โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ (Prostaglandin analogues/analog)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 4 กรกฎาคม 2562
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ (Prostaglandin analogues/analog) เป็นกลุ่มยาที่มีการออกฤทธิ์บริเวณตัวรับ(Receptor)ที่ถูกเรียกชื่อว่า Prostaglandin receptor ตัวรับดังกล่าวจะฝังตัวอยู่ตรงผิวของเยื่อหุ้มเซลล์อีกทีหนึ่ง ปัจจุบันยากลุ่มนี้ถูกนำมาใช้รักษาอาการความดันตาสูง รวมถึงโรคต้อหิน

เภสัชภัณฑ์ของยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ส่วนใหญ่เป็นยาหยอดตา โดยมีรายการยา เช่น

1.Latanoprost: ยาหยอดตาขนาดความเข้มข้น 0.005% ยาหยอดตาที่ผสมร่วมกับยาTimolol maleate

2.Travoprost: ยาหยอดตาขนาดความเข้มข้น 0.004% ยาหยอดตาที่ผสมร่วมกับยา Timolol maleate

3.Bimatoprost: ยาหยอดตาขนาดความเข้มข้น 0.01% และ 0.03% ยาหยอดตาที่ผสมร่วมกับยา Timolol maleate

4.Tafluprost: ยาหยอดตาขนาดความเข้มข้น 0.0015%

กลุ่มยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ดังกล่าวจัดเป็นยาอันตราย และบางรายการยังเป็นยาควบคุมพิเศษที่มีใช้แต่ในสถานพยาบาลเท่านั้น ดังนั้นเพื่อความปลอดภัยต่อผู้บริโภค การใช้ยาในกลุ่มนี้จะต้องเป็นไปตามคำสั่งของจักษุแพทย์เท่านั้น

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีสรรพคุณ(คุณสมบัติ)อย่างไร?

โพรสตาแกลนดินอะนาล็อกซ์

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้ เช่น

  • รักษาอาการโรคต้อหิน (Open angle glaucoma)
  • ช่วยลดความดันตา (Ocular Hypertension)

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ ที่เป็นยาหยอดตาจะออกฤทธิ์ตรง Prostaglandin receptor ในบริเวณลูกตา ทำให้ของเหลวในลูกตามีการไหลเวียนออกจากลูกตาได้สะดวกมากยิ่งขึ้น ด้วยกลไกนี้จึงทำให้ความดันในตา/ลูกตาลดลง และเป็นผลให้เกิดฤทธิ์ของการรักษาตามสรรพคุณ

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ มีรูปแบบการจัดจำหน่าย เช่น

  • ยาหยอดตา ขนาดความเข้มข้นที่แตกต่างกันตามชนิดของตัวยา
  • ยาหยอดตาที่ผสมร่วมกับยา Timolol maleate

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีขนาดการบริหารยาอย่างไร?

ทั่วไป ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ที่เป็นยาหยอดตา แพทย์จะกำหนดให้หยอดตาวันละ1 ครั้ง ก่อนนอน ผู้ป่วยควรใช้ยานี้ตามคำสั่งแพทย์เสมอที่รวมถึงระยะเวลาในการใช้ยานี้ด้วย

เมื่อมีการสั่งยา ควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาล และเภสัชกร เช่น

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยา/ใช้ยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือ แน่นหายใจติดขัด/หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆ อย่างเช่น เยื่อตาอักเสบ มีบาดแผลในตา รวมทั้งกำลังกินยา/ใช้ยาอะไรอยู่ เพราะยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์อาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กิน/ที่ใช้อยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์/ มีครรภ์ หรือ กำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรก และเข้าสู่ทารกจนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมใช้ยาควรทำอย่างไร?

เพื่อประสิทธิผลของการรักษา ควรใช้ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ที่เป็นยาหยอดตาตรงเวลา หากลืมหยอดตาสามารถหยอดตาทันทีเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการหยอดตาในครั้งถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า ให้ใช้ยาที่ขนาดปกติ

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์อาจก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์จากยา (ผลข้างเคียง/ อาการข้างเคียง) ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกาย เช่น

  • ผลต่อตา: เช่น เกิดอาการคัน แสบ ขนตางอกยาวเร็วหนาตัวและมีสีดำมากขึ้น ระคายเคืองบริเวณตา ม่านตามีสีเข้มขึ้น ตาพร่า บวมบริเวณจอตาส่วนกลาง
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น สีผิวบริเวณหนังตาเปลี่ยนไป มีผื่นคันบริเวณรอบตา
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น หอบหืด เกิดโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน หลอดลมอักเสบ หายใจลำบาก
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น ปวดศีรษะ และวิงเวียน
  • ผลต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด: เช่น เจ็บหน้าอก ชีพจรเต้นผิดจังหวะ
  • ผลต่อตับ: เช่น อาจพบว่าตับมีการทำงานผิดปกติ
  • ผลต่อกล้ามเนื้อ: เช่น ปวดข้อ ปวดกล้ามเนื้อ

มีข้อควรระวังการใช้โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์อย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ เช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยากลุ่มนี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับสตรีมีครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร และเด็ก นอกจากมีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามใส่คอนแทคเลนส์ขณะที่ใช้ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์หยอดตา
  • ห้ามปรับปริมาณการใช้ยานี้ด้วยตนเองโดยมิได้มีคำสั่งจากแพทย์
  • ห้ามใช้ยาที่เปลี่ยนสภาพไปจากเดิม เช่น สีเปลี่ยน ตัวยาขุ่นหรือตกตะกอน
  • หยุดการใช้ยานี้ทันทีหากพบอาการแพ้ยาเกิดขึ้น เช่น มีอาการอึดอัด/ หายใจไม่ออก/หายใจลำบาก ใบหน้าบวม หรือมีผื่นคันขึ้นเต็มตัว กรณีที่พบอาการแพ้ยา ต้องรีบนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามแพทย์นัดหมายทุกครั้ง
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา”ที่รวมถึง ยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ด้วย) อาหารเสริม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ยาแผนโบราณ ทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้ง ควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ(อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอ

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ มีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น เช่น

  • การใช้ยาหยอดตาLatanoprost ร่วมกับยาหยอดตา Bimatoprost อาจทำให้ ความดันตาเพิ่มสูงขึ้น หากมีความจำเป็นต้องใช้ยาร่วมกัน แพทย์จะปรับขนาดการใช้ยาให้เหมาะสมเป็นรายบุคคลไป
  • ประสิทธิภาพการรักษาของยาTravoprost สามารถลดลงเมื่อใช้ร่วมกับ ยา Infliximab/ยารักษาโรคออโตอิมมูน หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยง การใช้ยาร่วมกัน

ควรเก็บรักษาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์อย่างไร?

ควรเก็บรักษายาโพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์ เช่น

  • ยาที่ยังไม่ได้เปิดขวด ให้เก็บยาในช่วงอุณหภูมิ 2–8 องศาเซลเซียส(Celsius) หรือเก็บยาตามคำแนะนำในเอกสารกำกับยา
  • ห้ามเก็บยาในช่องแช่แข็งตู้เย็น
  • เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสง/แสงแดด ความร้อนและความชื้น
  • เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
  • ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์
  • ไม่เก็บยาที่หมดอายุ
  • ไม่ทิ้งยาลงในแม่น้ำหรือคูคลองตามธรรมชาติ

โพรสตาแกลนดิน อะนาล็อกซ์มีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
Xalacom (ซาลาคอม)Pfizer
Xalatan (ซาลาแทน) Pfizer
Xaprost (ซาโพรสต์)Mylan
Taflotan (ทาโฟลแทน)Santen
Ganfort (แกนฟอร์ท)Allergan
Lumigan (ลูมิแกน)Allergan
Duotrav BAK-free (ดูโอแทรบ แบค ฟรี)Alcon
Travatan BAK-free (แทรบวาแทน แบค ฟรี)Alcon

บรรณานุกรม

  1. https://www.pharmacytimes.com/contributor/michelle-smith-pharmd-bcps/2015/10/medication-review-prostaglandin-analogs-for-glaucoma[2019,June15]
  2. http://www.mims.com/thailand/drug/info/xaprost/?type=brief[2019,June15]
  3. https://www.mims.com/thailand/drug/info/travoprost?mtype=generic[2019,June15]
  4. http://www.mims.com/malaysia/drug/info/latanoprost?mtype=generic[2019,June15]
  5. https://www.mims.com/thailand/drug/info/travoprost?mtype=generic[2019,June15]
  6. http://www.mims.com/thailand/drug/info/bimatoprost?mtype=generic[2019,June15]