ไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน (Dihydroartemisinin)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 21 เมษายน 2560
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน(Dihydroartemisinin)หรือในชื่ออื่น คือ ไดไฮโดรควินเฮาซู (Dihydroquinghaosu) หรืออาร์เทนิมอล (Artenimol) เป็นยาอนุพันธ์ของยาอาร์เทมิซินิน (Artemisinin) ใช้รักษาการติดเชื้อมาลาเรีย/ไข้จับสั่น ซึ่งมีการแพร่ระบาดในทวีป อเมริกา อาฟริกา และเอเชีย รวม 22 ประเทศ ข้อบ่งใช้ทางคลินิก ระบุว่ายาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินเหมาะที่จะใช้รักษาการติดเชื้อมาลาเรียในระยะรุนแรง รวมถึงการติดเชื้อที่สมองโดยมีสาเหตุจากเชื้อมาลาเรียสายพันธ์ย่อย Plasmodium falciparum (P. falciparum)

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน มีกลไกการออกฤทธิ์ต่อเชื้อมาลาเรียได้เป็นอย่างดี โดยสามารถฆ่าเชื้อมาลาเรียที่ดื้อต่อตัวยาคลอลาควิน (Qualaquin/ Quinine) และยาไพเพอราควิน(Piperaquine)

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน จัดเป็นยาที่ก่อให้เกิดพิษ(ผลข้างเคียงรุนแรง)กับร่างกายได้น้อย มีรูปแบบเภสัชภัณฑ์ทั้งยาชนิดรับประทาน และยาเหน็บทวารหนัก การดูดซึมของยานี้ผ่านจากระบบทางเดินอาหารเข้าสู่กระแสเลือดทำได้เพียงประมาณ 12% ตับจะคอยทำลายและเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของยานี้อย่างต่อเนื่อง ร่างกายจะใช้เวลาประมาณ 4–11 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยานี้ออกจากกระแสเลือด โดยผ่านทิ้งไปกับอุจจาระ

กลไกการออกฤทธิ์ของยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน จะไปรบกวนการทำงานของเยื่อหุ้มเซลล์รวมถึงรบกวนการจำลองสารพันธุกรรมของเชื้อมาลาเรีย ส่งผลให้หมดสภาพของการเจริญพันธุ์และตายลงในที่สุด

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินถูกออกแบบมาให้ใช้ได้กับผู้ใหญ่และเด็ก แต่มีข้อห้ามใช้กับสตรีมีครรภ์/ตั้งครรภ์ การใช้ยานี้จะต้องรับประทานยาต่อเนื่อง 7 วัน โดยมีขนาดรับประทานที่แตกต่างกันตามเกณฑ์อายุของผู้ป่วย ระหว่างการใช้ยานี้ ผู้ป่วย มักไม่พบอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)แต่อย่างใด แต่ก็มีอาการข้างเคียงที่อาจพบเห็นได้บ้าง เช่น ปวดศีรษะ คลื่นไส้ เบื่ออาหาร บางครั้งอาจก่อให้เกิดอาการ วิงเวียน หมดแรง/อ่อนล้า ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ หรือในผู้ป่วยบางราย ยานี้อาจทำให้ค่าเอนไซม์การทำงานของตับในเลือดสูงขึ้นชั่วคราวระหว่างการใช้ยานี้

ข้อมูลทางคลินิกของการใช้ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินเดี่ยวๆในการบำบัดโรคมาลาเรียพบว่า โอกาสที่จะเป็นมาลาเรียซ้ำกลับมาใหม่ค่อนข้างสูง ขณะที่การใช้ยาต้านมาลาเรียอย่างไพเพอราควินในเชิงป้องกันการติดเชื้อ ก็พบว่าตัวเชื้อมีโอกาสดื้อยาได้ มากยิ่งขึ้น นักวิทยาศาสตร์จึงได้ศึกษานำยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมาใช้รวมกับยาไพเพอราควิน ได้เป็นสูตรตำรับที่มีประสิทธิภาพในการรักษาและลดภาวะการดื้อยาของเชื้อมาลาเรียได้ดีระดับหนึ่ง ทางคลินิกจึงมีการผลิตสูตรตำรับประเภทยาผสมร่วมและสูตรตำรับยาเดี่ยวให้พบเห็นทั้ง 2 แบบ การเลือกใช้สูตรตำรับผสมหรือสูตรตำรับแบบ ยาเดี่ยวในการรักษามาลาเรียจะเป็นไปตามดุลยพินิจของแพทย์

นอกจากนี้ ผู้ป่วยอาจต้องเข้ารับการตรวจเลือดซ้ำหลังการรับประทานยาจนครบเทอมของการรักษาเพื่อประเมินสภาพร่างกายว่ายังมีเชื้อมาลาเรียหลงเหลืออีกหรือไม่ การใช้ยารักษามาลาเรียเป็นเรื่องปลายเหตุ ผู้บริโภค/ผู้ป่วยที่มีความจำเป็นต้องเข้าไปในพื้นที่ที่มีมาลาเรียชุกชุม ควรป้องกันการติดเชื้อที่มีพาหะเป็นยุงก้นปล่องโดยการใช้โลชั่นทากันยุง สวมเสื้อผ้าหนาๆที่มิดชิด การนอนในมุ้ง/มุ้งลวดเพื่อป้องกันยุงกัด รวมถึงการใช้ยารับประทานในเชิงป้องกันร่วมด้วย โดยการปรึกษาแพทย์ก่อนที่จะเข้าไปในพื้นที่เหล่านั้น และหากไม่มีความจำเป็นใดๆก็ควรเลี่ยงการเข้าพื้นที่ที่ถูกประกาศว่ามีการระบาดของมาลาเรีย

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ คือ

  • เป็นยาบำบัดรักษาโรคมาลาเรียที่มีสาเหตุจากเชื้อสายพันธ์ย่อย P.falciparum สามารถรักษาอาการมาลาเรียขึ้นสมอง รวมถึงใช้กำจัดเชื้อมาลาเรียที่ดื้อต่อยาต้านมาลาเรียชนิดอื่น

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

เชื้อมาลาเรียในร่างกายของสิ่งมีชีวิตรวมถึงในคน มีรูปร่างและชื่อเรียกแตกต่างกันตามระยะเวลาของการเจริญเติบโต ตัวยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินจะมีกลไกการออกฤทธิ์ต้านเชื้อมาลาเรียในระยะที่เรียกว่า ชิซอนต์(Schizont)ได้ค่อนข้างดี แต่ไม่สามารถต่อต้านเชื้อมาลาเรียในระยะที่เรียกว่า Exoerythrocytic, ระยะSporogony, และ ระยะGametocyte, โดยตัวยาจะไปรบกวนการทำงานของเยื่อหุ้มเซลล์ในเชื้อมาลาเรีย ทำให้เชื้อที่ฝังตัวในเม็ดเลือดแดง หมดความสามารถในการนำน้ำตาลกลูโคส(Glucose)มาใช้เป็นพลังงาน จนเกิดผลกระทบต่อการจำลองสารพันธุกรรม จากกลไกนี้ ส่งผลสืบเนื่องมิให้เกิดการเจริญเติบโต/หยุดการกระจายพันธุ์และทำให้เชื้อมาลาเรียตายลงในที่สุด

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาเม็ดชนิดรับประทานที่มีตัวยา Dihydroartemisinin ขนาด 40 และ 60 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาน้ำชนิดรับประทานที่มีตัวยา Dihydroartemisinin ขนาด 10 มิลลิกรัม/5 มิลลิลิตร
  • ยาเหน็บทวารที่ประกอบด้วยตัวยา Dihydroartemisinin ขนาด 40 มิลลิกรัม/แท่ง
  • ยาเม็ดชนิดรับประทานที่ประกอบด้วยตัวยา Piperaquine 320 มิลลิกรัม + Dihydroartemisinin 40 มิลลิกรัม/เม็ด, Piperaquine 160 มิลลิกรัม + Dihydroartemisinin 20 มิลลิกรัม/เม็ด
  • ยาแคปซูลชนิดรับประทานที่ประกอบด้วยตัวยา Piperaquine 320 มิลลิกรัม + Dihydroartemisinin 40 มิลลิกรัม/แคปซูล

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน มีขนาดการบริหารยา/ใช้ยา เช่น

ก. กรณีใช้เป็นยารับประทาน: ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร หรือตามที่แพทย์สั่ง

  • ผู้ใหญ่: รับประทานยาขนาด 120 มิลลิกรัม ในวันแรก วันที่ 2 ถึงวันที่ 7 รับประทานยาขนาด 60 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุ 11 – 15 ปี: รับประทานยาขนาด 90 มิลลิกรัม ในวันแรก วันที่ 2 ถึงวันที่ 7 รับประทานยาขนาด 45 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุ 7 – 10 ปี: รับประทานยาขนาด 60 มิลลิกรัม ในวันแรก วันที่ 2 ถึงวันที่ 7 รับประทานยาขนาด 30 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุ 4 – 6 ปี: รับประทานยาขนาด 40 มิลลิกรัม ในวันแรก วันที่ 2 ถึงวันที่ 7 รับประทานยาขนาด 20 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุ 1 – 3 ปี: รับประทานยาขนาด 30 มิลลิกรัม ในวันแรก วันที่ 2 ถึงวันที่ 7 รับประทานยาขนาด 15 มิลลิกรัม/วัน
  • เด็กอายุต่ำกว่า 1 ปี: ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา เป็นกรณีๆไป

ข.กรณีใช้ยาแบบเหน็บทวารขนาด 40 มิลลิกรัม/แท่ง:

  • ผู้ใหญ่: วันแรกเหน็บยาเข้าทวารหนัก 2 แท่ง (80 มิลลิกรัม) วันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็นวันที่ 2 ถึงวันที่ 7 เหน็บยา 2 แท่ง (80 มิลลิกรัม) วันละครั้ง รวมขนาดยาที่ผู้ป่วยต้องได้รับ 640 มิลลิกรัม
  • เด็ก: ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษา เป็นกรณีๆไป

อนึ่ง:

  • รูปแบบของยาเหน็บทวาร มักจะใช้กับผู้ป่วยที่ไม่สามารถรับประทานยาได้ตามปกติ
  • ไม่จำเป็นต้องนำยาเหน็บเข้าตู้เย็นก่อนการใช้ยาหากเก็บยาเหน็บภายใต้อุณหภูมิ 27 องศาเซลเซียส

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสม ควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร ดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากผู้ป่วยลืมรับประทานยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน ให้รับประทานยาทันทีที่นึกขึ้นได้ กรณีที่เวลารับประทานใกล้เคียงกับการรับประทานยาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มขนาดรับประทานเป็น 2 เท่า ให้รับประทานยาในขนาดปกติ แต่การลืมรับประทานยาหลายครั้ง ควรต้องรีบกลับมาปรึกษาแพทย์/มาโรงพยาบาล เพื่อปรึกษาแพทย์ เพื่อรับการตรวจร่างกาย และแพทย์ปรับแนวทางการใช้ยา

อย่างไรก็ดี การใช้ยารักษามาลาเรียทุกชนิดรวมถึงยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน จะต้องรับประทานหรือใช้ยาอย่างต่อเนื่อง ผู้ป่วยควรรับประทานยาตรงตามขนาดและตรงเวลาในแต่ละวันจนครบเทอมของการรักษาตามแพทย์สั่ง

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย ดังนี้ เช่น

  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้ เบื่ออาหาร
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น วิงเวียน ปวดศีรษะ
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ปาก-ลิ้นมีอาการบวม
  • ผลต่อตับ: เช่น ค่าเอนไซม์การทำงานของตับในเลือดสูงขึ้น เกิดดีซ่าน ตับอักเสบ
  • ผลต่อไต: เช่น ปัสสาวะมีสีคล้ำ
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดผื่นคัน
  • ต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้ออ่อนแรง

มีข้อควรระวังการใช้ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่มีประวัติแพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยากับสตรีมีครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก โดยไม่มีคำสั่ง จากแพทย์
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม เช่น เม็ดยา/แท่งยาแตกหัก หรือมีสีเปลี่ยนไป
  • ห้ามรับประทานยานี้พร้อมกับสุรา ด้วยจะทำให้เกิดอาการวิงเวียนมากขึ้น
  • รับประทานยานี้ต่อเนื่องตรงตามขนาดและเวลาในแต่ละวันตามแพทย์สั่ง
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดทุกครั้ง เพื่อรับการตรวจร่างกาย และดูความก้าวหน้าของการรักษาจากแพทย์ ซึ่งอาจต้องตรวจเลือดซ้ำ เพื่อประเมินผลเชื้อมาลาเรียอีกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • ห้ามใช้ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินร่วมกับยา Voriconazole ด้วยจะทำให้ความเข้มข้นของยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินในกระแสเลือดมากขึ้น จนเป็นสาเหตุให้ผู้ป่วยมีอาการข้างเคียงจากยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินสูงขึ้นต่างๆตามมา

ควรเก็บรักษาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินอย่างไร?

ควรเก็บยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินินภายใต้อุณหภูมิห้องที่เย็น ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ และเก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น

ไดไฮโดรอาร์เทมิซินินมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไดไฮโดรอาร์เทมิซินิน ที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้า และบริษัทผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Alaxin (อะแล็กซิน)Greenlife Pharmaceuticals Ltd
Artekin (อาร์เทคิน)Holleykin
Duocotecxin (ดูโอโคเท็กซิน)Holley Pharm
Eurartesim (ยูราร์เทซิม)Sigma Tau
Timequin (ไทม์ควิน)SAMI Pharma

บรรณานุกรม

  1. http://rxnigeria.com/en/items?task=view&id=131[2017,April1]
  2. http://rxnigeria.com/en/items?task=view&id=130[2017,April1]
  3. https://en.wikipedia.org/wiki/Dihydroartemisinin[2017,April1]
  4. http://rxnigeria.com/en/items?task=view&id=129[2017,April1]
  5. http://rxnigeria.com/en/items?task=view&id=4062[2017,April1]
  6. http://www.hnkeyuan.com/anti_malarial/dihydroartemisinin.html[2017,April1]
  7. https://sehat.com.pk/products/Timequin-Cap-40mg%7B47%7D320mg-8's.html[2017,April1]
  8. https://www.medicines.org.uk/emc/medicine/26601[2017,April1]
  9. http://www.druginfosys.com/drug.aspx?drugcode=2219&type=1[2017,April1]
  10. http://www.tabletwise.com/medicine/dihydroartemisinin[2017,April1]