คอร์ติโซน (Cortisone)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 7 กรกฎาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

คอร์ติโซน (Cortisone) คือ สารประเภทสเตียรอยด์ฮอร์โมนที่หลั่งมาจากต่อมอะดรีนัล(Adrenal gland, ต่อมหมวกไต) เพื่อร่างกายใช้ตอบสนองต่อภาวะความเครียด, การอักเสบ, และลดอาการแพ้ของร่างกาย ซึ่งข้อบ่งชี้/สรรพคุณรักษาโรคของยานี้ เช่น รักษาอาการแพ้ต่างๆ, การอักเสบบางชนิด(รายละเอียดกล่าวใน ‘หัวข้อสรรพคุณฯ’)

ยาคอร์ติโซน ถูกนำมาผลิตเชิงพาณิชย์ครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ. 1949 (พ.ศ. 2492) รูปแบบของผลิตภัณฑ์จะมีทั้งยาฉีดเข้ากล้ามเนื้อ, ยาฉีดเข้าข้อกระดูก, และยารับประทาน ประโยชน์ทางการแพทย์ส่วนใหญ่จะใช้บำบัดอาการปวดในระยะสั้นๆเช่น ปวดข้อ ปวดเส้นเอ็น ปวดเข่า ปวดข้อศอกและไหล่ นอกจากนี้ยังใช้คอร์ติโซนเพื่อรักษาอาการของผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายทำลายอวัยวะของตนเอง(โรคภูมิต้านตนเอง/โรคออโตอิมูน) หรือป้องกันร่างกายไม่ให้ปฏิเสธอวัยวะที่ถูกปลูกถ่ายกับผู้ป่วย ส่วนสำหรับอาการทางผิวหนัง ยาคอร์ติโซนยังช่วยรักษาอาการของแผลเป็น, ผื่นผิวหนังอักเสบ, ผื่นภูมิแพ้ผิวหนังในเด็ก ,ฯลฯ ได้อีกด้วย

ยาในกลุ่มคอร์ติโซนมีข้อห้ามใช้สำคัญๆที่พอจะยกตัวอย่างได้ เช่น ถ้าร่างกายได้รับยาประ เภทคอร์ติโซนที่รวมถึงยานี้ ไม่ควรไปฉีดวัคซีนชนิดที่มีชีวิต (Live vaccine), หรือแม้แต่การหยุดใช้คอร์ติโซน ยังคงต้องให้แพทย์ช่วยปรับขนาดและลดปริมาณการใช้ยานี้อย่างเป็นลำดับขั้น การหยุดยานี้ทันทีจะส่งผลกระทบโดยตรงและอาจเป็นอันตรายต่อผู้ป่วยได้

เราสามารถพบเห็นการใช้ยาคอร์ติโซนได้ทั้งในสถานพยาบาลทั้งของรัฐและของเอกชนโดยทั่วไป

คอร์ติโซนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

คอร์ติโซน

ยาคอร์ติโซนมีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • บำบัดรักษาอาการข้ออักเสบและลดอาการปวดบวมของข้อ
  • รักษาอาการแพ้ต่างๆที่เกิดกับผิวหนังอย่างรุนแรง
  • รักษาอาการโรคหืด
  • ใช้เป็นยากดภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายเมื่อมีภาวการณ์ทำงานของระบบภูมิคุ้ม กันฯผิดปกติเช่น โรคออโตอิมมูน/ โรคภูมิต้านตนเอง

คอร์ติโซนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

กลไกการออกฤทธิ์ของยาคอร์ติโซนคือ ตัวยาจะออกฤทธิ์ต่อกระบวนการหลั่งสารเคมีที่กระตุ้นให้เกิดภาวะอักเสบเช่น Prostaglandins และ Leukotrienes อีกทั้งช่วยชะลอการชุมนุมของกลุ่มเม็ดเลือดขาวที่จะเข้ามาทำลายอวัยวะของร่างกายด้วยกันเอง จากกลไกที่กล่าวมาเพียงโดยย่อนี้ทำให้คอร์ติโซนมีฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

คอร์ติโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาคอร์ติโซนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ด ขนาด 5, 10, 20 และ 25 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาฉีด ขนาด 25 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

คอร์ติโซนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาคอร์ติโซนมีขนาดรับประทาน เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 - 300 มิลลิกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานเป็น 1 - 2 ครั้ง
  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): รับประทาน 0.5 - 0.75 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทานทุกๆ 8 ชั่วโมง

*อนึ่ง ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหารหรือหลังอาหารทันที

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ผู้รักษาได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษา แพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาคอร์ติโซน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/ หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาหรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยาคอร์ติโซนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ และ/หรือกับอาหารเสริมที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาคอร์ติโซนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

คอร์ติโซนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาคอร์ติโซนสามารถก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) เช่น

  • ภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ภาวะเกลือโพแทสเซียมในเลือดต่ำ
  • ภาวะความดันโลหิตสูง
  • แผลในกระเพาะอาหาร
  • อาจพบเลือดออกในกระเพาะ - ลำไส้ (เลือดออกในทางเดินอาหาร)
  • ตับอ่อนอักเสบ
  • กินจุ
  • คลื่นไส้
  • ภาวะกล้ามเนื้ออ่อนแรงและกล้ามเนื้อลีบ
  • กระดูกพรุน มวลกระดูกน้อยลง
  • กระดูกหักง่าย
  • เส้นเอ็นแตก/บาดเจ็บ
  • นอนไม่หลับ
  • อารมณ์แปรปรวน
  • อาจเกิดภาวะซึมเศร้าอย่างรุนแรง
  • บางคนอาจพบอาการชัก
  • ความดันในกะโหลกศีรษะสูง
  • วิงเวียน
  • ปวดหัว
  • กดการเจริญเติบโตในเด็ก
  • อาจพบภาวะ ต้อกระจก, ต้อหิน
  • ในผู้ชายอาจทำให้ตัวอสุจิเคลื่อนตัวน้อยลงหรือเร็วขึ้นก็ได้
  • สำหรับผู้หญิงอาจทำให้ประจำเดือนผิดปกติ

มีข้อควรระวังการใช้คอร์ติโซนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาคอร์ติโซน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยด้วยโรคซึมเศร้าอย่างรุนแรง ผู้ป่วยกล้ามเนื้ออ่อนแรง ผู้ที่อยู่ในภาวะติดเชื้อรา เชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยภาวะหัวใจล้มเหลวชนิดเรื้อรัง ผู้ป่วยด้วยแผลในกระเพาะอาหาร – ลำไส้ ผู้ป่วยภาวะเส้นเอ็นฉีกขาด ผู้ป่วยกระดูกพรุน ผู้ป่วยเบาหวาน ผู้ป่วยด้วยวัณโรค ผู้ป่วยด้วยไขมันคอเลสเตอรอลสูง
  • ห้ามใช้ยานี้พร้อมกับได้รับวัคซีนกระตุ้นภูมิคุ้มกันต้านทานโรคชนิดที่มีชีวิต
  • ห้ามปรับขนาดการรับประทานและหยุดการใช้ยานี้เอง
  • กรณียาฉีด ห้ามฉีดยานี้เข้าหลอดเลือดโดยตรง ให้ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ
  • หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้กับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็กทารก การใช้ยานี้กับผู้ป่วยกลุ่มนี้แพทย์จะพิจารณาถึงผลดีผลเสียของผู้ป่วยเป็นสำคัญ การใช้ยานี้จึงต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น
  • หากพบอาการผิดปกติของร่างกายหลังใช้ยานี้เช่น มีอาการตัวบวม แน่นหน้าอก/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย ความดันโลหิตสูงผิดปกติ ฯลฯ ต้องรีบนำผู้ป่วยส่งแพทย์/ส่งโรงพยาบาลทันที
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาคอร์ติโซนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกชนิดควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

คอร์ติโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาคอร์ติโซนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาคอร์ติโซน ร่วมกับยา Amiodarone สามารถทำให้ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ การใช้ยาร่วมกันแพทย์จะควบคุมระดับเกลือโพแทสเซียมและเกลือแมกนีเซียมให้อยู่ในระดับปกติอย่างสม่ำเสมอ
  • การใช้คอร์ติโซน ร่วมกับยา Ciprofloxacin ในผู้ป่วยที่อายุมากกว่า 60 ปี หรือผู้ป่วยที่ได้ รับการเปลี่ยนถ่ายอวัยวะเช่น ไต หัวใจ ปอด อาจทำให้เกิดภาวะเอ็นอักเสบ (เอ็นบาดเจ็บ) หรือเส้นเอ็นปริแตกได้ จึงควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การรับประทานคอร์ติโซน ร่วมกับยา Ibuprofen จะเพิ่มฤทธิ์ของผลข้างเคียงของยาทั้ง 2 ตัว และทำให้มีอาการเลือดออกในกระเพาะอาหาร (เลือดออกในทางเดินอาหาร) ตามมา

ควรเก็บรักษาคอร์ติโซนอย่างไร

ควรเก็บยาคอร์ติโซน:

  • เก็บยาที่อุณหภูมิระหว่าง 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

คอร์ติโซนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาคอร์ติโซน มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Cortisone Tablet (คอร์ติโซน แท็ปเบลท)West-Ward Pharmaceutical Corp
Cortisone Acetate Ikapharmindo (คอร์ติโซน อะซิเตท ไอกาฟาร์มินดู)Ikapharmindo
Cortisone Harsen (คอร์ติโซน ฮาร์เซน)Harsen

บรรณานุกรม

  1. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/cortisone?mtype=generic [2021,July3]
  2. https://www.mims.com/thailand/drug/info/hydrocortisone%20+%20miconazole?mtype=generic [2021,July3]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Cortisone [2021,July3]
  4. https://www.drugs.com/mtm/cortisone.html [2021,July3]
  5. https://www.drugs.com/dosage/cortisone.html [2021,July3]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/cortisone-index.html?filter=3&generic_only= [2021,July3]
  7. https://go.drugbank.com/drugs/DB01380 [2021,July3]
  8. http://www.healthdigest.org/topics/category/2989-cortisone-drug-and-prescription-information-side-effects-use-and-dosage [2021,July3]