ยาสารละลายน้ำเกลือ/น้ำเกลือ (Saline หรือ Sodium chloride solution หรือ Saline solution) จัดเป็นสารอิเล็กโทรไลต์ (Electrolyte)/สารเกลือแร่ชนิดเหลวที่มีองค์ประกอบของเกลือแกง (Sodium chloride) บริสุทธิ์ที่เรียกว่า “Pharmaceutical grade” โดยมีความเข้มข้นของสารละลายได้หลากหลายเช่น 0.9% หรือ 0.45% ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับสูตรตำรับยาที่มีวัตถุประสงค์การใช้แตกต่างกันออกไป ค่าความเป็นกรด-ด่างหรือที่เรียกกันว่าค่าพีเอช (pH) ของสารละลายน้ำเกลือจะอยู่ที่ 5.5 หรือในช่วง 4.5 - 7
ในกระบวนการผลิตสารละลายน้ำเกลือจะมีขั้นตอนป้องกันการปนเปื้อนของเชื้อโรคในผลิตภัณฑ์รวมถึงขั้นตอนที่ทำให้ผลิตภัณฑ์สารละลายน้ำเกลือปราศจากเชื้อด้วยความร้อน สารละลายน้ำเกลือที่ผ่านการวิเคราะห์จากฝ่ายประกันคุณภาพไม่ว่าจะเป็นในเรื่องเปอร์เซ็นต์ของสัดส่วนของสารสำคัญ (เกลือแกง) ค่าความเป็นกรด-ด่าง ปราศจากตะกอน และที่สำคัญจะต้องปราศจากเชื้อ จะถูกบรรจุลงในถุงหรือขวดพลาสติกหรือขวดแก้วที่ถูกออกแบบมาอย่างเหมาะสมต่อการใช้งานทางคลินิกเช่น การให้น้ำเกลือ/สารละลายน้ำเกลือเข้าหลอดเลือดดำ ที่ขวดน้ำเกลือต้องมีที่แขวนถุง/ขวดน้ำเกลือและมีระดับบ่งบอกปริมาณน้ำเกลือที่บรรจุในถุง/ขวด เป็นต้น
ทางคลินิกนอกจากจะนำน้ำเกลือที่ปราศจากเชื้อมาให้ทางหลอดเลือดดำเพื่อปรับสมดุลของเกลือแร่ในร่างกายแล้ว ยังมีการนำไปเตรียมเป็นสารเจือจางของยาฉีดชนิดต่างๆเพื่อฉีดเข้าเส้นเลือด/หลอดเลือดโดยเฉพาะหลอดเลือดดำ หรือผลิตออกมาเป็นน้ำยาล้างแผล/น้ำยาทำแผล ที่ไม่ก่อให้เกิดอาการแสบขณะสัมผัสกับบาดแผล หรือใช้เป็นน้ำยาล้างจมูกกรณีที่ป่วยด้วยโรคไซนัสอักเสบ รวมถึงใช้เป็นยาหยอดหูเพื่อบรรเทาอาการอักเสบของช่องหู
มีข้อจำกัดในการใช้ยาสารละลายน้ำเกลือบางประการที่ผู้บริโภคควรรับทราบดังต่อไปนี้
สารละลายน้ำเกลือยังสามารถก่อให้เกิดอาการข้างเคียง (ผลข้างเคียง) บางอย่างได้เหมือน กับยาชนิดอื่นเช่น ทำให้มีอาการไข้ ปัสสาวะบ่อย รวมถึงเกิดอาการอักเสบของหลอดเลือดดำในส่วนที่มีการแทงเข็มเพื่อเดินน้ำเกลือเข้าหลอดเลือด
ประเทศไทยโดยคณะกรรมการอาหารและยาได้กำหนดให้ยาสารละลายน้ำเกลืออยู่ในบัญชี ยาหลักแห่งชาติและมีใช้ตามสถานพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนโดยทั่วไป
การใช้ยาสารละลายน้ำเกลือควรต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์ ผู้บริโภคที่มีข้อสงสัยเพิ่มเติม สามารถสอบถามรายละเอียดของยาสารละลายน้ำเกลือจากแพทย์ผู้รักษาหรือจากเภสัชกรได้โดยทั่วไป
ยาสารละลายน้ำเกลือมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เช่น
ยาสารละลายน้ำเกลือมีกลไกการออกฤทธิ์เช่น
ก. กรณีหยดยาเข้าหลอดเลือดดำ: มักใช้ยาสารละลายน้ำเกลือชนิดที่เข้มข้นของSodium chloride 0.9% หรือ 0.45% จะมีกลไกการออกฤทธิ์โดยจะช่วยปรับสมดุลเกลือแร่ในร่างกายจึงส่งผลต่อการทำงานของระบบอวัยวะต่างๆในร่างกายให้กลับมาเป็นปกติ
ข. กรณีที่ใช้เป็นยาล้างแผล/ยาทำแผล ยาล้างจมูก ยาหยอดหู: ซึ่งจะใช้ยาสารละลายน้ำเกลือชนิดที่มีความเข้มข้นของ Sodium chloride 0.9% ทางคลินิกถือว่าความเข้มข้นระดับนี้จะทำให้เกิดแรงตึงหรือความดันชนิดออสโมซิส (Osmosis, ความดันชนิดที่ก่อให้เกิดการซึมผ่านของสารต่างๆผ่านผนังเซลล์หรือผ่านผนังหลอดเลือด) เท่ากับในเลือด จึงชำระล้างบาดแผลได้โดยไม่ทำให้เกิดอาการปวดแสบ จากกลไกดังกล่าวจึงส่งผลให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ
ค. กรณีใช้เป็นยาระบาย/ยาแก้ท้องผูกชนิดสวนทวาร: การสวนทวารด้วยยาสารละลายน้ำเกลือที่มีความเข็มข้นของ Sodium chloride 15% จะกระตุ้นให้ลำไส้ใหญ่สวนปลายเกิดการบีบตัวอย่างแรงจนมีอาการปวดอุจจาระและเกิดการขับถ่ายอุจจาระในที่สุด
ยาสารละลายน้ำเกลือมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเช่น
ยาสารละลายน้ำเกลือมีขนาดการบริหารยา/ใช้ยาเช่น
ก. กรณีบำบัดสมดุลน้ำและเกลือแร่ของร่างกาย:
ข. กรณีใช้ชำระล้างบาดแผล ล้างจมูก หยอดหู หรือสวนทวาร:
เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาสารละลายน้ำเกลือ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้
ยาสารละลายน้ำเกลือสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น ทำให้หัวใจเต้นเร็ว หายใจติดขัด/แน่นหน้าอก มีไข้ ผื่นคัน ปวดข้อ เปลือกตา/หนังตา-ใบหน้า-ปาก-มือ-เท้ามีอาการบวม
มีข้อควรระวังการใช้ยาสารละลายน้ำเกลือเช่น
***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมสารละลายน้ำเกลือด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ ด้วยยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ทุกครั้งที่มีการใช้ยาควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ
ยาสารละลายน้ำเกลือมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น
ควรเก็บยาสารละลายน้ำเกลือภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
ยาสารละลายน้ำเกลือที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าและบริษัทผู้ผลิตเช่น
ชื่อการค้า | บริษัทผู้ผลิต |
---|---|
Nasal Irrigation (นาซอล เออริเกชั่น) | A.N.B. |
0.9% Sodium chloride injection (0.9% โซเดียมคลอไรด์ อินเจ็คชั่น) | Thai Nakorn Patana |
Kolex (โคเลกซ์) | Millimed |
U-Enema (ยู-อีนีมา) | Unison |