โพลีมิกซิน บี (Polymyxin B)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 16 สิงหาคม 2564
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ: คือยาอะไร?

ยาโพลีมิกซิน บี (Polymyxin B) คือ ยาปฏิชีวนะกลุ่มแรกๆที่นำมาใช้ต่อต้านเชื้อแบคทีเรียชนิดแกรมลบ ยาโพลีมิกซิน บี เป็นยาที่มีฤทธิ์กว้างแต่ใช้ได้ไม่ค่อยดีนักกับแบคทีเรียแกรมบวกและยังมีแบคทีเรียแกรมลบบางตัวที่สามารถต่อต้านยานี้ได้ เช่น Proteus และ Neisseria ทั้งนี้ นักวิทยาศาสตร์สกัดยานี้ได้จากแบคทีเรียสายพันธุ์หนึ่งที่มีชื่อว่า Bacillus polymyxa

จากการศึกษาด้านการกระจายตัวของยาในร่างกายคนพบว่า โพลีมิกซิน บี มีการดูดซึมจากทาง เดินอาหารต่ำ จึงเป็นเหตุผลที่ยาแผนปัจจุบันตัวนี้จะพบเห็นเป็นลักษณะยาหยอดตา ยาหยอดหู ยาทาเฉพาะที่ และยาฉีดเท่านั้น หากฉีดยาชนิดนี้เข้ากล้ามเนื้อ/เข้ากล้าม (IM, Intramuscular injection) จะพบว่า ตัวยาจะมีปริมาณขึ้นสูงสุดในกระแสเลือดภายในเวลา 2 ชั่วโมง และยาจะค่อยๆแทรกซึมเข้าไปจับกับเซลล์เมมเบรน/Cell membrane(เซลล์-เนื้อเยื่อ-อวัยวะ) ในเนื้อเยื่อส่วนต่างๆของร่างกาย ทั้งนี้ร่างกายต้องใช้เวลาประมาณ 6 ชั่วโมงในการกำจัดยา 50% ออกจากกระแสเลือดโดยผ่านไปกับปัสสาวะ

สำหรับประเทศไทยเราจะพบเห็นยาโพลีมิกซิน บี ผสมร่วมกับยาตัวอื่นในหลายสูตรตำรับยา และการเลือกใช้ยาที่เหมาะสมกับอาการเจ็บป่วยควรต้องเป็นไปตามคำสั่งแพทย์เท่านั้น

โพลีมิกซิน บี มีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) รักษาโรคอะไร?

โพลีมิกซิน-บี

ยาโพลีมิกซิน บี มีสรรพคุณรักษาโรค/ข้อบ่งใช้ : เช่น

  • ใช้ต่อต้านแบคทีเรียชนิดแกรมลบที่ทำให้เกิดโรค
  • รักษาอาการติดเชื้อแบคทีเรียที่ตา โดยเป็นส่วนผสมในสูตรตำรับยาหยอดตา
  • เป็นส่วนประกอบของยาหยอดหู เพื่อใช้ต่อต้านแบคทีเรียที่ทำให้เกิดโรคหู
  • เป็นส่วนประกอบในยาทาแผลเพื่อต่อต้านและป้องกันมิให้แบคทีเรียในบริเวณบาดแผล ลุกลามมากขึ้น

โพลีมิกซิน บี มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโพลีมิซิน บี มีกลไกออกฤทธิ์ต่อต้านแบคทีเรีย โดยตัวยาจะเข้าไปจับกับเยื่อหุ้มเซลล์ของแบคทีเรีย โดยเลือกจับกับส่วนที่เรียกว่า ฟอสโฟลิพิด (Phospholipids) และจะเกิดการก่อกวนสมดุลของน้ำในตัวแบคทีเรียจนทำให้เยื่อหุ้มเซลล์ของแบคทีเรียแตกออก ส่งผลให้แบคทีเรียตายลงในที่สุด

โพลีมิกซิน บี มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโพลีมิกซิน บี มีรูปแบบการจัดจำหน่าย: เช่น

  • ยาฉีดขนาด 500,000 ยูนิต/ขวด
  • ยาหยอดตา ชนิดแขวนตะกอนที่ผสมร่วมกับยาอื่น เช่น
    • Dexamethasone 0.1% + Neomycin sulfate equivalent to Neomycin 3.5 มิลลิกรัม + Polymyxin B sulfate 6,000 ยูนิต/มิลลิลิตร
    • Neomycin sulfate 2 มิลลิกรัม + Polymyxin B sulfate 5,000 ยูนิต + Gramicidin 0.025 มิลลิ กรัม/มิลลิลิตร
    • Neomycin sulfate 1.75 มิลลิกรัม + Polymyxin B 5,000 ยูนิต + Gramicidin 0.025 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร
  • ยาขี้ผึ้งป้ายตาที่ผสมร่วมกับยาอื่น เช่น Dexamethasone + Neomycin sulfate + Polymyxin B sulfate, Oxytetracycline 0.5% + Polymyxin B 10,000 ยูนิต/กรัม
  • ยาหยอดหู ที่ผสมร่วมกับยาอื่นเช่น Furaltadone HCl 0.45 กรัม + Polymyxin B sulfate 1 ล้านยูนิต + Neomycin (as neomycin sulfate) 0.375 กรัม + Fludrocortisone acetate 0.1 กรัม + Lidocaine HCl 4 กรัม/100 มิลลิลิตร
  • ยาผงสำหรับใส่แผลที่ผสมกับยาอื่น เช่น Neomycin sulfate 500 มิลลิกรัม + Bacitracin Zinc 25,000 ยูนิต + Polymyxin B 160,000 ยูนิต/ผงยา 100 กรัม
  • ยาขี้ผึ้งสำหรับทาแผลที่ผสมกับยาอื่น เช่น
    • Neomycin sulfate 0.5 มิลลิกรัม + Polymyxin B sulfate 500,000 ยูนิต + Bacitracin Zn 40,000 ยูนิต/เนื้อขี้ผึ้ง100กรัม
    • Oxytetracycline HCl 30 มิลลิกรัม + Polymyxin B sulfate 10,000 ยูนิต/กรัม

โพลีมิกซิน บี มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ยาโพลีมิกซิน บี มีขนาดการบริหารยา/การใช้ยา เช่น

ก. สำหรับการติดเชื้อแบคทีเรียชนิดที่ตอบสนองกับโพลีมิกซิน บี (Susceptible infections): ยาฉีด: เช่น

  • ผู้ใหญ่: หยดยาเข้าหลอดเลือดดำ 15,000 - 25,000 ยูนิต/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งให้ทุก 12 ชั่วโมง หรือฉีดเข้ากล้ามเนื้อ 25,000 - 30,000 ยูนิต/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม/วันโดยแบ่งให้ทุก 4 - 6 ชั่วโมง

อนึ่ง: ขนาดสูงสุดของการใช้ยานี้ ต้องไม่เกิน 2,000,000 ยูนิต/วัน

ข. สำหรับการติดเชื้อที่ตา: ยาหยอดตา/ยาป้ายตา: เช่น

  • ผู้ใหญ่: ใช้ยานี้ที่มีส่วนผสมของ Neomycin และ Dexamethasone ร่วมด้วย หยอดตาข้างมีอาการ 1 - 2 หยดวันละ 4 - 6 ครั้ง หรือในกรณีที่มีการติดเชื้อรุนแรงอาจต้องหยอดยาทุกชั่วโมง หากเป็นขี้ผึ้งป้ายตาให้ป้ายตาวันละ 3 - 4 ครั้งหรือใช้ยาตามแพทย์สั่ง

ค. สำหรับการติดเชื้อที่หู: ยาหยอดหู: เช่น

  • ผู้ใหญ่: หยอดหูข้างที่อักเสบ/ติดเชื้อ 4 - 5 หยดวันละ 2 - 4 ครั้งเป็นเวลา 10 วันหรือตามแพทย์สั่ง

ง. สำหรับการติดเชื้อที่ผิวหนัง: ยาทาแผลชนิดขี้ผึ้ง: เช่น

  • ผู้ใหญ่: ทาแผลวันละ 1 - 2 ครั้ง หรือขึ้นกับขนาดการใช้ที่ระบุในเอกสารกำกับยาของแต่ละสูตรตำรับยา

อนึ่ง:

  • เด็ก (นิยามคำว่าเด็ก): ความปลอดภัยและประสิทธิภาพการใช้ยานี้ในผู้ป่วยเด็กหลายสูตรตำรับยา ยังไม่ได้รับการศึกษายืนยันที่แน่ชัด ดังนั้นการใช้ยานี้กับเด็กต้องขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์เท่านั้น โดยพิจารณาเป็นกรณีไป

*****หมายเหตุ: ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร ก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาโพลีมิซิน บี ผู้ป่วยควรแจ้ง แพทย์ พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก /หอบเหนื่อย
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโพลีมิซิน บี อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/มีครรภ์ หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมหยอดยา/ทายาควรทำอย่างไร?

หากลืมใช้ยาโพลีมิกซิน บี สามารถหยอดยา/ทายาเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการหยอดยา/ทายาในเวลาถัดไป ให้หยอดยา/ทายาตามปกติ ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณการหยอดยา/ทายาเป็น 2 เท่า

โพลีมิกซิน บี มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโพลีมิกซิน บี สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา(ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง) เช่น

ก. ยารูปแบบของการฉีด: อาจก่อให้เกิดอาการ เช่น

  • วิงเวียน
  • ความรู้สึกสัมผัสเพี้ยน
  • กล้ามเนื้ออ่อนแรง
  • ง่วงนอน
  • สับสน
  • เกิดอาการชัก
  • หายใจติดขัด/หายใจลำบากหรือหยุดหายใจ
  • ไตอักเสบ
  • คลื่นไส้อาเจียน
  • ขาดสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในเลือด

ข. รูปแบบของยาทาเฉพาะที่: อาจก่อให้เกิดอาการ เช่น

  • ภาวะผื่นคัน
  • หากทายาปริมาณมากในบริเวณบาดแผลที่มีรอยแตกของผิวหนัง อาจเกิดการดูดซึมตัวยาเข้ากระแสเลือดจนเกิดภาวะพิษของยาขึ้นได้

ค. ในรูปแบบของยาหยอดหู: อาจพบอาการ เช่น

  • หูดับหรือไม่ได้ยินเสียง หากมีอาการดังกล่าวให้หยุดการใช้ยานี้ทันที แล้วรีบไปพบแพทย์/ไปโรงพยาบาล

ง. ในรูปแบบของยาหยอดตา: อาจพบอาการ เช่น

  • ระคายเคืองขณะหยอดตา
  • คันตา
  • ตาแดง
  • ขอบตาบวม

มีข้อควรระวังการใช้โพลีมิกซิน บี อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาโพลีมิกซิน บี เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ที่มีภาวะแก้วหูทะลุ
  • ระวังการใช้ยานี้กับหญิงตั้งครรภ์และหญิงที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร การใช้ยาในผู้ป่วยกลุ่มนี้ ต้องมีคำสั่งจากแพทย์เท่านั้น
  • การใช้ยาฉีดโพลีมิกซิน บี ให้กับคนไข้ต้องเฝ้าระวังการทำงานของไตว่ายังปกติดีหรือไม่
  • ระวังการใช้ยานี้ชนิดทาเฉพาะที่ปริมาณมากๆในบริเวณแผลเปิด เพราะอาจเกิดการดูดซึมยาเข้าสู่ระบบภายในร่างกายจนเกิดพิษจากยาขึ้นได้
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโพลีมิกซิน บี ด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

โพลีมิกซิน บี มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโพลีมิกซิน บี มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาโพลีมิกซิน บี ร่วมกับ ยาหลายรายการอาจเพิ่มความเป็นพิษต่อประสาทหูหรือก่อให้เกิดภาวะเป็นพิษกับไต หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน หรือแพทย์ปรับขนาดการใช้ให้เหมาะสมเป็นกรณีๆไป ยากลุ่มดังกล่าว เช่น
    • ยาต้านไวรัส เช่นยา Adefovir, Tenofovir
    • ยาต้านแบคทีเรีย เช่นยา Amikacin, Gentamycin, Kanamycin, Neomycin, Vancomycin
  • การใช้ยาโพลีมิกซิน บี ร่วมกับ ยาเม็ดคุมกำเนิดอาจทำให้ฤทธิ์ของการคุมกำเนิดด้อยประสิทธิภาพลง ระหว่างการใช้ยาทั้งคู่ร่วมกันควรใช้วิธีการคุมกำเนิดอื่นร่วมด้วยเช่น การใช้ถุงยางอนามัยชาย เป็นต้น

ควรเก็บรักษาโพลีมิกซิน บี อย่างไร?

ควรเก็บรักษายาโพลีมิกซิน บี: เช่น

  • สำหรับยาหยอดตา: เก็บภายใต้อุณหภูมิ 2 - 25 องศาเซลเซียส (Celsius)
  • สำหรับยาหยอดหู: เก็บภายใต้อุณหภูมิ 15 - 25 องศาเซลเซียส
  • สำหรับยาทาเฉพาะที่: เก็บภายใต้อุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส

อนึ่ง: ยาโพลีมิกซิน บี ทุกประเภท

  • ห้ามเก็บในช่องแช่แข็งของตู้เย็น
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำ
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

โพลีมิกซิน บี มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาโพลีมิกซิน บี มียาชื่อการค้าอื่น และบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Banocin (แบโนซิน) Nakornpatana
My-B (มาย-บี) Greater Pharma
Maxitrol (แม็กซิทรอล) Alcon
Polyoph (โพลีออฟ) Seng Thai
Polymyxin B inj (โพลีมิกซิน บี อินเจ็คชั่น) SteriMAX Inc
S.M. Oto (เอส.เอ็ม. โอโต) S M Pharma
Terramycin (เทอร์รามายซิน) Pfizer
Terramycin Topical (เทอร์รามายซิน ทอปิคอล) Pfizer
Xanalin (ซานาลิน) Silom Medical

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Polymyxin_B [2021,Aug14]
  2. https://www.mims.com/malaysia/drug/info/polymyxin%20b?mtype=generic [2021,Aug14]
  3. https://www.drugs.com/cons/polymyxin-b-injection.html [2021,Aug14]
  4. https://www.drugs.com/drug-interactions/polymyxin-b-index.html?filter=3&generic_only= [2021,Aug14]
  5. http://sterimaxinc.com/fr/products/injectables/polymyxin-b/ [2021,Aug14]