โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง (Neuropathy associated malignancy)

  • โดย ศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า
  • 29 มกราคม 2563
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

โรคมะเร็ง เป็นโรคร้ายแรง นอกจากส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการผิดปกติที่เกิดจากตัวมะเร็งเองที่เกิดกับอวัยวะต่างๆแล้ว ยังก่อให้เกิดอาการทางระบบประสาทได้ด้วย โดยเกิดได้กับทุกส่วนของระบบประสาท ส่วนของเส้นประสาทก็เป็นอีกส่วนหนึ่งที่ได้รับผลกระทบจากโรคมะเร็งที่เรียกว่า ‘โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง หรือโรคเส้นประสาทเหตุโรคมะเร็ง (Neuropathy associated malignancy)’ ต้องติดตามบทความนี้ให้ดีครับว่า โรคมะเร็งก่อให้เกิดอาการผิด ปกติอะไรได้บ้างกับเส้นประสาท จะวินิจฉัยได้อย่างไร และให้การรักษาอย่างไร

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งคืออะไร?

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งคือ โรคของเส้นประสาทที่เกิดในผู้ป่วยโรคมะเร็ง ส่งผลให้ผู้ ป่วยมีความผิดปกติของระบบประสาทส่วนเส้นประสาท เช่น

  • อาการชา
  • แขน ขาอ่อนแรง
  • เซ
  • เจ็บปวด

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งพบบ่อยไหม?

ไม่มีข้อมูลที่แน่ชัดว่า พบโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง บ่อยมากน้อยเพียงใด แต่จากการทำงานดูแลผู้ป่วยที่ผ่านมาของผู้เขียน พบโรคนี้ได้ไม่บ่อย

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งเกิดได้อย่างไร?

กลไกการเกิดโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีหลายกลไก ได้แก่

1. กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็ง (Paraneoplastic syndrome)

2. โรคมะเร็งกดทับเส้นประสาทหรือกระจายมาที่เส้นประสาทโดยตรง

3. ผลข่างเคียงจากการรักษา ได้แก่ ผลข้างเคียง (ผลแทรกซ้อน) ของรังสีรักษา และ/หรือ ของยาเคมีบำบัด

4. การขาดสารอาหาร

5. ภาวะผิดปกติของเกลือแร่ในเลือด

1. กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็ง (Paraneoplastic syndrome):

ก. กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งคืออะไร?

กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งคือ กลุ่มอาการที่เกิดจากโรคมะเร็ง โดยไม่ได้เกิดจากมีเซลล์/ก้อนเนื้อมะเร็งที่ระบบประสาทหรือที่เส้นประสาทโดยตรง และไม่ได้เป็นผลข้างเคียงจากการรักษาโรคมะเร็ง, การขาดสารอาหาร หรือจากเกลือแร่ในเลือดผิดปกติ แต่เกิดจากผลของแอนติเจน/Antigen/สารก่อภูมิต้านทานจากร่างกายที่มีต่อเซลล์มะเร็ง (Onconeural antigen) และสารก่อภูมิต้านทานนี้เองที่ส่งผลให้เกิดโรคต่อเส้นประสาท

ข. กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งพบบ่อยหรือไม่?

กลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งนี้พบได้น้อย พบเพียงประมาณ 1% ของผู้ป่วยมะเร็งทั้งหมด

ค. โรคมะเร็งชนิดไหนที่เกิดกลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งได้บ่อย?

โรคมะเร็งที่พบเกิดกลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็งได้บ่อย ได้แก่

  • มะเร็งเต้านม
  • มะเร็งรังไข่
  • มะเร็งปอด
  • มะเร็งต่อมน้ำเหลือง โดยเฉพาะมะเร็งต่อมน้ำเหลืองฮอดจ์กิน (Hodgkin’s lymphoma)
  • มะเร็งเจิมเซลล์/เนื้องอกเจิมเซลล์ (Germ cell tumors)
  • มะเร็งของต่อมไธมัส

ง. อาการทางเส้นประสาทในกลุ่มอาการที่เป็นผลจากโรคมะเร็ง มีอะไรบ้าง?

อาการผิดปกติทางเส้นประสาท(โรคเส้นประสาท)เหตุจากมะเร็ง ที่พบได้ เช่น

  • Paraneoplastic sub-acute sensory neuropathy คือ กลุ่มอาการผิดปกติด้านความรู้ สึก พบบ่อยในโรคมะเร็งปอด โดยมีอาการผิดปกติของปมรากประสาท (Dorsal root ganglion) เช่น มีอาการชาหรือรู้สึกผิดปกติที่ใบหน้า ลำตัว ส่วนต้นแขน ต้นขา และอา การจะค่อยๆกระจายไปทุกส่วนของ แขน ขา ลำตัว อาการเฉพาะคือ แสบร้อน ปวดเหมือนมีมีดหรือเข็มแทง ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของกลุ่มอาการนี้ รวมทั้งอาการเซ ข้อต่างๆเคลื่อนไหวผิดปกติ มะเร็งชนิดที่เป็นสาเหตุได้บ่อย เช่น มะเร็งเต้านม มะเร็งต่อมไทมัส และมะเร็งต่อมลูกหมาก
  • Paraneoplastic neuromyotonia คือ กลุ่มอาการผิดปกติด้านการคลายตัวของกล้าม เนื้อ โดยผู้ป่วยจะมีอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ เป็นตะคริว กล้ามเนื้อเต้นพริ้ว (Myoky mia) พบบ่อยใน มะเร็งปอด มะเร็งต่อมไทมัส มะเร็งต่อมน้ำเหลืองฮอดจ์กิน
  • Paraneoplastic demyelinating neuropathy คือ กลุ่มอาการผิดปกติของเส้นประสาทส่วนเยื่อปลอกประสาท (Myelin sheath) โดยมีอาการอ่อนแรงเป็นหลัก พบบ่อยในมะ เร็งต่อมน้ำเหลือง มีลักษณะคล้ายกับกลุ่มอาการโรคจีบีเอส (GBS) และ โรคซีไอดีพี (CIDP)
  • Paraneoplastic vasculitic neuropathy คือ กลุ่มอาการผิดปกติของเส้นประสาทที่เกิดจากการอักเสบของหลอดเลือด (หลอดเลือดอักเสบ) อาการของเส้นประสาทผิดปกติที่พบได้คือ ชา อ่อนแรงของแขนขา 2 ข้าง มีลักษณะสำคัญคือ จะมีอาการไม่เท่ากัน 2 ข้าง พบบ่อยใน มะเร็งต่อมน้ำเหลือง มะเร็งปอด มะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก มะเร็งไต และมะเร็งกระเพาะอาหาร
  • Paraneoplastic autonomic insufficiency คือ กลุ่มอาการผิดปกติของระบบประสาทอัตโนมัติ โดยมีอาการคือ ท้องเสีย ท้องผูกคล้ายสำไส้อุดตัน ความดันโลหิตต่ำลงขณะเปลี่ยนท่าทาง พบบ่อยในโรคมะเร็งปอด

2. โรคมะเร็งกดทับเส้นประสาทหรือกระจายมาที่เส้นประสาทโดยตรง :

สาเหตุนี้พบบ่อยในโรคมะเร็งต่อมน้ำเหลือง โดยพบว่าเซลล์มะเร็งกระจายมาที่เยื่อหุ้มสมอง และรากประสาท (Leptomeningeal metastases) และ/หรือ ที่รากประสาทบริเวณรักแร้ (Brachial plexus) อนึ่ง อ่านเพิ่มเติมเรื่องอาการได้จากหัวข้อ โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีอา การอย่างไร

3. ผลข้างเคียงจากการรักษา (รังสีรักษา และยาเคมีบำบัด):

ผลข้างเคียงจากการรักษามะเร็งที่ทำให้เกิดโรคเส้นประสาท คือ ผลข้างเคียง (ภาวะ แทรกซ้อน) ที่เกิดจากรังสีรักษา และ/หรือจากยาเคมีบำบัด

โรคเส้นประสาทที่เกิดจากผลข้างเคียงจากรังสีรักษา พบบ่อยในมะเร็งต่อมน้ำเหลือง มะ เร็ง/เนื้องอกเจิมเซลล์ เนื้องอกไขสันหลัง โดยเกิดกับเส้นประสาทเฉพาะส่วนตรงก้อนมะเร็งที่ได้รับรังสีรักษาร่วมไปด้วย ซึ่งผู้ป่วยจะมีอาการอ่อนแรงของแขนขา กล้ามเนื้อลีบ กล้ามเนื้อเต้นกระตุก (Fasciculation)

โรคเส้นประสาทที่เกิดจากผลข้างเคียงจากยาเคมีบำบัด มักเกิดจากยา Cisplatin, Oxali platin, Carboplatin, Cytarabine, 5 FU, Ifosfamide, Methotrexate, Suramin, Taxanes, Paclitaxel, Docetaxel, Thalidomide, Vincristine (อ่านเพิ่มเติมเรื่องอาการได้จากหัวข้อ โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีอาการอย่างไร)

4. การขาดสารอาหาร:

การเกิดภาวะขาดสารอาหารในโรคมะเร็งส่วนใหญ่เกิดจากการขาดสารอาหารหลายๆชนิดร่วมกัน เนื่องมาจากการที่ผู้ป่วยมีอาการ อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ทานได้น้อยลง อาเจียน และกรณีผู้ป่วยเป็นโรคมะเร็งระบบทางเดินอาหารต้องได้รับการผ่าตัดช่องท้องหรือลำไส้ ก็ยิ่งส่งผลให้การทานอาหารและการดูดซึมสารอาหารเสียไป จึงมีโอกาสเกิดภาวะขาดสารอาหารได้ มากขึ้น (อ่านเพิ่มเติมเรื่องอาการได้จาก ‘หัวข้อ โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีอาการอย่างไร’)

5. ภาวะผิดปกติของเกลือแร่ในเลือด:

ภาวะผิดปกติของเกลือแร่ชนิดต่างๆในเลือดในผู้ป่วยมะเร็ง มักเกิดจากเกลือแร่ โพแทส เซียม แคลเซียม ฟอสเฟต (Phosphate) แมกนีเซียม (Magnesium) ซึ่งมักเป็นปัจจัยเสริมที่ทำให้ผู้ป่วยมีอาการโรคเส้นประสาทเพิ่มมากขึ้น เมื่อพบร่วมกับสาเหตุอื่นๆที่ได้กล่าวถึงแล้ว โดยสาเหตุจากภาวะผิดปกติของเกลือแร่นี้ พบได้ในทุกชนิดของโรคมะเร็ง แต่พบได้บ่อยในกลุ่มมะเร็งของอวัยวะภายในที่ไม่ใช่มะเร็งระบบเลือด/ระบบโลหิตวิทยา (เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งต่อมน้ำเหลือง) เนื่องจากยาเคมีบำบัดที่ใช้ในการรักษามะเร็งที่ไม่ใช่มะเร็งระบบเลือด ตัวยาจะส่งผลข้างเคียงต่อการทำงานของไตในการควบคุมระดับเกลือแร่ในร่างกาย และต่อการดูดซึมเกลือแร่ของร่างกาย (อ่านเพิ่มเติมเรื่องอาการได้จาก ‘หัวข้อ โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีอาการอย่างไร’)

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีอาการอย่างไร?

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งจะมีอาการ ทั้งอาการของโรคเส้นประสาท และอาการของโรคมะเร็ง (อ่านเพิ่มเติมอาการแต่ละโรคมะเร็งได้ในเว็บ haamor.com) ส่วนอาการของโรคเส้นประสาทที่พบบ่อย คือ

  • อาการอ่อนแรง
  • เซ
  • ปวดแสบร้อน ของ แขน ขา มือ เท้า

การวินิจฉัยโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งทำได้อย่างไร?

แพทย์วินิจฉัยโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งได้จาก การมีอาการผิดปกติของเส้นประสาท ร่วมกับประวัติการเป็นโรคมะเร็ง ประวัติการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด และ/หรือรังสีรักษา โดยใช้ลักษณะทางคลินิก (อาการ การตรวจร่างกาย การตรวจร่างกายทางระบบประสาท) เป็นหลัก,

แต่ผู้ป่วยบางรายอาจต้องมีการตรวจสืบค้นต่างๆเพิ่มเติม ซึ่งจะขึ้นกับอาการของผู้ป่วย, ชนิดของมะเร็งที่เป็น, และดุลพินิจของแพทย์รักษา เช่น

  • การตรวจน้ำหล่อเลี้ยงสมองและไขหลัง (การเจาะหลัง)
  • การตัดชิ้นเนื้อจากเส้นประสาทเพื่อการตรวจพยาธิวิทยา
  • การตรวจเอมอาร์ไอภาพเส้นประสาท และ
  • การตรวจเลือดดูค่า สารก่อภูมิต้านทาน

เมื่อไหร่ควรพบแพทย์?

โดยทั่วไป แพทย์มักนัดตรวจผู้ป่วยโรคมะเร็งสม่ำเสมออยู่แล้ว ดังนั้นเมื่อมีอาการผิดปกติดังกล่าวจึงควรต้องแจ้งแพทย์ พยาบาล และถ้าอาการต่างๆเกิดก่อนโดยยังไม่ถึงเวลานัด ก็ควรต้องพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัดเสมอ

รักษาโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งอย่างไร?

การรักษาโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งที่สำคัญ คือ รักษาควบคุมโรคมะเร็งที่เป็นสาเหตุให้ดี ซึ่งวิธีรักษาจะแตกต่างกันในแต่ละชนิดของโรคมะเร็ง (อ่านเพิ่มเติมในแต่ละโรคมะเร็งได้ในเว็บ haamor.com) ร่วมกับ

  • รักษาสาเหตุที่ทำให้เกิดโรคเส้นประสาท เช่น อาจต้องผ่าตัดถ้าเกิดจากก้อนมะเร็งกดทับเส้นประสาท
  • แก้ไขภาวะขาดสารอาหารถ้าเกิดจากภาวะขาดสารอาหาร
  • แก้ไขความผิดปกติของเกลือแร่ถ้ามีการผิดปกติของเกลือแร่ในเลือดร่วมด้วย
  • การรักษาเมื่อสาเหตุเกิดจากรังสีรักษา คือ การรักษาประคับประคองตามอาการ
  • ส่วนการรักษาเมื่อสาเหตุเกิดจากยาเคมีบำบัดคือ การรักษาประคับประคองตามอาการร่วมกับการปรับเปลี่ยนสูตรยาเคมีบำบัด

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งมีการพยากรณ์โรคอย่างไร?

การพยากรณ์โรคหรือผลการรักษาโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง ขึ้นอยู่กับ ชนิดและระยะของโรคมะเร็ง, และความรุนแรงของอาการทางระบบประสาทที่เกิดขึ้น แต่โดยภาพรวมแล้ว การรักษาได้ผล ‘ไม่ค่อยดี’

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งก่อผลข้างเคียงอย่างไร?

ผลข้างเคียง (ภาวะแทรกซ้อน) ที่พบได้จากโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง คือ ทำให้มีอา การชา อาการปวด เป็นหลัก โดยอาการอาจเกิดได้เฉพาะจุดหรือทั้งตัว ขึ้นกับสาเหตุ/กลไกที่ทำให้เกิดโรคเส้นประสาท ซึ่งส่งผลให้ผู้ป่วยได้รับความทรมานจากอาการดังกล่าว บางรายมีอาการอ่อนแรงเดินไม่ได้ เซทำให้เดินลำบาก ซึ่งอาการเหล่านี้มักมีผลด้านจิตใจต่อผู้ป่วยด้วย เช่น เกิดอาการซึมเศร้า นอนไม่หลับ เบื่ออาหาร ซึ่งส่งผลให้การรักษาโรคมะเร็งนั้นๆเป็นไปด้วยความยากลำบากยิ่งขึ้น เพราะสภาพร่างกายทั่วไปของผู้ป่วยไม่พร้อมในการรักษาโดย เฉพาะด้วยยาเคมีบำบัด และ/หรือ รังสีรักษา

ควรดูแลตนเองอย่างไร?

การดูแลตนเองที่ดีเมื่อมีโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง คือ

  • ทานยาตามที่แพทย์แนะนำให้ครบถ้วน ถูกต้อง ไม่ขาดยา
  • พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่นอนดึก ไม่อดนอน
  • ไม่ทานอาหารที่ทำให้เกิดท้องเสียได้ง่าย
  • ออกกำลังกายสม่ำเสมอตามควรกับสุขภาพ
  • พบแพทย์/ไปโรงพยาบาลตามนัดเสมอ

ควรพบแพทย์ก่อนนัดเมื่อใด?

ผู้ป่วยควรหมั่นสังเกตว่า ตนเองมีอาการผิดปกติหรือไม่ ถ้าพบตนเองมีอาการใหม่เพิ่ม ขึ้น, หรือมีอาการแตกต่างไปจากเดิม, หรืออาการต่างๆรุนแรงขึ้น, หรือกังวลในอาการ, ก็ควรพบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด

ป้องกันโรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งอย่างไร?

โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็งสามารถป้องกันได้โดย

  • การดูแลร่างกายให้แข็งแรง
  • ทานอาหารให้ครบหมู่อาหาร (อาหารมีประโยชน์ห้าหมู่) เพื่อป้องกันการขาดสารอาหารและเกลือแร่ในเลือดผิดปกติ และ
  • ถ้ามีอาการผิดปกติใดๆก็ให้รีบแจ้ง แพทย์ พยาบาล เพื่อให้การวินิจฉัยและแก้ไขความผิดปกติต่างๆได้ทันท่วงที
  • นอกจากนี้ ถ้ามีอาการผิดปกติของอวัยวะอื่นๆนอกเหนือจากอวัยวะที่เกิดมะเร็ง ก็ให้รีบแจ้งแพทย์/พบแพทย์/ไปโรงพยาบาลก่อนนัด เพื่อตรวจประเมินว่าโรคมะเร็งมีการแพร่กระจายไปที่อวัยวะอื่นๆนั้นๆหรือไม่ ซึ่งถ้าพบมีการแพร่กระจาย ก็ต้องรีบรักษา เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดผลข้างเคียง/ภาวะแทรกซ้อนที่เส้นประสาท (โรคเส้นประสาทเหตุมะเร็ง)