ควิไทอะปีน (Quetiapine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 26 พฤศจิกายน 2565
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

บทนำ: คือยาอะไร?

ควิไทอะปีน (Quetiapine) คือ ยาจิตเวชที่ใช้รักษาอาการโรคจิตเภท, โรคไบโพลาร์/อารมณ์สองขั้ว, รวมไปถึงใช้เป็นยาต้านเศร้า, ยานี้ก่อให้เกิดฤทธิ์ทำให้ผู้ป่วยนอนหลับได้ง่าย,  แต่ทางคลินิกก็ไม่มีข้อแนะนำให้ใช้ยานี้เป็นยานอนหลับตามสรรพคุณดังกล่าว, ซึ่งรูปแบบยานี้จะเป็นยารับประทาน

นักวิทยาศาสตร์ ใช้เวลาพัฒนายาควิไทอะปีนถึง 4 ปีจนได้รับการขึ้นทะเบียนเมื่อปี ค.ศ.1997 (พ.ศ.2540) และเป็นที่รู้จักจนมีใช้อย่างแพร่หลายทั่วโลก 

ประสิทธิภาพและระยะเวลาที่ใช้ในการรักษาอาการป่วยของยาควิไทอะปีนมีความแตกต่างกันออกไปตามลักษณะอาการป่วย เช่น  อาการจิตเภทของผู้ป่วยจะเริ่มดีขึ้นเมื่อใช้ยาควิไทอะปีนประมาณ 18 สัปดาห์ขึ้นไป, แต่ในผู้ป่วยกลุ่มวัยรุ่นที่มีอายุ 13 – 17 ปี ใช้เวลาเพียงประมาณ 6 สัปดาห์ ก็เริ่มมีอาการดีขึ้น,  ในขณะที่อาการของผู้ป่วยไบโพลาร์จะมีอาการดีขึ้นภายในประมาณ 24 สัปดาห์หลังได้รับยาควิไทอะปีน,  และประมาณ 3 สัปดาห์สำหรับผู้ป่วยวัยรุ่นที่มีช่วงอายุ 10 – 17 ปี  สำหรับการรักษาโรคไบโพลาร์

ยาควิไทอะปีน สามารถใช้เป็นลักษณะยาเดี่ยว หรืออาจต้องใช้ร่วมกับยา Lithium หรือยา Divalproex, โดยแพทย์จะบริหารการใช้ยาเหล่านี้กับผู้ป่วยอย่างค่อยเป็นค่อยไป กล่าวคือ เริ่มให้ผู้ป่วยได้รับยาในขนาดต่ำก่อน  จากนั้นจึงค่อยปรับขนาดยาเพิ่มขึ้นตามลำดับ 

มีเงื่อนไขบางประการที่ผู้ป่วยควรทราบว่า ร่างกายอยู่ในภาวะที่เหมาะสมต่อการใช้ยาควิไทอะปีนหรือไม่ เช่น

  • ต้องไม่มีประวัติการแพ้ยาควิไทอะปีนมาก่อน
  • ต้องไม่มีภาวะเกลือโพแทสเซียม หรือเกลือแมกนีเซียมในเลือดต่ำ
  • ห้ามใช้กับผู้ป่วยที่มีประวัติของหัวใจเต้นผิดจังหวะ หรือผู้ที่รับประทานยารักษาอาการ หัวใจเต้นผิดจังหวะอยู่ก่อนแล้ว เช่น ยา Amiodarone, Procainamide, Quinidine  
  • กรณีอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรืออยู่ในภาวะให้นมบุตร  หรือเด็กที่อายุต่ำกว่า 10 ปีลงมา  แพทย์มักจะไม่ใช้ยากับผู้ป่วยกลุ่มนี้โดยไม่จำเป็น
  • ผู้ป่วยวัยรุ่นมีที่เคยมีประวัติทำร้ายตนเอง หรือมีพฤติกรรมอยากฆ่าตัวตาย แพทย์จะต้องเพิ่มความระมัดระวัง และต้องให้ญาติคอยเฝ้าสังเกตอาการผู้ป่วยอย่างใกล้ชิดเมื่อใช้ยา ควิไทอะปีนในการบำบัดรักษา
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมกับ สุรา หรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นองค์ประกอบด้วยจะเพิ่มอาการ วิงเวียน ง่วงนอน ในระดับที่รุนแรง
  • การใช้ยานี้ต้องอาศัยความต่อเนื่องจึงจะเห็นประสิทธิผลของการรักษา การลืม รับประทานยาบ่อยครั้ง ย่อมไม่เกิดผลดีต่อตัวผู้ป่วย และอาจทำให้อาการแย่ลงกว่าเดิม,หรือการหยุดรับประทานเอง ก็สามารถทำให้ผู้ป่วยมีอาการถอนยา/ลงแดงได้เช่นเดียวกัน
  • โรคประจำตัวบางอย่างก็อาจได้รับผลกระทบ(ผลข้างเคียง)จากการใช้ยานี้จากอาการ จะแย่ลง  เช่น โรคเบาหวาน
  • การใช้ยานี้เป็นระยะเวลานานในผู้ป่วยเด็ก อาจทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตสูง ดังนั้นขณะที่มีการใช้ยานี้ ควรหมั่นตรวจสอบความดันโลหิตอยู่เป็นประจำตามแพทย์ เภสัชกร แนะนำ

นอกจากนี้ ยังมีเรื่องผลข้างเคียง และข้อห้ามใช้อีกหลายประการที่ผู้ป่วยจะต้องระมัดระวังเป็นอย่างมากเมื่อใช้ยาควิไทอะปีน,  เพื่อความปลอดภัยของตัวผู้ป่วยเอง  การใช้ยาควิไทอะปีนจึงต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษาอย่างเคร่งครัด

ควิไทอะปีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ควิไทอะปีน

 

ยาควิไทอะปีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้: เช่น

  • บำบัดอาการโรคจิตเภท
  • รักษาโรคไบโพลาร์/อารมณ์สองขั้ว
  • รักษาอาการซึมเศร้า

ควิไทอะปีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ตัวยาควิไทอะปีน มีกลไกการออกฤทธิ์ที่ตัวรับ(Receptor)ในสมอง ชื่อ D2(Dopamine 2 receptor) และ 5-HT2 (5-hydroxytryptamine หรือ Serotonin receptor) โดยทำให้เกิดการปรับสมดุลของสารสื่อประสาทในสมอง ส่งผลให้อาการทางจิตประสาทต่างๆกลับมาใกล้เคียงกับคนปกติ, จนเป็นที่มาของสรรพคุณ

ควิไทอะปีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาควิไทอะปีนมีรูปแบบการจัดจำหน่าย:

  • ยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 25, 50,  100,150, 200,300, และ 400 มิลลิกรัม/เม็ด

ควิไทอะปีนมีขนาดการรับประทานอย่างไร?

ยาควิไทอะปีน มีขนาดการรับประทานขึ้นกับ ชนิดโรค, ความรุนแรงของอาการ, และอายุผู้ป่วย,  ขนาดยาจึงขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาเป็นกรณีๆไป ในบทความนี้ขอยกตัวอย่าง  เช่น

ก. สำหรับรักษาผู้ป่วยโรคจิตเภท: เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทานยาเริ่มต้นครั้งละ 25 มิลลิกรัม, วันละ 2 ครั้ง ขนาดรับประทานอาจเพิ่มจาก 25 มิลลิกรัมไปเป็น 50 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง หรือ 3 ครั้ง/วัน, ในวันที่ 4 ของการรักษาอาจเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 300 – 400 มิลลิกรัม/วัน โดยแบ่งการรับประทานเป็น 2 – 3 ครั้ง, ทั้งนี้ทุกขนาดต้องเป็นไปตามคำสั่งของแพทย์ผู้รักษา
  • ผู้สูงอายุ: รับประทานยาเริ่มต้นครั้งละ 25 มิลลิกรัม วันละ1  ครั้ง, อาจเพิ่มขนาดรับประทานครั้งละ 25 – 50 มิลลิกรัม/วัน, ขนาดการใช้ยาที่มีประสิทธิภาพอยู่ในช่วง 150 – 750 มิลลิกรัม/วัน, ทั้งนี้ขึ้นกับการตอบสนองของผู้ป่วยตามดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา

ข. สำหรับรักษาผู้ป่วยโรคไบโพลาร์/อารมณ์สองขั้ว: เช่น

  • ผู้ใหญ่: เริ่มต้นรับประทานยาครั้งละ 50 มิลลิกรัม วันละ 2 ครั้ง, แพทย์สามารถปรับเพิ่มขนาดรับประทานได้สูงสุดไม่เกิน 800 มิลลิกรัม/วัน

*อนึ่ง:

  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ขนาดการใช้ยานี้กับ เด็ก เด็กวัยรุ่น ต้องให้แพทย์ผู้รักษาเป็นผู้พิจารณาตามความเหมาะสมเป็นกรณีๆ เท่านั้น
  • สามารถรับประทานยานี้ ก่อน หรือพร้อม อาหารก็ได้

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้ เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้นไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้  การใช้ยาที่เหมาะสม  ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาควิไทอะปีน ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก  ขึ้นผื่น  หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก/หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยา หรืออาหารเสริมอะไรอยู่ เพราะยา ควิไทอะปีน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ และ/หรือกับอาหารเสริม ที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรี ควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนม หรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาควิไทอะปีน สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตาม เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรรับประทานยาควิไทอะปีนตรงเวลา

ควิไทอะปีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาควิไทอะปีนสามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย:  เช่น

  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น มีภาวะตัวสั่นของร่างกาย ง่วงนอน วิงเวียน วิตกกังวล  อุณหภูมิร่างกายสูงขึ้น รู้สึกสับสน เดินเซ การคิดช้าลง
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น ปากคอแห้ง  ท้องผูก  อาเจียน  อาหารไม่ย่อย เบื่ออาหาร  มีน้ำลายมาก  ท้องอืด  กระเพาะอาหารอักเสบ
  • ผลต่อการทำงานของหัวใจ: เช่น หัวใจเต้นเร็ว   ความดันโลหิตต่ำ  ชีพจรเต้นผิดจังหวะ
  • ผลต่อระบบเผาผลาญพลังงานของร่างกาย: เช่น น้ำหนักตัวเพิ่มหรือไม่ก็ลด  คอเลสเตอรอลในเลือดสูง  มีภาวะน้ำตาลในเลือดสูง
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดผื่นคัน มีสิว สีผิวซีดลง
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น เกิดการติดเชื้อ เช่น ปอดบวม
  • ผลต่อตา: เช่น การมองภาพผิดปกติ  ตาแห้ง  ปวดตา และเกิดต้อหิน
  • ผลต่อภาวะทางจิต: เช่น  เกิดอาการประสาทหลอน  อยากทำร้ายตนเอง หรือคิดฆ่าตัวตาย

มีข้อควรระวังการใช้ควิไทอะปีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาควิไทอะปีน: เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร  เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามหยุดใช้ยานี้ทันที หรือปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม
  • *หยุดการใช้ยานี้ทันที หากพบอาการแพ้ยา เช่น อึดอัด/หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก  ตัวบวม   ผื่นคันขึ้นเต็มตัว  *แล้วรีบนำตัวผู้ป่วยมาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลโดยเร็ว ทันที/ฉุกเฉิน
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะ เม็ดเลือดขาวต่ำชนิด Neutrophil  ผู้ป่วยโรคเบาหวาน ผู้ป่วยด้วยโรคหัวใจ/โรคหลอดเลือดหัวใจ  ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตต่ำ  ผู้ป่วยลมชัก
  • หากพบอาการวิงเวียนหลังใช้ยานี้ ให้เลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะต่างๆ และ/หรือการทำงานกับเครื่องจักร เพราะจะเกิดอุบัติเหตุได้ง่าย
  • *ผู้ป่วยที่ได้รับยานี้เกินขนาด อาจสังเกตจากอาการ ง่วงนอนมาก  ความดันโลหิตต่ำหัวใจเต้นเร็ว หรือหัวใจเต้นผิดจังหวะ  อาจเกิดภาวะโคม่า  และถึงขั้นตายได้ในที่สุด

*กรณีใช้ยานี้และมีอาการดังกล่าว  ควรรีบส่งตัวผู้ป่วยไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล โดยเร็ว ทันที/ฉุกเฉิน

  • ปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์ผู้รักษาอย่างเคร่งครัด
  • มาพบแพทย์ตามนัดทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง: ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ "ยา" ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาควิไทอะปีนด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอเช่นกัน

ควิไทอะปีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาควิไทอะปีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น: เช่น

  • การใช้ยาควิไทอะปีน ร่วมกับยา Amprenavir อาจทำให้ระดับยาควิไทอะปีนในกระแสเลือดเพิ่มมากขึ้น จนผู้ป่วยได้รับอาการข้างเคียงตามมา  หากไม่มีความจำเป็น    ใดๆ  ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การใช้ยาควิไทอะปีน ร่วมกับยา Phenobarbital อาจทำให้ระดับยาควิไทอะปีนในกระแสเลือดลดต่ำลงจนส่งผลต่อการรักษา  หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน  แพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีบุคคลไป
  • การใช้ยาควิไทอะปีน ร่วมกับยา Bupropion อาจทำให้เกิดความเสี่ยงของอาการลมชัก  กรณีที่จำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน   แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นกรณีไ
  • การใช้ยาควิไทอะปีน ร่วมกับยา Moxifloxacin  อาจทำให้มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ  หากไม่มีความจำเป็นใดๆ ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาควิไทอะปีนอย่างไร?

ควรเก็บยาควิไทอะปีน: เช่น

  • เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 15 – 30 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อน และความชื้น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

ควิไทอะปีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาควิไทอะปีน  มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Quantia (ควอนเทีย) Unison
Seroquel (เซโรควิล) AstraZeneca
Neutapin (นูทาปิน) Kenyaku

 

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Quetiapine  [2022,Nov26]
  2. https://www.drugs.com/image/quetiapine-images.html  [2022,Nov26]
  3. https://www.drugs.com/mtm/quetiapine.html  [2022,Nov26]
  4. https://www.mims.com/thailand/drug/info/quetiapine?mtype=generic  [2022,Nov26]
  5. https://www.drugs.com/drug-interactions/quetiapine-index.html?filter=3&generic_only= [2022,Nov26]