยาบาลเท่านั้น ทั้งนี้เพื่อความปลอดภัยของผู้ป่วย
  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยานาลอกโซน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยานาลอกโซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

สามารถรับประทาน (อม) ยานาลอกโซนเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประ ทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

นาลอกโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยานาลอกโซนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • อาจเกิดอาการทางหลอดเลือดหัวใจ เช่น
    • ความดันโลหิตต่ำ หรือ ความดันโลหิตสูง
    • หัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือ
    • หัวใจหยุดเต้น
  • บวมตามร่างกาย
  • ขาดประสิทธิภาพในการควบคุมสติ
  • ง่วงนอน
  • เบื่ออาหาร
  • คลื่นไส้-อาเจียน

มีข้อควรระวังการใช้นาลอกโซนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยานาลอกโซน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่ได้รับสาร/ยาเสพติดเป็นปริมาณมาก
  • ระวังการใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร การใช้ยานี้กับผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องได้รับความเห็นชอบจากแพทย์แต่เพียงผู้เดียว
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยานาลอกโซนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บhaamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

นาลอกโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยานาลอกโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยานาลอกโซน ร่วมกับ ยาแก้ปวดที่มีฤทธิ์เป็นยาเสพติด (Opioid analgesics) เช่นยา Fentanyl และ Morphine จะทำให้ฤทธิ์ของการรักษาอาการปวดด้อยประสิทธิภาพลงไป จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษานาลอกโซนอย่างไร?

ควรเก็บยานาลอกโซนทั้ง 2 รูปแบบ:

  • เก็บยาภายใต้อุณหภูมิประมาณ 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำ
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

นาลอกโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยานาลอกโซน มียาชื่อการค้าอื่น และ บริษัทผู้ผลิตดังนี้เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
DBL Naloxone (ดีบีแอล นาลอกโซน)Hospira
Narcan (นาร์แคน)Bristol-Myers Squibb
Suboxone (ซูบ็อกโซน)Reckitt Benckiser Pharmaceuticals Inc
Talwin Nx(ทาลวิน)Sanofi-Synthelabo Inc

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Naloxone [2021,March13]
  2. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/Narcan/ [2021,March13]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/naloxone?mtype=generic [2021,March13]
  4. https://www.mims.com/Thailand/drug/info/DBL%20Naloxone/?type=brief [2021,March13]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/dbl%20naloxone [2021,March13]
  6. https://www.mims.com/singapore/drug/info/talwin%20injection [2021,March13]