ไดอะซอกไซด์ (Diazoxide)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 2 พฤษภาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาไดอะซอกไซด์ (Diazoxide) คือยาในกลุ่มยา Potassium channel activator ที่มีฤทธิ์ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของอวัยวะต่างๆของร่างกายคลายตัว เช่น ผนังหลอดเลือด จากกลไกข้างต้น วงการแพทย์จึงนำยานี้ไปรักษาโรคความดันโลหิตสูง, ซึ่งรูปแบบยาไดอะซอกไซด์ที่เป็นยาแผนปัจจุบันจะมีทั้งประเภทยาฉีดและยารับประทาน

ผลข้างเคียงประการหนึ่งของยาไดอะซอกไซด์ จะเป็นเรื่องรบกวนการหลั่งฮอร์โมนอินซูลินของร่างกาย ซึ่งจะส่งผลต่อเนื่องถึงระบบการเผาผลาญน้ำตาลของร่างกาย วงการแพทย์จึงได้นำมาเป็นประโยชน์ในการรักษาภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำได้อีกประการหนึ่ง

เมื่อยาไดอะซอกไซด์ถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกาย ตัวยาจะเข้าจับกับพลาสมาโปรตีนประมาณ 90% และตับจะคอยเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีของยาไดอะซอกไซด์อย่างต่อเนื่อง ซึ่งร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 21 - 45 ชั่วโมงเพื่อกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านทิ้งไปกับปัสสาวะ

คณะกรรมการอาหารและยาของไทยได้บรรจุยาไดอะซอกไซด์ลงในบัญชียาหลักแห่งชาติ และระบุวัตถุประสงค์เพื่อใช้รักษาอาการน้ำตาลในเลือดต่ำ จะเห็นได้ว่ายาชนิดนี้ใช้รักษาผู้ป่วยได้มากกว่า 1 อาการโรค ดังนั้นแพทย์เท่านั้นที่สามารถระบุการใช้ยาเพื่อการรักษาได้อย่างถูกต้องเหมาะสมและปลอดภัยกับผู้ป่วย

ไดอะซอกไซด์มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

ไดอะซอกไซด์

ยาไดอะซอกไซด์มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้:

  • รักษาภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia) มักใช้ในรูปแบบของยารับประทาน
  • รักษาภาวะ/โรคความดันโลหิตสูง (Hypertensive crisis) โดยใช้ในรูปแบบของยาฉีด

ไดอะซอกไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาไดอะซอกไซด์มีกลไกการออกฤทธิ์: เช่น

ก. สำหรับเพิ่มน้ำตาลในเลือดให้สูง: ตัวยาไดอะซอกไซด์จะยับยั้งการหลั่งฮอร์โมนอินซูลินจาก ตับอ่อน และเพิ่มการหลั่งน้ำตาลกลูโคสออกจากตับ จากกลไกนี้จึงทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดของผู้ป่วยเพิ่มสูงขึ้น

ข. สำหรับลดความดันโลหิตสูง: ตัวยาไดอะซอกไซด์จะก่อให้เกิดกลไกทางเคมี ทำให้กล้ามเนื้อเรียบที่ผนังหลอดเลือดคลายตัว ส่งผลให้หลอดเลือดเกิดการขยายตัวติดตามมา ส่งผลทำให้ความดันโลหิตลดลงในที่สุด

ไดอะซอกไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาไดอะซอกไซด์มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

  • ยาฉีด ขนาด 15 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาแคปซูลชนิดรับประทาน ขนาด 50 มิลลิกรัม/แคปซูล
  • ยาน้ำแขวนตะกอนชนิดรับประทานสำหรับเด็กเล็ก ขนาด 50 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร

ไดอะซอกไซด์มีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาไดอะซอกไซด์มีขนาดรับประทานแตกต่างกันในแต่ละโรค ซึ่งขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ผู้รักษาในการใช้ยาให้ตรงกับแต่ละอาการ/แต่ละโรค

ในที่นี้ขอยกตัวอย่างเฉพาะขนาดรับประทานสำหรับรักษาภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำดังนี้เช่น

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 3 - 5 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งรับประทาน 2 - 3 ครั้ง ขนาดที่คงระดับการรักษาคือ 3 - 8 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน

อนึ่ง สำหรับผู้ป่วยกลุ่มโรคเนื้องอกชนิดหนึ่งของต่อมหมวกไตที่พบได้น้อยมากๆที่สร้าง ฮอร์โมนอินซูลินที่เรียกว่าโรค Insulinomas อาจต้องรับประทานถึง 1 กรัม/วัน

  • เด็กทารกและเด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): รับประทาน 5 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมวันละ 2 ครั้ง ขนาดที่คงการรักษาคือ 3 - 9 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน และแพทย์อาจปรับได้ถึง 20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วัน

*****หมายเหตุ:

  • ยานี้สามารถรับประทานก่อนหรือหลังอาหารก็ได้
  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาไดอะซอกไซด์ ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาลและ เภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาไดอะซอกไซด์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาไดอะซอกไซด์ สามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับ การรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ไดอะซอกไซด์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาไดอะซอกไซด์ อาจก่อให้เกิดผล/ อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา (ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง) เช่น

  • เกิดโรค/ภาวะความดันโลหิตต่ำ
  • ระดับน้ำตาลในเลือดสูง
  • ตัวบวม
  • คลื่นไส้
  • เบื่ออาหาร
  • รู้สึกไม่สบายในกระเพาะอาหาร-ลำไส้
  • มีระดับกรดยูริคในปัสสาวะ
  • ปวดหัว
  • วิงเวียน
  • หูอื้อ
  • ตาพร่า
  • บางกรณีอาจเกิดภาวะ
    • กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
    • สมองขาดเลือด (สมองขาดออกซิเจน)
    • หัวใจเต้นผิดจังหวะ
    • ไตทำงานผิดปกติ

*อนึ่ง: สำหรับผู้ที่ได้รับยานี้เกินขนาด สามารถพบอาการความดันโลหิตต่ำและน้ำตาลในเลือดสูง ที่ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน หากพบว่ามีอาการดังกล่าว

มีข้อควรระวังการใช้ไดอะซอกไซด์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ไดอะซอกไซด์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยความดันโลหิตสูงประเภท Compensatory hypertension
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่มีภาวะ กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, สมองขาดออกซิเจน
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่ม Thiazides และ/หรือ Sulfonamide
  • ระวังการใช้ยากับ สตรีตั้งครรภ์ และ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ที่มีโรคหัวใจ, โรคหลอดเลือดสมอง (อัมพาต)
  • การใช้ยานี้เป็นเวลานานๆควรต้องคอยควบคุมเรื่องความดันโลหิตและระดับน้ำตาลในกระแสเลือดให้เป็นปกติอยู่อย่างสม่ำเสมอ
  • ไม่แนะนำการใช้ยานี้นานมากกว่า 10 วัน
  • ไม่แบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ไม่ใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาไดอะซอกไซด์ด้วย) ยาแผนโบราณ อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ไดอะซอกไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาไดอะซอกไซด์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาไดอะซอกไซด์ ร่วมกับยา Alprazolam, Amitriptyline, Diphenhydramine, Hydralazine, Phenobarbital, Zolpidem สามารถทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำ และ หัวใจเต้นช้า หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • การใช้ยาไดอะซอกไซด์ ร่วมกับ ยา Chlorothiazide (ยาขับปัสสาวะ) สามารถทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดเพิ่มสูงขึ้นมาก อาจพบอาการหิวบ่อย ปัสสาวะมากและถี่ หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป
  • การใช้ยาไดอะซอกไซด์ ร่วมกับ ยา Prednisolone สามารถทำให้ฤทธิ์ในการลดความดันโลหิตของยาไดอะซอกไซด์ด้อยประสิทธิภาพลง หากจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกันแพทย์จะปรับขนาดรับประทานให้เหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละรายบุคคลไป

ควรเก็บรักษาไดอะซอกไซด์อย่างไร?

ควรเก็บยาไดอะซอกไซด์:

  • เก็บยาภายในอุณหภูมิที่ต่ำกว่า 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/ แสงแดด ความร้อน และ ความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์

อะซีบูโทลอลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาไดอะซอกไซด์ มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Hyperstat (ไฮเปอสแตท) Schering Corporation
PROGLYCEM (โพรกลายเซม) Teva Pharmaceuticals
PROGLYCEM SUSPENSION (โพรกลายเซม ซัสเพนชั่น) Teva Pharmaceuticals

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Diazoxide [2021,May1]
  2. https://www.mims.com/thailand/drug/info/diazoxide/patientmedicine/diazoxide%20-%20oral [2021,May1]
  3. https://www.empr.com/drug/proglycem-suspension/#cytoprotectiveandsupportivecareagents [2021,May1]
  4. https://www.emedicinehealth.com/drug-diazoxide_oral/article_em.htm [2021,May1]
  5. https://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/fda/fdaDrugXsl.cfm?setid=b16c7832-2fd9-49af-b923-1dc0d91fd6e2 [2021,May1]
  6. https://www.drugs.com/drug-interactions/diazoxide-index.html?filter=3&generic_only= [2021,May1]
  7. https://www.drugs.com/cdi/diazoxide-suspension.html [2021,May1]
  8. https://www.ndrugs.com/?s=hyperstat [2021,May1]